78833 ScanImage0002

8

językowe i pisane, zostało przeprowadzone w sposób dość prawdopodobny. Podstawą konstrukcji map osadnictwa w tych czasach były z jcdnejl strony zasięgi toponimiki fińskiej, z drugiej współczesne rozmieszczenie ludności mówiącej językami fińskimi. W trakcie wieloletnich badań ustalono, że zachodniofińskie nazwy hydronimiczne występują na obszarze historycznej Ziemi Nowogrodzkiej, w Estonii, północnej Łotwie, w Karelii i Finlandii. Wschodnia granica hydronimii zachodniofińskiej i zachodnia meriariskiej (Finowie Wołżańscy) jest uchwytna wzdłuż biegu rzeki Paszy (M. Vasmer, 1934, s. 351-440). Granica południowa (ryc. 1) przecinała Półwysep Kurski i obejmując dorzecze Dźwiny i górnej Wołgi łączyła się z obszarem nazw typowych dla języków Finów Wołżańskich. W całym jej zasięgu zanotowano szeroki pas współwystępo wania nazw fińskich i bałtyj-skich z suponow^;aną przez językoznawców starszą metryką powstania tych pierwszych.

Jako zbiorowość etniczna ludność fińska przetrwała do dziś w Finlandii, Karelii i Estonii (Finowie Zachodni), oraz w republikach Maryjskiej i Mordwińskicj (Finowie Wołżańscy), a także w Narodowym Okręgu Komi-Permiackim (Finowie Permscy). Pojedyncze grupy zachodniofińskich Wepsów i Wotów żyją w rejonie Sankt-Petersburga i Wołogdy, a Liwów w nadbrzeżnej strefie północnej Łotwy. Niewielkie enklawy ludności zachodniofińskiej notowane były jeszcze w początku XX w. w rejonie Pskowa i Witebska, nad Newą i południowymi brzegami Zatoki Fińskiej, nad Ładogą i Onegą, w dorzeczu Msty, Wołchowa, Mołogi i Szeksny (St. Nowakowski, 1926, s. 404). (ryc. 2). Natomiast kultura etnograficzna ludności rosyjskiej, osiadłej od wieków na północy europejskiej jest konglomeratem dorobku wielu pokoleń Finów Zachodnich, Bałtów i Słowian Wschodnich.

W ruskiej terminologii średniowiecznej Finowie Zachodni byli określani jako „Czudź”. Słowno to pochodzi od Japońskiego „ćudde” i wiąże się z fińskim określeniem „suudin”. Stąd przeszło do słownictwa ruskiego oznaczając „człowieka mówiącego językiem fińskim” (E. Itkonen, 1961, s. 123-125; V.V. Pimenov, 1965, s. 117-170).

Kompleks źródeł do rekonstrukcji dziejów Finów Zachodnich w wiekach średnich jest dość skromny. Najliczniejsze z nich to ślady przechowane w ziemi i w nazwach miejscowych. Lakoniczne i niejasne wzmianki o Finach zawarte w kronikach ruskich i sagach skandynawskich nie pozwalają na jednoznaczne interpretacje. Fińska tradycja ludowa przechowywana przez pokolenia w wersji ustnej, została spisana bardzo późno. Dopiero w XVI w. zaczęto amatorsko zbierać pieśni i legendy chłopów karelskich, fińskich i estońskich. Pierwszy, opublikowany w języku fińskim ich wybór został ograniczony do sfery wierzeniowej. Późniejsze, bardzo obszerne spisy pieśni ludowych typu Kalevala i Kanteletar pozwalają nieco głębiej wniknąć w świat wierzeń i zwyczajów ludów fińskich na zasadzie retrospckcji weryfikowanej przez pryzmat innych kategorii źródeł.

OWIE

Ryc. I. Finowie zachodni we wczesnym średniowieczu. ...południowo-zachodnia granica hydronimii fińskiej (M. Yasmer, 1934).