DSCN1774

122 Nowe ruchy społeczne

ici, z którą się norma wiąże, chyba że znaleziony został inny sposób wyrażania określonej wartości. W tyra drugim przypadku „wysokość" wartości w hierarchii nie ulega zmianie, odmienne są natomiast sposoby realizowania tej wartości za pośrednictwem nonn. (A.S.)

Zob. anomia, dewiacja, działanie społeczne, grapa społeczna, konformizm, makiawelizm jako syndrom zachowań, obyczaj, porządek społeczny, rola społeczna, techniki neutralizacji, wartość, więź społeczna, wzory i modele.

Literatura:

Ehrlich S., 1988, Dynamika norm, PWN, Warszawa.

Kempny M., 1988, Wymiana i społeczeństwo. Obraz rzeczywistości społecznej w ujęciu współczesnych socjologicznych i antropologicznych teorii wymiany, Ossolineum, Wrocław.

Kosewski M., 1985, Ludzie w sytuacjach pokusy i upokorzenia. Wiedza Powszechna. Warszawa.

Mika S., 1982. Psychologia społeczna, PWN, Warszawa.

Normy społeczne, lad społeczny, patologia społeczna. Na podstawie badań empirycznych w starych dzielnicach miast Górnego Śląska, 1985, pod red. J. Wodza, UŚ, Katowice. Ossowska M . 1966, Podstawy nauki o moralności. PWN, Warszawa

Ossowska M„ 1986, Socjologia moralności. Zarys zagadnień, PWN. Warszawa Thomas W.L, Znaniecki Fi, 1976, Chłop polski w Europie I Ameryce, L 4: Dezorganizacja i reorganizacja w Polsce, Lud. Sp6idz. Wy-daw„ Warszawa

Nowe ruchy społeczne, zob. ruchy społeczne.

Nowomowa, język propagandy w systemach totalitarnych; jedna z technik mani-pulatorskich stosowana w celu panowania nad sposobem myślenia, postrzegania i oceniania rzeczywistości przez szerokie kręgi społeczne. Polega ona na kreowaniu przez ośrodek władzy swoistego pozornego świata w sferze ideologii i propagandy oraz zmuszaniu ludzi do posługiwania się tym narzuconym obrazem rzeczywistości w ko

munikowaniu. Ta kreowana rzeczy^ jest aweryfikowa/na, często jawnie f_ei.. I waży prawdę, narzuca pewien zuycajk I zykowy, którego należy przestrzegać »*£ I wtedy, gdy uznaje się to za absurdalne (m I [J. Bralczyk 1981]). Prowadzi to począć I wo do zjawiska dymorficzności, aż »(ab, narzucony sposób postrzegania rzeczy*,. I stości i wpojone kalki językowe przenikają f także do obszaru mikrospołecznego, a nau_B do sfery prywatności. Proces ten wspóhn. stępuje z ingerencją struktur władzy w Zyt* I na poziomie mikrospołecznym, stosom, niem zastraszania i represji za wszdbt przejawy braku podporządkowania.

Funkcjonowanie nowomowy polega rów. nięź na wprowadzaniu do języka nowych słów oraz celowej zmianie sensu niektórych używanych wcześniej pojęć. Paweł Kuczyński [1994, s. 215-216] nowomowę traktuje jako „mówienie o niczym". Eliminacja swobodnej opinii publicznej - jako cecha systemów autorytarnych - powoduje, że w komunikacji publicznej dominuje „jakby-język”; społeczeństwo nie tyle milczy - bo milczenie jest zakazane - ile bredzi, powtarzając bezsensowne formuły zdaniowe Vic«or Klemperer [1983] ukazał liczne sposoby manipulowania językiem w propagandzie nazistowskiej, z kolei Michał Głowiński [1990] poddał analizie język propagandy komunistycznej w Polsce.

W Polsce, w okresie rządów partii komunistycznej, oficjalna propaganda używała - przykładowo - następujących określeń: błędy i wypaczenia (tzn. zabijanie, likwidacja całych narodów), regulacja cen (podwyżka cen), bezinteresowna braterska pomoc (interwencja armii radzieckiej), miejsce odosobnienia (więzienie, obóz), przymus bezpośredni (bicie, tortury), wykorzystywanie stanowiska (branie łapówek, kradzieże), przerwy w pracy (strajki) (zob. [P. Wierzbicki 1987, s. 88]). W okresie tzw. propagandy sukcesu (1971-1980) stosowanie niektórych słów do opisu rzeczywistości w kraju było zakazane; np. zjawisko takie jak kiy-zys gospodarczy lub polityczny mogło wy-

St

ej

ci

t

i

ii

1

f

(