71372 strona (375)

w ciągu jednej sekundy. W metodzie TENS wykorzystuje się zazwyczaj częstotliwości uważane za duże - 80-120 Hz. Stosuje się je w przypadkach nagłego bólu w celu uzyskania szybkiej ulgi. Stymulacja prądem o mniejszej częstotliwości (1-20 Hz) daje lepsze rezultaty w przypadku bólów o charakterze przewlekłym. Hipotezę tłumaczącą tę różnicę omówiono w podrozdziale na temat udziału endorlln w uśmierzaniu bólu.

Szerokość (czas trwania) impulsu

Rozciągnięcie impulsu w czasie, czyli okres, podczas którego jeden impuls rzeczywiście oddziałuje na pacjenta, mierzy się w mikrosekundach. W obecnie produkowanych urządzeniach szerokość impulsu zawiera się w granicach 50-400 ps. Jeżeli TENS stosuje się na prawidłowo unerwione mięśnie, zalecany czas trwania impulsu powinien wynosić od 100 do 150 ps. natomiast w przypadku gdy układ nerwowo--mięśniowy jest uszkodzony, zaleca się wydłużenie impulsu do 200-300 ps. Jeżeli uszkodzeniom nerwów towarzyszy odczyn zwyrodnienia, przebiegi dwufazowe nie wywołują z reguły skurczów mięśni. W takich wypadkach należy stosować jednofazowy prąd stały przerywamy. Prąd dwufazowy można jednak stosować, gdy zabieg elektrostymulacji nie ma na celu wywołania skurczów mięśni, lecz uśmierzenie bólu. Zaleca się wtedy wydłużenie czasu impulsów w' związku z upośledzeniem czynności uszkodzonego nerwu (patrz podrozdział „Chronaksja" w rozdz. 8).

Amplituda (natężenie)

Mała amplituda

Pojęcie ..idealnej" amplitudy prądu w zabiegach TENS nadal wzbudza kontrowersje wśród fizykoterapeutów. Osobiście wybieram taką amplitudę, by prąd był ledwo odczuwalny przez pacjenta, tzn. niską, lecz laką, że gdyby prąd zaniki całkowicie, pacjent natychmiast odczułby tę zmianę. Stwierdziłem również, że zwiększenie natężenia maskuje zjawisko zanikania prądu, przez co pacjent może nie odczuwać, że poziom stymulacji został obniżony. Jest to zazwyczaj związane ze zjawiskiem akomo-dacji.

Fizykoterapeuta powinien pamiętać, że za zanikanie natężenia mogą być odpowiedzialne słabo naładowane lub wyczerpane baterie.

Impulsy krótkie i silne

Popularne od niedawna impulsy krótkie, lecz o dużym maksymalnym natężeniu, pozwoliły na dalsze wzbogacenie banku metod przezskómej stymulacji elektrycznej nerwów. Impulsy łączące dużą amplitudę z krótkim czasem trwania przynoszą szybszą ulgę niż inne rodzaje impulsów. Z moich doświadczeń klinicznych wynika jednak. że zniesienie bólu. wywoływane przez takie impulsy, jest często zbyt krótkie w porównaniu z dłużej trwającą ulgą uzyskiwaną za pomocą prądu o niższym natężeniu (patrz podrozdział ..Teoria endor-fin").

Zakres natężenia

Natężenie prądu generowanego przez większość urządzeń do stymulacji metodą TENS wynosi od I do około 100 mA. Zabiegi należy jednak modyfikować w zależności od doznań pacjenta, a nie wartości natężenia. Ponieważ pewną rolę odgrywa wtedy oporność skóry, zwłaszcza gdy stosuje się obniżający opór żel elektrolityczny. zależność między natężeniem i napięciem jest dokładnie taka. jak w' prawie Ohma: !=E/R (natężenie jest równe ilorazowi napięcia i oporu).

136