81120 Obraz42 (4)

■ Ziemiańskie opozycje •

i ta ziemiańskiego, wiele deklaracji chęci i potrzeby zmiany sposo-[ bu życia na ziemiański właśnie, a także zjadliwych wycieczek sa-f tyrycznych przeciw życiu i obyczajom dworskim. I tak np. w pó-[ łowię XVII wieku jeden z najbogatszych magnatów i wysoki dostojnik państwowy, marszałek nadworny koronny Łukasz Opaliński w anonimowg. wydanym pamflecie politycznym pi Cofną-wego połączył Inwektywę na dwór z pochwałą życia ziemiańskie-

t i?."

Ten ton dość powszechnie panuje w staropolskiej poezji szlacheckiej, a porównywanie niedogodności życia dworskiego, obłudy i intryg, zbytku i utracjuszostwa z dostatnim i godnym, a nade wszystko wolnym życiem ziemianina było ulubionym sposobem komponowania poematów ziemiańskich. Świadczą o tym już ich tytuły: Żywot ziemiański i dworski (Jan Gawiński), Dworskiej fortuny z domowym bytem paradiastole (Wespazjan Kochow-ski), Pan wielmożny z ziemianinem (Wacław Potocki), Domowy wczas po dworskiej służbie (anonim). Akcenty antydworskie mieszczą się doskonale w ideologii ziemiańskiej, a nawet stanowią jej dość zasadniczy składnik. Służba na dworze zmuszała bowiem do posłuchu, upodlenia, ulegania pańskim zachciankom i spełniania poleceń narażających na szwank godność dworzanina, a nierzadko i jego uczciwość. Służba na dworze prowadziła wreszcie do utraty wolności, tak cennej dla szlachcica i tak przez

szlachtę chronionej.    __

Wszystkich tych niepokojów i niebezpieczeństw dworactwa uniknąć można łatwo — pouczali liczni poeci ziemiańscy z Janem Kochanowskim na czele — jeżeli tylko zrezygnuje się z marzeń o dworskiej karierze, z pokus zdobycia wielkiego majątku, jeżeli poprzestanie się na tym, co odziedziczyło sie do przodkach^ na własnej, choćby i niewielkiej majętności. Jeżeli zamiast wycierać pańskie progi zacznie się „uprawiać łan ojczysty”. W konsekwencji takiej postawy i takiego programu negatywna ocena dworu i życia dworskiego stała się istotnym, konstruktywnym eleipentem-idgologii ziemiańskiej, integrującym ziemTapśką szła-" chtę. Przez ne^cjęToiTEurynSw ui skiey ziemianin uzyskiwał własną tożsamość, uzyskiwał znaczące, pozytywne pod względem etycznym samoofeeślenie7 Powszechność, powtarzalność! stereo-Typowośe konfroptacfrzycia dworskiegff '1" 'Życia ziemiańskiego były wyrazem akceptacji społecznej ideałów ziemiańskich. zarówno ze strony samej"szIacHTy, jak i innyclTantagonistycznyćh grup społećżiwćlTrk"TSkże'^-sppTObem^rópagSWaii!a wartości cia ziemiańskiego, a więc narzędziem edukacji ideologicznej społeczeństwa. ......

47

iii