77724 P5170175

178

Rozdział 6

jako przyczyna i skutek jedno drugiego, jako jedno wcześniejsze od drugiego - Butler uzyskuje argument przeciwko „tradycyjnie” rozumianemu konstrukcjonizmowi. Zgodnie z jej kon-strukcjonizmem nie musi ona po prostu „odwracać” stanowiska reprezentacjonalistów dotyczącego relacji dyskursu do materii: „[...] twierdzenie ‘dyskurs konstruuje podmiot’ zachowuje podmiotową pozycją [subject-position] gramatycznego sformułowania nawet wówczas, kiedy to [twierdzenie] odwróci miejsce podmiotu i dyskursu. Konstrukcja musi znaczyć coś więcej niż takie proste odwrócenie terminów”¹. Nie trzeba też uznawać materii za pozadyskursywne ,.zewnątrz”, ani też traktować jej jako jedności., Język i materialność — pisze Butler - są w pełni osadzone jedno w drugim. [...] ale nigdy w pełni jedno nie roztapia się w drugim”².

By podkreślić, że forma i materia są dynamicznie współkreującymi elementami rzeczy, rzeczy, które mają znaczenie [that matter], tj. ich intelligibilności, Butler dodaje: „Możemy historyzować Arystotelesowskie pojęcie schematu w terminach kulturalnie zmiennych zasad formowalności [formativity] i in-telligibilności”³.

Czyli „materializowanie” byłoby kształtowaniem materii zgodnie z dominującymi kulturowo-społecznymi trendami społecznymi; i tak uformowana materia jest re-formowana poprzez inkorporowanie w nią specyficznych konfiguracji dyskursy wnej mocy, schematu, który konstytuuje ją jako intel-ligibilnie ukształtowaną rzecz. Używając tej neoarystotelesow-skiej terminologii Butler ilustruje swój pogląd powołując się na stanowisko Foucaulta⁴ w odniesieniu do relacji duszy i ciała: „Normatywny i normalizujący ideał, tj. człowiecza dusza, jest ‘schematem-obciążonym-władzą’ [power-laden-schema],

który formułuje i kształtuje ciało, naznacza go i naznaczając powołuje go do bytu”⁵. Ciało jest w tym znaczeniu równocześnie wytworem relacji mocy, jak i uczestniczy w ich realizacji.

W pracy The Psychic Life of Power z 1997 roku Butler raz jeszcze powraca do tej kwestii, kiedy rozważa problem ciała, kształtowania się podmiotu i ich tożsamości płciowej u Fou-caulta. Zauważa tam, iż choć Foucault nie dopuszcza możliwości zaistnienia ciała, które nie byłoby produkowane poprzez relacje władzy, to czasem to ciało pozostaje ontologicznie różne od tych relacji. W Nadzorować i karać Foucault, zdaniem Butler, wyjaśnia, że dusza, rozumiana jako normatywny i normalizujący ideał, jest tym, co ciało ćwiczy, kształtuje i dzięki czemu ciało jest materializowane. Tworzenie „podmiotu” dokonuje się poprzez podporządkowanie a nawet destrukcję i ranienie ciała. I pyta: Jeśli ciało jest do pewnego stopnia niszczone podczas wyłaniania się ja i jeśli to wyłonienie może być traktowane jako sublimacja ciała, to czy nie należy przyznać, że istnieje część ciała nie poddana sublimacji? I odpowiada: ta cielesna pozostałość może przetrwać jako „konstytutywny niedobór”⁶. Znaczy to, że ciało nie jest li tylko obszarem, gdzie odbywa się kreacja podmiotu, ale ma tam też miejsce destrukcja, zaburzenie procesu normalizacji. Ciało przekracza więc wysiłki procesu sublimacji i opiera się mu. Foucault w pierwszym tomie Historii seksualności dopuszcza pojawienie się działania oporu. Okazuje się to możliwe w samym procesie upodmiotowywania [subjectivation]. Ów opór przekracza cele normalizacji, czy to w „odwróconym dyskursie” [reverse-discourse], czy też łącząc się z innymi dyskur-sywnymi reżimami. I ten opór ujawnia się jako efekt władzy, jej samozniszczenie. Proces upodmiotowienia nie dokonuje się jednorazowo czy ostatecznie, ale w toku repetycji [iterations), otwierając w ten sposób drogę dla „odwróconego dyskursu”

1

   Ibidem, s. 8-9.

2

   Ibidem, s. 69.

3

   Ibidem, s. 33.

4

M Foucauli. iMtiguage, Counter•Memory, Practice. Selected Essays and Inlemwm, D. Bouchard (red ), lthaca, New York 1977, s. 30.

5

   J. Butler, Bodies that Matter, op. cit., s. 34.

6

J. Butler, The Psychic Life of Power. Theories of Subjection, Stanford