skanuj0059 (17)

122 Nowe ruchy społeczne

ści, z którą się norma wiąże, chyba że znaleziony został inny sposób wyrażania określonej wartości. W tym drugim przypadku „wysokość" wartości w hierarchii nic ulega zmianie, odmienne śą natomiast sposoby realizowania tej wartości za pośrednictwem norm. (A.S.)

Zob. anomia, dewiacja, działanie społeczne, grupa społeczna, konformizm, makiawclizm jako syndrom zachowań, obyczaj, porządek społeczny, rola społeczna, techniki neutralizacji, wartość, więź społeczna, w/ory ■ modele.

Literatura:

Ehrlich S„ I9S8, Dynamiko norm, PWN, Warszawa.

Kempny M., 1988, Wymiona i społeczeństwo. Obra: rzeczywistości społecznej w ujęciu współczesnych socjologicznych i antropologicznych teorii wymiany, Ossolineum, Wrocław.

Kosewski M., 1985, Ludzie w sytuacjach pokusy i upokorzenia, Wiedza Powszechna, Warszawa.

Mika S., 1982, Psychologia społeczna, PWN, Warszawa.

Normy społeczne, lad społeczny, patologia społeczna. Na podstawie hadań empirycznych w starych dzielnicach miast Górnego Śląska, 1985, pod red. J. Wodza, UŚ, Katowice. Ossowska M., 1966, Podstawy nauki o moralności, PWN, Warszawa.

Ossowska M., 1986, Socjologia moralności. Zarys zagadnień, PWN, Warszawa.

Thomas W.!., Znaniecki l^:„ 1976, Chłop polski w Europie i Ameryce, t. 4: Dezorganizacja i reorganizacja w Polsce, Lud. Spóldz. Wy-dnw., Warszawa.

Nowe ruchy społeczne, zob. ruchy społeczne.

Nowomowa, język propagandy w systemach totalitarnych; jedna z technik mani-pulatorskich stosowana w celu panowania nad sposobem myślenia, postrzegania i oceniania rzeczywistości przez szerokie kręgi społeczne. Polega ona na kreowaniu przez ośrodek władzy swoistego pozornego świata w sferze ideologii i propagandy oraz zmuszaniu ludzi do posługiwania się tym narzuconym obrazem rzeczywistości w komunikowaniu. Ta kreowana rzecz,¹wistość jest awcryfikowalna, często jawnie lekceważy prawdę, narzuca pewien zwyczaj ję-zykowy, którego należy przestrzegać nawet wtedy, gdy uznaje się to za absurda nc (zob’. [J. Bralczyk 1981]). Prowadzi to początkowo do zjawiska dymorficzności, aż w końcu ' narzucony sposób postrzegania r '.oczywistości i wpojone kalki językowe pi zenikają także do obszaru mikrospoleeznego a nawet do sfery prywatności. Proces ten \ spółwy-stępujc z ingerencją struktur władz; w życic na poziomic mikrospoleeznym, stosowaniem zastraszania i represji za wszelkie przejawy braku podporządkowania

Funkcjonowanie nowomowy po ega również na wprowadzaniu do języka nowych słów oraz celowej zmianie sensu n ektóiych używanych wcześniej pojęć. Paweł Kuczyński [1994, s. 215-216) nowomowy traktuje jako „mówienie o niczym". E iminacja swobodnej opinii publicznej - ja! o cecha systemów autorytarnych - powc luje, że w komunikacji publicznej dominuj: ,jakby-język"; społeczeństwo nic tyle mil :zy - bo milczenie jest zakazane - ile bredź , powtarzając bezsensowne formuły z laniowc. Victor Klemperer [1983] ukazał lit zne sposoby manipulowania językiem w j ropagan-dzie nazistowskiej, z kolei Micha! C lowiński [1990] poddał analizie język prt pagandy komunistycznej w Polsce.

