86808 P3100015 (2)

F 168 Wojciech Wrzesiński

id tworzyć polskie oddziały wojskowe, do których przenikały nieliczne grup Polaków, przedzierając się różnymi sposobami przez liczne kordony graniczne Oddziały te były organizowane z myślą o powrocie do kraju z bronią w ręku po zwycięskiej wojnie w ramach koalicji z obu wrogami. Z kolei cały wysiłek polskich czynników rządowych na emigracji w latach wojny został skierowany na rozbudowę i i przygotowanie do walki polskich sił zbrojnych.

Na obszarach zaanektowanych przez Niemcy jeszcze w 1939 roku zaczęły się masowe akcje wysiedlania, oparte na zasadach polityki czystek etnicznych, połączone z eksterminacją Polaków. Wysiedlenia zaczęły się w Gdyni, następnie zaś usuwano Polaków z obszarów całych ziem wcielonych do Rzeszy, a na te tereny równocześnie sprowadzano Niemców z południowego wschodu Europy i państw bałtyckich, aby stworzyć regiony zwartego osadnictwa niemieckiego. Wysiedlenia były też elementem planowanej eksterminacji biologicznej Polaków. Do tego dochodziły masowe wywózki młodych Polaków—najczęściej pochodzących z ulicznych łapanek - na roboty przymusowe w Niemczech, tworząc w wielu regionach nowe, niechciane przez władze hitlerowskie liczne skupiska polskie. Zatrudniano ich w rolnictwie i przemyśle, poddając ekstremalnemu wyzyskowi, nierzadko na zasadach więziennych.

Przymusowym wysiedleniom od początku wojny towarzyszyła eksterminacja ludności żydowskiej, pozornie tylko chaotyczna czy żywiołowa, w istocie podporządkowana zamiarowi całkowitego wyniszczenia biologicznego Żydów, skupianych początkowo w większych zbiorowiskach na okres przejściowy w gettach, gdzie podlegali oni eksterminacji i skąd w latach 1941-1943 wywożono ^:cr‘ ^w masowych transportach pod zbrojnym przymusem do obozów zagłady.

W mniejszych skupiskach ludność żydowska hyła mordowana na miejscu, bez troski o zachowanie tego w tajemnicy. Zagładzie uległo ponad 3 m/n Żydów mających polskie obywatelstwo. Jedynie niewielki odsetek ludności żydowskiej z Polski zdołał przeżyć wojnę, w dużym stopniu przy pomocy Polaków czy też ukrywając się w nieludzkich warunkach.

Na terenach zajętych przez Sowietów pierwsze przemieszczenia Polaków miały miejsce jeszcze w 1939 roku początkowo w związku z zatrudnianiem ochotników w głębi Związku Sowieckiego. Począwszy od końca 1939 roku władze sowieckie prowadziły masowe zorganizowane deportacje na dalekie tereny północne i południowe wybranych kategorii osób, których podejrzewano o brak lojalności wobec komunistycznych sowieckich władz okupacyjnych, żywiąc przekonanie, iż będą oni dążyli w taki czy inny sposób do odzyskania niepodległości.

Liczba Polaków deportowanych w czterech falach jak dotąd nie została jednoznacznie wyjaśniona i w różnorodnych obliczeniach czy szacunkach waha się od około 300 tys. do 1,5 min osób. Najniższa liczba deportowanych została ustalona na podstawie dokumentów wojsk konwojowych NKWD, które organizowały wszystkie akcje wysiedleńcze. Chociaż te dane są wiarygodne, jednak nie obejmują wszystkich grup i szacunki te są ostatecznie zdecydowanie zaniżone.

Tragiczny był los polskich jeńców wojennych w Związku Sowieckim, nie-I Rezony zresztą tylko do losów katyńskich.

I po nawiązaniu stosunków dyplomatycznych, ogłoszeniu amnestii i wobec / (worzenia Armii Polskiej w ZSRR rozpoczęły się przemieszczania ludności I polskiej, w Związku Radzieckim. Polacy opuszczali miejsca zsyłki, wychodzili I i obozów, byli uwalniani z więzień. Przy miejscach koncentracji wojsk polskich gromadziły się też grupy polskiej ludności cywilnej, przede wszystkim kobiet i dzieci. Specjaliści wojskowi, zwłaszcza lotnicy oraz starsi wiekiem oficerowie, potrzebni do pracy w sztabach polskich, ale także jako rzeczoznawcy od spraw sowieckich, w pojedynczych wypadkach byli ewakuowani ze Związku Sowie-ebego do Anglii czy też do polskich jednostek już wcześniej zorganizowanych na Bliskim Wschodzie. Kiedy w 1942 roku w porozumieniu i za zgodą władz I radzieckich przeprowadzono ewakuację polskich oddziałów wojskowych do Ira-■ob, wraz z nimi przemieszczały się duże grupy ludności cywilnej. Stamtąd była m przeważona jeszcze w latach wojny do krajów europejskich niezagrożonych bezpośrednimi działaniami wojennymi, gdzie niejednokrotnie dawały początek nowym ośrodkom polskiego osadnictwa (Indie, Afryka, Australia), rozbudowywanymi po zakończeniu wojny dzięki przybyciu innych Polaków.

Na terenie Związku Sowieckiego pozostały jednak liczne skupiska Polaków, którym nie udało się wyjechać z oddziałami Andersa. To ich obecność, niejednokrotnie w straszliwych warunkach bytowych, przy dużej śmiertelności, kiedy Polaków wcielano do Armii Czerwonej, dała podstawy do zapoczątkowanego w maju 1943 roku organizowania polskiej dywizji im. Tadeusza Kościuszki, któ-ra dała początek tworzeniu Wojska Polskiego.

Ale nim jeszcze zakończyła się wojna, jesieńią 1944 roku całkowicie podporządkowany Moskwie Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego podpisał z republikami sąsiadującymi z przyszłym państwem polskim zniewolonym przez Moskwę porozumienie w sprawie dobrowolnej wymiany ludności polskiej i żydowskiej, która przed wojną miała obywatelstwo polskie, oraz białoruskiej, rosyjskiej i ukraińskiej mającej obywatelstwo polskie. Wykonanie tego porozumienia nie było łatwe. Mniejszości narodowe w Polsce, które znały rzeczywistość sowiecką, a które wcześniej myślały o własnej niepodległości, często nie chciały przenieść się pod rządy sowieckie. Polacy, chociaż niechętni do porzucenia swojej ojcowizny, zaniepokojeni groźbą życia w państwie sowieckim, łatwiej godzili się z decyzjami o przesiedleniu. Te migracje w ograniczonym wymiarze rozpoczęły się jeszcze w 1944 roku. Szybko jednak zasada dobrowolności musiała ustąpić coraz silniejszemu przymusowi, przede wszystkim podejmowanemu przez władze sowieckie.

Polskie władze państwowe nie były w stanie wykonać tego porozumienia.

Tym bardziej, że na terenach polsko-ukraińskich trwała nadal wojna. Ukraińskie oddziały zbrojne głoszące idee niepodległościowe zmagały się z bronią w ręku _z polakami i oddziałami sowieckimi. W sytuacji beznadziejnej walczyły marząc