70812 P3100012 (2)

Wojciech Wrzesiński

mniejsza od stale kontynuowanej emigracji i powiększanej emigracji zaoceanicz- I nej, co decydowało o ostatecznym bilansie ruchów migracyjnych, ujemnym dla I społeczności polskiej. Pierwsze większe skupisko utworzyli emigranci ze Śląska w Teksasie. Rozwój przemysłu w Niemczech po 1870 roku spowodował zmianę kierunku wychodźstwa ze Śląska w kierunku zachodnich i środkowych Niemiec. Nadrenia i Westfalia do 1914 roku szacunkowo przyjęły około pół miliona polskich emigrantów, w w iększości z zaboru pruskiego. Wychodźstwo zamorskie stało się przede w szystkim domeną mieszkańców Pomorza i Wielkopolski, a Nadrenia i Westfalia przez w iele lat były obszarem przyjmujących przede wszystkim Ślązaków oraz w mniejszym stopniu Mazurów, co miało swój związek także z więzami wyznaniowymi. Od lat dziewięćdziesiątych rozwinęła się emigracja zamorska z Galicji do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, Kanady i nieco później Brazylii. Do 1914 roku szacuje się emigrację polską do Stanów Zjednoczonych na 2.2 min osób.

Ale wychodźstwo europejskie ma także charakter sezonowy, głównie do krajów przylegających bezpośrednio do ziem polskich, na zasadzie wychodźstwa wew nętrznego w granicach poszczególnych państw. W sumie stałe wychodźstwo zarobkowe z ziem polskich w latach 1870-1913 jest szacowane przez badaczy na 3,5 min osób. w większości udających się za Ocean. Badania statystyczne ruchów migracyjnych są trudne z uwagi na różnorodne i mało dokładne statystyki, także oparte na stosowaniu różnorodnych kryteriów narodowościowych. Biorąc pod uwagę wszystkie grupy wychodźcze, na emigracji przed wybuchem 1 wojny św latowej znalazło się około 10% społeczeństwa polskiego, przede wszystkim ludności wiejskiej, ale także grup robotniczych z Górnego Śląska.

W większości wypadków emigrowano w sposób dobrowolny. Na terenie zaboru rosyjskiego miały miejsce deportacje na północ i wschód, związane z likwidacją skutków powstania stycżniowego i późniejszą walką polityczną z przeciwnikami carskiej władzy. Z ziem zaboru rosyjskiego uciekali Polacy przed służbą wojskową lub emigrowali na studia na wyższych uczelniach.

Wybuch I wojny światowej wprowadził zasadnicze zmiany w migracjach zewnętrznych. Formalnie dobrowolna emigracja zarobkowa do krajów walczących została wstrzymana. Także zaprzestano reemigracji Polaków zarówno z krajów europejskich. jak i ze Stanów Zjednoczonych czy też Kanady. Ruchy migracji wewnętrznych jednak trwały. Dla zmian w społeczeństwie polskim w sposób zasadniczy w latach wojny przyczyniło się przede wszystkim zmobilizowanie do armii państw zaborczych około 3.2 min Polaków. Do tego 1,2 min Polaków wywieziono do Rosji, głównie w charakterze robotników w zakładach przemysłowych z zaboru rosyjskiego i pracowników innych zakładów ewakuowanych lub ochrony przed wojskami państw centralnych, które też potrzebowały siły roboczej. Do tego trzeba też dodać polskich emigrantów z Galicji, uciekających przed wojskami rosyjskimi w głąb monarchii habsburskiej oraz robotników wywiezionych przez władze pruskie do przymusowych prac w Niemczech. Szacuje

. _ie te wszystkie grupy w ramach przymusowych lub dobrowolnych migracji w latach wojny 1914-1918 w przybliżeniu były równe zarobkowemu wychodźstwu polskiemu w latach 1871-1914. W okresie I wojny światowej emigracja przymusowa była wielokrotnie wyższa niż dobrowolna.

Wychodźstwo polskie przechodziło procesy adaptacji i asymilacji. Procesy asymilacji w okresie braku państwowości polskiej nie zawsze prowadziły do wynarodowienia, co najlepiej potwierdzały procesy reemigracyjne.

samodzielny zawiązywały się społecznie stowarzyszenia, które podjęły się organizowania reemigracji także starych, uformowanych jeszcze w łatach przedwojennych polskich skupisk emigracyjnych, przede wszystkim z Niemiec oraz państw imperium habsburskiego. To wówczas zaświtały nadzieje na całkou i te zlikwidowanie w Europie Zachodniej w sposób zorganizowany polskich środowisk emigracyjnych. Takie plany szybko okazały się całkow icie nierealne. Tylko przez krótki czas po wojnie w kraju żywiono nadzieje, że w odrodzonej Polsce znajdzie się praca i miejsce do zamieszkania dla wszystkich reemigrantów, kłopoty ze znalezieniem godziwych miejsc osiedlenia i pracy reemigrantów spowodowały, że polskie władze państwowe powstrzymy wały się przed nadaniem

Zakończenie 1 wojny światowej uruchomiło nowe procesy migracyjne. Zaczęła się masowa reemigracja. Ale już wcześniej, jeszcze w okresie trwania wojny, Polacy zaczęli powracać z Rosji objętej pożarem rewolucji. Do Polski samodzielnie powracali robotnicy wywiezieni siłą w głąb Rosji w raz ze swoimi zakładami pracy, a także żołnierze carskiej armii, którzy porzucali znienaw idzone mundury wojsk carskich, a tylko nieliczni włączali się do oddziałów rewolucyjnych. Do odradzającej się Polski powracali też przymusowi wojenni robotnicy z Niemiec, a wśród nich także grupy starych emigrantów, którym wcześniej władze niemieckie w okresie wojny nie pozwalały na powrót do ojczyzny. Otworzyły się możliwości reemigracji dla Polaków z różnych obozów jenieckich. Jeszcze przed uformowaniem się polskich organów odradzającej się Polski w sposób

reemigracji powszechnego charakteru.

Przyjazd do Polski w 1919 roku armii Hallera z Francji, w której było wiełu emigrantów polskich z Kanady i Stanów Zjednoczonych, wzmocnił nadzieje na masową reemigrację także zza Oceanu. Reemigranci wracali do ojczyzny zwykle z pewnym zasobem pieniędzy, które chciano wykorzystać w rodzinnym kraju w celu poprawy warunków bytowania. Sny o polepszeniu się stopy życiowej nie spełniały się. Los ich na starej ojcowiźnie by ł trudny i nieraz zachęcał do powrotu na obszary emigracyjne.

Rozpoczynające się procesy reemigracyjne już w 1919 roku spowodowały, wśród właściwych polskich władz państwow ych w trosce o zapewnienie re-iuraniom odpowiednich warunków pracy i egzystencji podejmowano decyzje ¹ -rasowym zahamowaniu działań na rzecz masowej reemigracji. Powstr/y-vwonie masowych pow rotów / Niemiec miało być przejściowe, przy nadziei na poprawę koniunktury reemigracyjnej. Nie ograniczano natychmiast reemigra-