75257 Skanowanie 10 04 10 17 (20)

H_Lfllluvill kierunku indywidualistycznym. Szczególny wpływ jiiul lyiil wzglądem miała filozofia Maxa Stimera i Fryderyka Nie-1/hrlii’go.

Stirner, pseudonim Caspar Schmidt (1806—1856), jest twórcą filozofii solipsyzmu i skrajnego egoizmu. Twiedzi on, że realny byt posiada jedynie jednostka, wszystko inne, a więc cały świat i inni ludzie są tylko wytworem jednostki, jak to wynika z przyjętego przez Stimera skrajnego idealizmu poznawczego, złączonego ze skrajnym egoizmem moralnym. Wartością bowiem jest tylko to, co za wartościowe uważa jednostka. Żyje ona tylko dla siebie, zaś inni ludzie, państwo, społeczeństwo, kościół są tylko fikcją nie mającą żadnego realnego bytu, a więc też żadnego znaczenia. Egoizm ten łączy się z bezwzględnym indywidualizmem. Jeżeli bowiem 'jednostka jest jedynym realnym bytem, nic poza nią nie może jej krępować. Filozofia ta głosi więc absolutną wolność człowieka, który sam jeden istnieje rzeczywiście ^J.

len skrajny indywidualizm odżywa później pod wpływem _£jyderyka Nietzschego (1844—1900)^{1 2}. Sądzi on, że idee filozoficzne, moralne, religijne stanowiące podstawę współczesnej kultury europejskiej zużyły się i wyczerpały i dlatego jest ona w okresie kryzysu, który grozi jej upadkiem i może prowadzić do nihilizmu myślowego. Potrzeba więc nowych zasad życia, które Nietzsche wywodzi z pojęcia „nadczłowieka”. Religia nadczlowieka ma zastąpić religię chrześcijańską. Nadczłowiek, to człowiek panujący nad innymi wolą władzy i potęgi (Wille zur Macht). Wszystko, co przeciwstawia się tej woli lub ją osłabia ma wartość ujemną i jest złem moralnym. Masa ludzka poza nadczłowiekiem, złożona z ludzi przeciętnych ma za zadanie służyć mu i ulegać we wszystkim jego woli. Jest to masa „niewolników”, których jest „o wiele za dużo” (die viel zu viele). Według więc tej zasady woli nadczłowieka ma nastąpić „przewartościowanie wszystkich wartości”. W ten sposób filozofia Nietzschego pojmuje życie zwykłej jednostki bardzo pesymistycznie jako pełne udręki i niewoli, natomiast życie nadczłowieka jest pełne wolności, egoizmu i indywidualizmu. Do kultu indywidualizmu wniosła ona niemały wkład, chociaż indywidualizm ten odnosi się jedynie do

wyjątkowej jednostki i nie ma żadnego znaczenia dla szerokich mas ludzkich. Stała się też ona podstawą dla kultu „wodza” w wychowaniu i polityce faszystowskiej.

Budzenie się w Europie nowych prądów w dziedzinie wychowania pozostaje jednak mimo wszystko w pierwszym dziesięcioleciu XX w. bardziej w stadium haseł i postulatów niż realizowania ich w szerszym procesie wychowania. Szukanie dróg ich realizacji występuje tu i ówdzie sporadycznie i nie tworzy jeszcze zwartej jednolitej teorii pedagogicznej. Powstające zresztą rzadkie organizacje i instytucje wychowawcze, które wówczas starają się dostosować do nowych haseł wychowania, jeszcze nie dość wyraźnych, faktycznie usiłują godzić je z panującą pedagogiką tradycyjną. Może najbliżej realizacji „nowego wychowania” są „wiejskie domy wychowania” (Landerziechungsheime) w Niemczech, Anglii i Francji oraz pedagogika wychowania estetycznego w Niemczech. Oba te kierunki występują z protestem przeciw urabianiu przez wychowanie, ale protest ten ma odmienne zasady.

Wiejskie domy wychowania

Pod koniec XIX w. zjawiły się, początkowo w Anglii, a następnie we Francji i w Niemczech, gdzie cieszyły się wielkim uznaniem, instytucje wychowawcze q charakterze ogólnokształcącym. Przyjmowały one jako główną zasadę procesu wychowania przyjęły hasło wychowania naturalnego na tle przyrody. Określano je jako „wiejskie domy wychowania” (Landerziehungsheime). W dziejach wychowania miały one już pewne wzory w ubiegłych wiekach, które wówczas nie znalazły warunków dla dalszego rozwoju i nie stały się podstawą dla jakiejś żywotnej teorii pedagogicznej. Wiejskie domy wychowania były jednak pod wielu względami zbliżone do tych instytucji z tą jednak różnicą, że przyjmowały za podstawę hasła swobodnego wychowania i sprzeciwiały się urabianiu szkoły tradycyjnej.

Jako przykład takiej szkoły w przeszłości może służyć szkoła założona W okresie odrodzenia przez Wiktora Ramboldini (Vittorio da Feltre, 1378—1446) w Mantui nazwana „Casa Gioco-sa” (Radosny dom). Jako cel wychowania stawiało się tu nie tylko rozwój umysłu, ale głównie rozwój fizyczny, który jest podłożem

49

Rozwój — 4

1

   Der Einzige und sein Eigentum, 1845.

2

   F. Nietzsche: Also sprachZarathustra, 1883/91; Jenseits vom Gut und Bose, 1886.