80347 S5006401 (2)

stosowano system płodozmianu i nowatorskie techniki użyźniania ziemi, zarówno metodami naturalnymi (obor-nikowanie drogą koszarowania bydła na odłogach lub polach uprawnych - jesienią przed siewem zbóż ozimych i wiosną zanim wysiewano uprawy jare), a być może także „sztucznymi” (wzmiankowane przez autorów starożytnych /Wamis/ wapnowanie - por. też Woźniak 1970, 219; Waldhauser et al. 1993, 319 i cyt w tych pracach lit). W każdym razie, jak podkreślano w literaturze, makroszczątki odkrywane w obiektach lateńskich z Małopolski (spalone ziarniaki zbóż, bądź ich odciski) są doskonale wykształcone, wyróżniają się znacznymi rozmiarami, co wskazuje na wysoką kulturę upraw i zasobną, prawdopodobnie intensywnie użyźnianą (nawożoną) glebę (Moldenhawer 1957-1958, 24; Giżbert Woźniak 1964, 75).

Badania paleobotaniczne dostarczają szeregu istotnych informacji odnośnie do struktury produkcji roślinnej, wskazując na pierwszorzędną rolę upraw zbożowych, hodowanych w szerokiej gamie gatunków i odmian (por. Lityńska-Zając 1998, 214 i cyt tam starsza lit). Jak wspomniano wcześniej, pozostające w naszej dyspozycji oznaczenia szczątków roślinnych, pochodzące z Krakowa Wyciąża 5, Krakowa Pleszowa 17, Krakowa Mogiły 1, Krakowa Krzesła wic (wstępne oznaczenia I. Gluzy - por. Poleska, Toboła 1988, 124) i Krakowa Cła (ob. 124-wyniki analiz w archiwum Oddziału MAK w Nowej Hucie) dotyczą znalezisk z m-ej, najmłodszej fazy grupy tynieckiej i nie wiadomo, w jakiej mierze odnosić je można również do okresów wcześniejszych.

Z jamy zasobowej z Krakowa Wyciąża (ob. 52). w której znajdować się miało około 100 kg spalonego zboża (Buratyński 1958), pochodzą ziarniaki pszenicy dwóch odmian - zwyczajnej (Triticum aesthwn) i pła-skurki (T. diccocum), a ponadto żyta ozimego {Secale cereale L) i jęczmienia zwyczajnego (Horodeum vul-gare L). W Krakowie Pleszowie 17 zarejestrowano liczne odciski i pozytywy owsa siewnego {Arena sańraL) oraz pszenic: zwyczajnej, zbitokłosej (T. aesthwn compactom) i płaskurki. oraz żyta, jęczmienia i prosa (Pa-nicum miliaceum L). W Krakowie Mogile występowały liczne ziarniaki owsa. czterech odmian pszenicy: zwyczajnej, płaskurki. zbitokłosej i orkiszu (7! speltal a ponadto pewna ilość żyta, jęczmienia i prosa. Pośród wielkiej liczby zwęglonych szczątków zbóż z jamy spichrzowej z Krakowa Krzesławic znajdowały się liczne ziarniaki pszenic (zwyczajnej, zbitokłosej). jęczmienia i owsa oraz nieco mniej liczne ziarna żyta. Ogromną ilość szczątków roślin zbożowych (głównie plewy), wśród których udało się rozpoznać taksony orkiszu i pojedyncze ziarna prosa, zawierała także jama 124 („obiekt wannowaty”) z Krakowa Cła (niepublikowane oznaczenia A. Bieniek).

Znaleziska z osad podkrakowskich dowodzą więc. iż w okresie późnolateńskim uprawy obejmowały wszystkie podstawowe gatunki zbóż, w tym pszenice w szerokiej gamie odmian, wśród których, co godne podkreślenia, obserwuje się wyraźną preferencję odmian szlachetnych z grupy heksaploidalnej (T. aesthum.

T. aesthum compactom, T. spelta), bardziej wydajnych

ce jakością od tych, których dostarczali rzemieślnicy mieszkający na najwyżej rozwiniętych gospodarczo terenach celtyckich (tu np. ceramika malowana). Szczególnie wymownym świadectwem stopnia zaawansowania gospodarki, rozwoju handlu, a pośrednio także rzemiosła, jest fakt pojawienia się tu w ostatnim wieku przed Chr. miejscowego mennictwa.

Bez wątpienia, dziedzinę gospodarczą o znaczeniu podstawowym stanowiła produkcja rolno-hodowla-na. najpewniej z dominującą rolą uprawy ziemi i produkcji roślinnej, dla której pokryte żyznymi glebami obszary lessowej terasy wiślanej stwarzają wyjątkowo korzystne warunki (Wożniak 1970, 223). Pola uprawne, zlokalizowane zapewne w bezpośrednim sąsiedztwie osiedli, na łagodnych zboczach i wypłaszczeniach terasy, miały najprawdopodobniej charakter stały. Istotną przesłanką wskazującą na istnienie systemu stałych pól jest stosunkowo gęsta, a przy tym stabilna sieć osadnicza, stwierdzana w omawianym rejonie (por. też Woźniak 1970,228n).

Szacunki dotyczące przypuszczalnego areału objętego uprawą są niezwykle trudne, jako że oprócz wa-ranków naturalnych, wpływających bezpośrednio na wielkość plonów, uwzględniać muszą przede wszystkim czynniki demograficzne, określające z jednej strony minimalne potrzeby żywnościowe, z drugiej możliwości zagospodarowani a powierzchni upraw, wymagających przecież najczęściej dość rygorystycznego przestrzegania terminów agrotechnicznych. Stąd też prezentowane dotąd w literaturze poglądy na temat szacunkowej powierzchni areałów objętych uprawami w okresie lateńskim różnią się znacznie (szerzej por. Waldhau-ser et al. 1983, 318n., tam dalsza lit.). Wspomnieć w tym miejscu warto, iż np. dla osady w Radovesicach przyjmuje się wielkości rzędu 2,5-5 ha powierzchni pól uprawnych (wraz z odłogami), przypadające na jedną zagrodę (gospodarstwo rodzinne) oraz bliżej nieokreśloną, zapewne porównywalną, powierzchnię łąk i pastwisk {passim). Opierając się na założeniach badaczy czeskich, można by przyjąć, że np. dla osady krzesławic-kiej. liczącej około 10 zagród, areał pól uprawnych szacować trzeba na około 25-50 ha (w tym połowa odłogowana) i zbliżoną powierzchnię łąk i pastwisk. W każdym razie wielkość powierzchni gruntów, które mogły znajdować się w posiadaniu mieszkańców tej osady, pozwalała swobodnie na objęcie uprawą obszaru o takim areale (od najbliższej, położonej na wschód od Dłubni, osady w Krakowie Pleszowie dzieli ją dystans około 2 km).

Pola, zapewne podzielone na mniejsze kawałki, miały najprawdopodobniej kształt czworoboczny (Po-well 1999,98n.), ze względu na stosowanie sprzężajne-go systemu obróbki ziemi przy użyciu rada, już w najstarszej fazie dowodnie okutego żelazem, jak świadczy o tym znalezisko żelaznej radlicy starszego typu, pochodzącej z jednego z obiektów z Krakowa Wyciąża 5 (ob. 384 - tabl. 253:8). Nie ma również powodów, aby wątpić, iż znane tu były inne elementy wiedzy i techniki rolnicze, których znajomość wśród Celtów zamieszkujących Galię poświadczają źródła antyczne. Można więc z dużym prawdopodobieństwem przyjmować, że

244