83096 IMG 08

mów życia. Postawa taka podpada zawsze pod jakąś ogólniejszą c a rakterystykę: może być spirytualistyczna czy materialistyczna, racjona^ (istyczna czy empiryczna, może się wiązać z jakąś religią, ale może mte także fundament naukowy. Często zdarza się, że światopogląd pisarza bywa niejednolity, składają się nań poglądy sprzeczne czy nawzajem nie uzgodnione. Niekiedy twórczość pisarza bywa terenem dramatycznych konfliktów między różnorodnymi postawami światopoglądowymi. Cala ta sfera poglądów i zainteresowań ideowych twórcy znajduje swoje odzwierciedlenie w utworach literackich. Wyrażone w nich stanowisko światopoglądowe wpływa w sposób niewątpliwy na poglądy i postawy odbiorców, sprzyja kształtowaniu się określonych norm moralnych i jest czynnikiem oddziałującym na powstawanie różnorodnych zapatrywań ideologicznych. Oczywiście stopień tego oddziaływania może być różny. Gdy stanowisko pisarza pozostaje w konflikcie z u-trwalonymi społecznie poglądami i normami, wówczas ma ono mniejsze szanse doraźnego wpływu, choć może w przyszłości oddziaływać o'wiele skuteczniej od takiej postawy, która ma z racji swej „ugo-dowości” łatwiejszy dostęp do współczesnych pisarzowi odbiorców 4) Kierunkowość oddziaływania estetyczno-wychowawczego jest wyznaczana przez założenia prądu literackiego i poetyki, w obrębie których powstawał dany utwór. Każda poetyka historyczna zawiera określone poglądy czy wskazówki (czasem sformułowane teoretyczni*) na temat możliwości ideowego i estetycznego wpływu utworów które powstają zgodnie z jej założeniami. W pewnych poetykach oddziaływanie estetyezno-wychowawcze. wiąże się przede wszystkim z poznawczymi ambicjami utworów. Realiści dążyli do tego, aby ich dzieła przemawiały do odbiorców prawdziwością przedstawionego świata, bogactwem życiowych realiów, artystycznym obrazem skomplikowanego mechanizmu społecznego i dociekliwością psychologiczną. Eks-presjonizm natomiast wysuwał na plan pierwszy oddziaływanie emocjonalne. Utwory (głównie liryczne i dramatyczne) ukształtowane w kręgu tej poetyki były niejednokrotnie wyrazem ostrego protestu społecznego, świadectwem moralnego zaangażowania ich twórców. Miały one za zadanie nie tyle przekonywać o słuszności tego protestu i zaangażowania, co wywoływać u odbiorców odpowiednie napięcie uczu ciowe i emocjonalne reakcje.    ,    .

Pewne kierunki literackie, jak np. wspomniany już wyżej usiłują zdecydowanie oddzielić oddziaływanie estetyczne wy

SI

^Gniarni /    ⁿ^’    wiążą bo.sfd.zo ściśle dążenia estetyczne z dą-

ków o ° . ^Zfa^^towania zapatrywań i społecznych postaw czytelniej •, .. y^w*scte w każdym z tych wypadków kierunkowość wpływu “ ^racfciego ma zupełnie inny charakter.

) reszcie należy zwrócić u wagę, że kierunkowość oddziaływania estetyczno-wychowawczego pozostaje w wyraźnym związku z gatunkowym i rodzajowym charakterem danego utworu. Inaczej może oddziaływać rozbudowana powieść, a inaczej agitacyjny wierszy liryczny. Ina- . czej skomplikowany poemat filozoficzny, a inaczej dramat, który poprzez realizację teatralną może bezpośrednio wpływać na pewne działania społeczne odbiorców. Twórca usiłujący wywrzeć doraźny wpływ na jakieś aktualne wypadki nie posłuży się oczywiście formą powieściową, gdyż ta wymaga od czytelnika długotrwałej lektury, przemyśleń jtd natomiast posłuży się formą ulotnego wiersza, dającego się szybko rozpowszechnić i łatwo docierającego do odbiorców.

c Zdolność oddziaływania estetyczno-wychowawczego jako kryterium wartości utworu literackiego

jedną z głównych miar społecznej doniosłości dzieła literackiego ■ _t to W jakim stopniu przeniknęło ono do zbiorowej świadomości kulturalnej, w' jakim stopniu zdołało oddziałać na postawę czytelników i zostało przez nich. uznane za wartościowe. Im trwalsze piętno zdołał Itwóf wycisnąć na jakichś zbiorowych mniemaniach, wyobrażeniach, uczuciach i gustach estetyczno-literackich, tym wyżej należy go ocenić.

Każdy twórca dąży do tego, by oddziałać kształtująco na świadomość odbiorców, ale nie każdy oczywiście może ten cel osiągnąć w pełni. Istnieją dzielą literackie, których wpływ' ogranicza się do pewnego okresu historycznego, które aktywnie funkcjonują w pewnej tylko „teraźniejszość”, natomiast potem tracą zdolność oddziaływania i często ulegają zapomnieniu. 0 takich utworach wywierających znaczny wpływ wyłącznie w czasach sobie współczesnych, związanych bezpośrednio i wyłącznie z konkretnymi zadaniami, jakie epoka stawia przed literaturą, mówimy, że mają wartość relatywną. Są jednak i takie dzieła, których znaczeni doniosłość utrzymują się daleko dłużej. Zajmują one trwałe miej-^narodowe) * zachowują zdolność ideowo-estetycz-^^ożna P°wiedzieć, że są one trwałym elementem wia omość narodu i mają w każdej epoce swoistą aktual-