W Polsce, w okresie rządów partii komunistycznej, oficjalna propagand \ używała - przykładowo - następujących ikreśleń: błędy i wypaczenia (tzn. zabijanie, likwidacja całych narodów), regulacja i en (podwyżka cen), bezinteresowna bratersl a pomoc (interwencja armii radzieckiej), mi :jscc odosobnienia (więzienie, obóz), przy uus bezpośredni (bicie, tortury), wykorz; stywanie stanowiska (branie łapówek, k) adzieżc), przerwy w pracy (strajki) (zob. [I . Wierzbicki 1987, s. 88]). W okresie tzw. propagandy sukcesu (1971-1980) stosowanie niektórych słów do opisu rzeczywistoś' i w kraju było zakazane; np. zjawisko takie jak kryzys gospodarczy lub polityczny rroglo występować tylko na Zachodzie, w krajach socjalistycznych występowały jedynie „przejściowe trudności". (A.S.)

Zob. dymorficzność społeczna, hipoteza Sapirn--Wliorfa, kalka, kompetencja kulturowa, socjo^: technika.

Literatura:

Bralczyk J., 1981, Poza prawdą I fałszem.

„Teksty”, nr 6(60), Warszawa.

Głowiński M., 1990, Nowomowa po polsku, Wyd. PEN, Warszawa.

Klcmpcrcr V., 1983, LTI (Lingua Tenii ImperuJ Notatnik filologa, PWN, Warszawa.

Kuczyński P., i 994, Robotnicy. Propaganda pomaga mówieniu [w:] Zmierzch socjalizmu państwowego. Szkice z socjologii ekonomicznej, pod red. W. Morawskiego, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

Wierzbicki P.,    1987, Struktura kłamstwa.

ANEKS, Londyn (cyt. za: R. Dlnut, Skuteczne negocjacje, CIM, Warszawa 1995).

♦

Obrzęd, indywidualne lub zbiorowe działania podejmowane publicznie i uroczyście, związane z działalnością religijną lub świecką, odwołujące się do tradycji, przebiegające według pewnego wzoru i będące przyjętym sposobem realizacji wartości istotnych dla życia zbiorowości lub wspólnoty. „Na obrzęd składa się suma pojęć, wierzeń, wyobrażeń, czynności i zachowań, przekazywanych z pokolenia na pokolenie w określonej zbiorowości i obwarowanych ściśle przestrzeganym w tejże zbiorowości rytuałem społeczno-prawnym i sakralnym" [K. Zawistowicz-Adamska 1981, s. 23].

Wskazuje się, że „obrzędy są czynnościami, które są jednocześnie konwencjonalne (arbitralne) i przepisane, komunikują pewne stany rzeczy za pomocą różnych środków ekspresji i (...) wyrażają określone stany .emocjonalne” [M. Buchowski 1993, s. 100]. Zofia Staszczak [1985, s. 7] zaznacza, że cechą obrzędu jest przede wszystkim realizacja funkcji integracyjnej zbiorowości, a nie uzyskanie praktycznych rezultatów!' Oprócz funkcji integracyjnej obrzęd pełni .także funkcje komunikacyjne, normatywne, mediacyjne,- edukacyjne, poznawcze, emocjonalne i performatywne [M. Buchowski 1993, s. 102].

W życiu rodzinnym oraz społeczności lokalnej wyróżnia się wiele różnego typu

obrzędów, np. obrzędy związane z narodzinami, ślubem lub śmiercią, obrzędy związane z corocznym rytmem zmian w przyrodzie, z cyklem świąt i uroczystości. Jadwiga Klimaszewska [1981, s. 128 i n.] biorąc pod uwagę pełnione funkcje, wskazuje następujące typy obrzędów: 1) „przyrodnicze”, za pomocą których człowiek usiłował wpływać na zjawiska przyrody; 2) gospodarcze, agrarne, hodowlane i inne, mające przynieść dobre plony i pomyślność wc wszystkich zajęciach; 3) zapewniające człowiekowi życie, zdrowie, powodzenie, bogactwo (tu także zalicza się obrzędy matrymonialne); ń) recepcyjne, wplecione w cykl doroczny; 5) religijne i kultowe; 6) o charakterze rozrywkowym. W obrębie obrzędu wyróżnia się rytuały i ceremonie. (A.S.)

Zob. obyczaj, rytuał, zwyczaj.

Literatura:

Buchowski M., 1993, Magia i rytuał, Instytut Kultury, Warszawa.