22747 P3100014 (2)

166 Wojciech Wrzesiński

niezbyt energicznie i bez wiary w powodzenie - terenów do ekspansji kolonialnej na obszarach pozaeuropejskich.

Wśród emigrantów z Polski w Jatach międzywojennych proporcjonalnie większy był odsetek osób wywodzących się spośród mniejszości narodowych niż Polaków. Najpierw wyjeżdżali Niemcy, którzy po utworzeniu nowych granic wersalskich znaleźli się w Polsce i pomimo posiadania stosunkowo dobrego statusu ekonomicznego, lepszego od przeciętnego stanu zamożności Polaków w Rzeczpospolitej. utracili jednak przedwojenny status „narodu panów”. Osiedlając się w Niemczech, stawali się szczególnie aktywni w antypolskich wystąpieniach rewizjonistycznych. Państwowe władze niemieckie, które chciały wykorzystywać mniejszość niemiecką do swoich celów politycznych, starały się ograniczać I tę emigrację mniejszości niemieckiej, a szczególnie dbały o pozostawienie w granicach Polski osób zaangażowanych w działalności polityczną na rzecz oparcia się dążeniom rewizjonistycznym.

Nowego charakteru w Niemczech po dojściu Hitlera do władzy nabrała polityka wobec mniejszości żydowskiej. W 1938 roku bez uzgodnienia z władzami państwowymi Rzeczypospolitej ekspulsowano z Niemiec około 20 tys. Żydów z obywatelstwem polskim, w większości biedotę, nieposiadąjącą żadnych kwalifikacji zawodowych.

Chętnie emigrowali z Polski przedstawiciele wszystkich mniejszości słowiańskich. zwłaszcza Ukraińcy, zdesperowani i zmęczeni walkami z Polakami, z rewolucją bolszewicką i niepowodzeniami w staraniach o utworzenie własnego niepodległego państwa, zazwyczaj żyjąc w uporczywym konflikcie ze społecznością polską, często przekształcającym się w wystąpienia zbrojne, prowadzącym do stanu niewypowiedzianej wojny o charakterze lokalnym. Ukraińcy tworzyli własne, odrębne środowisko w Kanadzie, o ambicjach kulturotwórczych i naukowych. W Polsce natomiast znajdowali schronienie pojedynczy emigranci ze Związku Sowieckiego, którzy szukali poprawy warunków życia, uciekając przed terrorem bolszewickim i głodem tam się utrzymującym. Dojście narodowych socjalistów do władzy w Niemczech spowodowało nasilenie ograniczeń w ruchach migracyjnych ludności żydowskiej, a także usuwanie z Niemiec grup Żydów z obywatelstwem polskim. Zachodnie państwa europejskie w ostatnich latach pokoju podejmowały starania ograniczające liczbę imigrantów polskich, decydując się na stosowanie przymusu w tym zakresie, tworząc zachęty dla ich reemigracji, nierzadko sięgając brutalnie do deportacji, przed którymi nie mogły ich chronić władze polskie. Brak perspektyw ułożenia sobie życia zachęcał grupy ludności żydowskiej do wyjazdu do Palestyny, aby brać udział w walkach o utworzenie państwa żydowskiego.

Emigracja mniejszości narodowych z ziem wschodnich II Rzeczypospolitej nie przynosiła jednak zmiany stosunków innych nacji z polską większością. Była zbyt nikła w stosunku do zainteresowań i koniunktury wychodźczej, aby mogła wywrzeć większy wpływ na strukturę i położenie mniejszoś^Było to konse-

_kwe0cją ogólnej sytuacji na wsi II Rzeczypospolitej, gdzie według ustaleń ba-jaczy, demografów i ekonomistów żyło ponad 5 min osób niemających zajęcia i egzystujących w bardzo trudnych warunkach.

Nasilenie migracji wywoływało działania obronne państw imigracyjnych, któm nie były w stanie przyjmować wszystkich osób, które chciały osiedlić się w nowych miejscach zamieszkania. Okres dwudziestolecia międzywojennego charakteryzuje się międzynarodowymi działaniami mającymi uporządkować migracje międzynarodowe, począwszy od polityki kwot migracyjnych wyznaczanych przez państwa przyjmujące emigrantów czy też polityki specjalnych konwencji międzypaństwowych, regulujących stosunek wobec imigrantów ze strony zainteresowanych tymi zjawiskami państw przyjmujących i wysyłających- Powodowało to szczególne ograniczenie emigracji zarobkowej do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Równocześnie rozwijała się opieka państw emigracyjnych nad swoimi obywatelami opuszczającymi rodzinne obszary, co miało służyć także podtrzymywaniu rodzinnej kultury w kraju osiedlenia. Międzynarodowa opieka nad emigrantami, organizowana przez różnorakie organizacje charytatywne i oparta na konwencjach międzypaństwowych, przynosiła jednak bardzo ograniczone wyniki.

grację zamorską. Jeżeli uwzględni się powroty, straty ludnościowe dla tego okresu wyniosły ponad milion osób. Rocznie emigrowało około 52 tys. osób, gdy tymczasem w latach przedwojennych z tych samych terenów wyjechało około 70 tys. osób. Na emigracje wyjeżdżały grupy ludności dynamiczne, przedsiębiorcze, chociaż zazwyczaj o niskim poziomie wykształcenia i nikłym wyrobieniu politycznym, często też indyferentne narodowo. Reemigranci powracający do kraju często przywozili ze sobą niewielkie oszczędności, które jednak nie wy

W okresie międzywojennym na emigrację zarobkową wyjechało z Polski około 2,2 min osób, z tego około 61% do krajów europejskich i około 39% na emi

starczały po powrocie do kraju na zasadnicze zmiany ich statusu materialnego. Przenosili do kraju nawyki i postawy wykształcone pod wpływem obcowania z grupami ludności innych kręgów politycznych i cywilizacyjnych.

Wojna 1939 roku przyniosła nowe migracje Polaków poza granice kraju. Zmieniły się nie tylko kierunki przemieszczeń. Była to emigracja dobrowolna, w warunkach ucieczki przed frontem, a później okupantami, często podyktowana wolą walki. Przymus stosowany przez władze obu państw okupacyjnych decydował o kierunkach, charakterze i wielkości wojennych migracji Polaków. Jeszcze w czasie działań zbrojnych dochodziło do masowych ucieczek Polaków poza granice Rzeczypospolitej, na zachód i południe, ale także na wschód, na tereny, które po 17 września 1939 roku zostały zaanektowane przez Związek Sowiecki. Do Francji przez Rumunię, Węgry czy Łotwę przedostało się około 50 tys. Polaków - wojska i ludności cywilnej: dotarło tam jeszcze kilkadziesiąt tysięcy ludności polskiej w następnych latach. Na terenie Francji i na Bliskim Wschodzie jeszcze w 1939 roku, zgodnie z porozumieniami międzypaństwowymi, zaczę-