78560 obraz7

/o Komunikacja rytualna: od rozmowy codziennej do ceremonii medialnej

Wprawdzie wielkie rzesze ludzi wysoce cenią zawody olimpijskie, wydaje się jednak oczywiste, że każda grupa ludzi traktuje je jako celebrację różnych idei. Niektórzy z nich cenią grę według określonych reguł i więzi przyjaźni między zawodnikami, osiągnięcia sportowe lub mistrzostwo w ogóle, inni zaś współpracę międzynarodową, jeszcze inni - nacjonalizm, równość płci (w zależności od transmisji sportowej) lub też ich zróżnicowanie, wyższość Afro-Amerykanów nad Amerykanami pochodzenia europejskiego lub też wyraz doskonałej jedności amerykańskiej, a także wiele innych treści (Emerson i Perse, 1995; MacAloon, 1981,1984a, 1989; Rothenbuhler, 1988c, 1989, 1995).

Nowa kierowniczka tak się zachowuje, aby zaznaczyć swą władzę; niektórzy postrzegają ją jako osobę kompetentną i kobietę sukcesu, inni zaś widzą w niej kociaka - różnica ta powstaje na skutek pomieszania zrytualizowanej symboliki władzy i płci.

6.4 SKUTECZNOŚĆ SYMBOLICZNA - SKUTECZNOŚCIĄ PRAWDZIWĄ

Jeżeli mamy należycie zrozumieć rytuały jako przejaw funkcjonowania systemów społecznych, a wiemy, że rytuały wyrażają się poprzez systemy znaków i znaczeń, musimy poważnie podejść do kwestii skuteczności owych znaków i znaczeń. Rzecz jasna, nikt nie zaprzeczy, że na poziomie codzienności komunikacja przydaje się do wykonywania rozmaitych czynności: skutkiem wypowiedzenia zdania: „Podaj mi sól, proszę” jest zwykle podanie soli. Można tutaj również sięgnąć do koncepcji aktów mowy, o ile zostanie wystarczająco precyzyjnie określona. Zdanie „Jest pan zwolniony” - stanowczo wypowiedziane przez odpowiednią osobę w odpowiednich okolicznościach - nie opisuje momentu zwolnienia, lecz tego dokonuje. Podobnie słowo „Przysięgam” nie odnosi się jedynie do jakiegoś aktu, lecz - w określonych okolicznościach -stajesię samym aktem (zob. Austin, 1962/1993; Finnegan, 1969; Searle, 1969; Tambiah, 1968).

W trakcie komunikacji zachodzą również inne zjawiska, które działają podobnie jak akty mowy. Przejawy kurtuazji są kurtuazją. Symbole władzy stanowią część praktyki władzy. Biurowa pompa składa się na istotę biura. Gdy ktoś zachowuje się w sposób wskazujący na określony status osoby, to - w granicach zakreślonych przez akceptację lub odrzucenie ze strony uczestników jakiejś sytuacji społecznej (zob. Goff-man, 1959,1967) - staje się osobą o danym statusie. Rzecz jasna, wszyscy mamy w sobie zadatki do stania się osobą o jakimś statusie, zachowujemy się więc różnie w różnych sytuacjach, łącznie /. tymi, gdy powstaje konieczność podjęcia wielu ról równocześnie. Wskazuje to na złożoną kwestię, iż to, kim jesteśmy, zostaje ukształtowane i wyrażone na sposób symboliczny; można by nawet stwierdzić, że zachowujemy się na sposób symboliczny.

Istnienie wpływu symboliki na sferę fizjologii czyni tutaj zadość najbardziej wymagającm testom skuteczności symbolicznej. Dlatego też opisy Lćvi-Straussa (1958/1970, s. 239-261) szamańskich praktyk leczniczych stały się obowiązkową lekturą na zajęciach dotyczących rytuału. Oto pewien młodzieniec postawił sobie za cel udowodnić, że szamani to oszuści. Odebrał stosowne nauki, posiadł techniki ukrywania przedmiotów w ustach, plucia krwią w odpowiednich momentach itd. Tedy chciał to wyjawić swoim kolegom. Jednak, wbrew swym oczekiwaniom, odkrył, że posiadł władzę uzdrawiania i że ludzie oczekują od niego, iż zacznie ją wykorzystywać. Analiza Lćvi-Straussa wskazuje na to, iż rytuał uzdrawiania przez szamana polega na odpowiednim wykonaniu zabiegów, z zachowaniem nastroju dramatyzmu, zgromadzeniu całej społeczności wokół pacjenta i szamana, w celu wsparcia uzdrawiających zabiegów, oraz na systemie wierzeń, które łączą w jedną całość pacjenta, szamana, społeczność i szansę uzdrowienia.

Płyną z tego dwie nauki. Jedna stwierdza rzecz oczywistą, że rytuał i symbol, w odpowiednich okolicznościach społecznych, mogą doprowadzić do uzdrowienia chorego. Druga ma bardziej ogólne znaczenie icoretyczne; mimo że wszystko to zależy od jednostki, jednostka jednak nie ma nad sobą pełnej kontroli. Uzdrowienie zależy od wykonania zabiegów, niemniej szaman nie może tego zrobić w dowolny sposób. Wprawdzie każdy może wybrać elementy wykonania zabiegów z dostępnego w danej sytuacji zasobu, nie może jednak wybrać sytuacji ani też reguł wykonania (by posłużyć się słynną tezą Marksa na lemat historii). Skuteczność symboli sprowadza się po części do tego, /(> pozostają one zjawiskami społecznymi, które nas zawłaszczają, ale leż które my sami po części bierzemy w posiadanie. Zacytujemy jeszcze raz stwierdzenie J. Goody’ego (1961, s. 146): „dwa znaczenia zjazdu - zgromadzenie i obyczaj - to nie przypadek”.

Jeżeli wpływ symboli na sferę fizjologii ma się stać ważnym testem, ni nie powinniśmy polegać na świadectwach pochodzących jedynie z zamierzchłych kultur. Według Parsonsa (1951/1964, s. 439-447), bycie chorym jest rolą społeczną, która nakłada oczekiwania normatywne, podobnie jak winnych przypadkach (zob. również: Carstairs, 1966). Jednym z takich oczekiwań jest nasza pragnienie wyleczenia, innym -/.<> zasady medycyny naukowej, zastosowane przez lekarza, spełnią swoje zadanie. Bez owej symbolicznej definicji sytuacji żadne leczenie nie mogłoby się stać skuteczne. Carey zauważa (1988), że troski przyspa-