P3100013 (2)

Wojciech Wrzesiński

cji z terenów objętych rewolucją rosyjską. Reemigracja z Rosji była prowadzo- I na mimo wojny polsko-bolszewickiej. Tylko w latach 1919—1922 granice Polski, 1 przede wszystkim z Rosji i Niemiec, przekroczyło 4,2 min osób, ale w tym także I nie tylko Polacy, którzy tranzytem przekraczali granice Rzeczypospolitej. Frań- 1 cja w tym czasie przedstawiła Polsce pewne propozycje otwarcia na potrzeby emigracyjne niektórych kolonialnych obszarów francuskich czy też poniemieckich w Afryce. Polska jednak nie była zainteresowana możliwościami pozyskania kolonii.

Do Polski reemigrowała tylko niewielka część wychodźców polskich ze Stanów Zjednoczonych i Kanady, którzy już wcześniej wyrażali zainteresowanie i czynili pierwsze przygotowania do reemigracji. Duże znaczenie dla osłabienia czy nawet całkowitego zahamowania reemigracji ze Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej i Kanady miały trudne warunki życia, jakie pojawiły się wśród zdemobilizowanych żołnierzy armii Hallera po zakończeniu działań wojennych. Do 1925 roku liczba reemigrantów polskich ze Stanów Zjednoczonych nie przekroczyła 150 tys. Powstawały nowe kierunki polskiej emigracji zarobkowej: Dania, Belgia i niektóre kraje bałtyckie, przede wszystkim Łotwa. Reemigracja do Polski nie obejmowała znacznych skupisk ludności żydowskiej i ukraińskiej, która wyemigrowała przede wszystkim z Galicji. Powrót reemigrantów z Niemiec, pomniejszony zresztą celową polityką władz Polski, obejmował przede wszystkim grupy o najwyższym poziomie wyrobienia narodowego i w efekcie spowodował przyspieszenie procesów depolonizacji, związanej z asymilacją w stosunku do większości narodowej państwa zamieszkania. Robotniczy w swoim ogólnym przekroju ruch polski w Niemczech tracił i tak nieliczną grupę przywódczą.

Po 1921 roku można było obserwować w Polsce ponowny wzrost zainteresowania emigracją. Zniszczenia wojenne, kłopoty z pracą, trudne warunki codziennego bytowania Polaków w kraju odradzały zainteresowania emigracją. Nastroje emigracyjne wzmagały dodatkowo różnorakie ekscesy antyżydowskie, a rozpoczynająca się walka o rozwiązanie kwestii Palestyny, utworzenie państwa żydowskiego i prowadzona agitacja na rzecz osadnictwa żydowskiego czyniły z emigracji żydowskiej swoisty obowiązek patriotyczny. Emigracja żydowska oznaczała przede wszystkim wyjazdy młodych mężczyzn Żydów, stanowiących najbardziej dynamiczną część tej społeczności, a nie powiązanych emocjonalnie ze społecznością polską, jej państwowością niepodległą, kulturą, tradycjami. Koniunktura emigracyjna dla Polaków poprawiła się w latach 1919-1925, wzrastając jeszcze raz w końcu dekady lat dwudziestych. Powstały wówczas nowe możliwości pracy i osadnictwa we Francji, Belgii, Argentynie i Palestynie. Wówczas to za Ocean wyemigrowało około 350 tys. Polaków, z tego 200 tys. do Stanów Zjednoczonych, a po około 30 tys. do Argentyny, Palestyny i Kanady. Na emigrację kontynentalną udało się wówczas 385 tys., do Francji około 210 tys., a do Niemiec 150 tys. Do Palestyny w okresie międzywojennym na stałe wyjechało około

Ił |y_S)W dużym stopniu mężczyzn, po przeszkoleniu wojskowym na specjalnych li obozach jeszcze w kraju. Zachętą do emigracji ludności żydowskiej były ideały ■i syjonistyczne. Żydzi z Polski emigrowali także do innych krajów. Ogółem z Poili skiw okresie międzywojennym wyjechało do różnych krajów, przede wszystkim H paneuropejskich, około 270 tys. Żydów, w większości jednak do Stanów Zjed-H noczonych Ameryki Północnej. We Francji i w Belgii zapewniano stosunkowo I dobre warunki pracy i osadnictwa dla emigrantów polskich podejmujących pra-I cę w górnictwie. Emigracja sezonowa do Niemiec dotyczyła w przeważającym I stopniu kobiet o bardzo niskim wykształceniu, zazwyczaj do prymitywnej pracy I fizycznej w rolnictwie. Przez zieloną granicę przechodziła emigracja sezonowa | do Memiec i na Łotwę. Ludność białoruska i ukraińska w znacznym stopniu emigrowała do Czechosłowacji, gdzie uzyskiwała szczególnie korzystne warunki do realizowania swoich aspiracji kulturowych, o które walczyli bez powodzenia w Polsce.

Koniunktura emigracyjna uległa pogorszeniu po wielkim światowym kryzysie przełomu lat dwudziestych i trzydziestych, kiedy emigracja ponownie została ograniczona, a nasiliła się reemigracja. W krajach europejskich nie tylko powstrzymano emigrację z Polski, ale władze państw imigracyjnych podejmowały legalne starania o ekspulsowanie do Rzeczpospolitej wielu emigrantów drogą legalną, chociaż w warunkach przymusu ekonomicznego, a przede wszystkim prawnego. Najbardziej ostre formy działania podjęto wobec polskich górników we Francji i Belgii. W wielu wypadkach wiązało się to z działaniami antykomunistycznymi władz państwowych tych krajów. We Francji w niektórych kręgach politycznych bezpośrednio po wojnie próbowano zainteresować polskich emigrantów osiedlaniem się na terenie kolonii francuskich w Afryce, jednak bez większych efektów. W Polsce nie zainteresowano się również wówczas francuskimi projektami pozyskania przez Polskę niewielkich obszarów kolonialnych.

W pojedynczych wypadkach do Związku Sowieckiego, najczęściej nielegalnie lub przez oficjalną wymianę więźniów, przedostawali się polscy komuniści, którzy też emigrowali do innych krajów, o większej swobodzie politycznej. Jedni robili to dla trwałego osiedlenia w wymarzonym państwie o ustroju komunistycznym, inni tylko na okres przejściowy, jak chociażby też do szkół komunistycznych czy w celu przygotowania się do działań rewolucyjnych. Wielu z nich jednak w latach 1936-1938 zostało wymordowanych w wyniku stalinowskiej czystki. Do innych krajów demokratycznych emigrowali też Polacy, którzy byli zdecydowanymi przeciwnikami rządów sanacyjnych. W Polsce, przede wszystkim na wsi, utrzymywała się duża liczba wolnych rąk do pracy. Nadwyżkę tę usiłowano zmniejszać rozwijając emigrację, chociaż szczególnie w ostatnich latach przed wybuchem wojny coraz trudniej było znaleźć obszary emigracyjne. Poszukując rozwiązań, które miały służyć także rozwiązaniu kwestii mniejszościowych, bezskutecznie wypatrywano wówczas możliwości zdobycia - chociaż