74632 ksiadz marek
4

wprawdzie przegrywają i w utworze przez cały czas obecna jest i śmierć, ale mimo to dramat pełen jest optymizmu. Przeżycia bohate- | rów, łącznie z ich śmiercią, są przedstawiane w postaci ofiary, przy- i bliżają zwycięstwo Ducha. Jest to zgodne z teorią reinkarnacji, w j świetle której istota ludzka musi przezwyciężyć (w cierpieniu) dotychczasowy kształt cielesny, aby osiągnąć wyższy szczebel duchowe- 1 go rozwoju. Przecież wśród rzezi i śmierci rodzi się nowy śwjat. Świat prawdziwy, świat ducha, Świat Boski.

Ksiądz Marek jest typowym dramatem mistycznym. Poetyka tego gatunku sprawia, że różni się on dość znacznie od innych dzieł swojej epoki. Cechuje go inna wymowa ideowa, inna budowa, inny typ bohatera.

Z drugiej jednak strony*dramat ten powstał w latach dojrzałego romantyzmu i wykazuje szereg podobieństw z utworami mu współczesnymi. Dlatego warto by może rozważyć tekst tego dramatu na tle innych podstawowych utworów epoki.

Przy omawianiu koncepcji czasu i przestrzeni staraliśmy się zwrócić uwagę na sakralizację Baru, na to, że jest to miejsce święte, gdyż objawia się tu Bóg, a nawet (co jeszcze bardziej istotne) rodzi się Polska — Dzieciątko Boże!

E. Auerbach w swojej książce Mimesis. Rzeczywistość przedstawiona w literaturze Zachodu (Warszawa 1978) wprowadza pojęcie tzw. myślenia figuralnego (symbolicznego). Stary Testament zostaje odczytany jako zbiór prefiguracji antycypujących wydarzenia związane z życiem i męczeństwem Chrystusa. Auerbach posuwa się nawet jeszcze dalej, mianowicie stwierdza, że w myśleniu figuralnym wszystkie wydarzenia tego świata traktowane są jako figura Męki Pańskiej. Dzięki temu człowiek zostaje niejako wkomponowany w boski plan świata, jego problemy zaś nabierają cech uniwersalnych.

Ten typ interpretacji zdarzeń, polegający na włączeniu Polski w plany Opatrzności przez potraktowanie ich jako figury dziejów biblijnych, nasuwa szereg analogii pomiędzy Księdzem Markiem a innymi dziełami epoki.

Przede wszystkim przypomina nam to Księgi Narodu i Pielgrzym-stwa Polskiego, które zapoczątkowały mistyczny nurt historiozofii narodowej. Księgi... pogodziły „chrześcijańską, eschatologiczną ideę zbawienia człowieka z koniecznością ziemskiego zbawienia ludzi niemożliwego poza historią”²². Mickiewicz sprowadza Boga na ziemię, narzuca historii wizję eschatologiczną. Bóg wcielił się w historię. Historia zaś dzięki temu została podniesiona do wyżyn transcendencji. Według tej koncepcji człowiek historyczny — służebnik wolności zostaje obdarzony duszą anielską, stoi u progu świętości.

Omawiany utwór jest manifestacją romantycznego mesjanizmu. Sprawy Polski (jak i wolności) są częścią boskiego planu świata, jej losy dadzą się odczytać poprzez analogię do dziejów Chrystusa, Polska ginie dla wolności i dla niej też zmartwychwstanie.

Podobną wymowę ideową ma Ksiądz Marek. Ten dramat również sprowadza na ziemię Absolut. Bóg- interweniuje w sprawy ludzkie. Historia jest tvalką dwu przeciwstawnych sobie sił: duchowej (boskiej) i materialnej (tu: rosyjskiej). Bohater Słowackiego jest kreowany na wzór Ksiąg... Jest człowiekiem o duszy „przeanielo-nej”, świętym męczennikiem wolności. Bohaterowi ukazuje się Polska jako Boże Dzieciątko: „Że tu leży Polska w żłobie, / Lecz Polska nie tego wieku, / Żywa-nie przez nasze czyny/. Szanuj sen świętej dzieciny, [...] — bo tu,7 [...] Poczęło się dziecko małe, / Które będzie żyło wieki!”

Omawiane „widzęnie” nasuwa nam analogię z innym dramatem romantycznym .Dztadówryę. III. Akcja Dziadów zaczyna się prze-. cięż w wieczór wigilijny'(„Jutro jest narodzenie Boże”). Mickiewicz snuje przez cały dramat paralelę: filomaci — dziateczki skazane na mękę i Król Herod — Mikołaj I. To ziarno przyszłej Polski. U Mickiewicza nowa Polska rodzi się w pierwszym konspiracyjnym zrywie filomatów, Słowacki zaś czas narodzin „przeanielonej” Polski datuje od Baru, polskiego Betlejem.

W obu utworach widoczne, jest natomiast potraktowanidOjczyz- T ny jalć^Tfgnry źjycia i męki Pańskiej} PolskaTjalc Chrystus odradza się” by odkupić inne narody, EjTprzynieść im wolność. Ginie, by zmartwychwstać jako naród wybrany, umiłowany przez Boga.

Rewelacje Ks. Marka przypominają objawienie, które było dane Ks. Piotrowi. Przypominają nie tylko w sposób formalno-literacki (operowanie obrazami mistycznych wizji). Ks. Piotr zaczyna od analogii z Betlejem, analogii ujętej od strony zagrożenia: „Tyran wstał — Herod! — Panie, cała Polska młoda / wydana w ręce Heroda”

²² A. Witkowska, Mickiewicz. Słowo i czyn, Warszawa 1975, s. 121. _ 'u-_