66606 s gli

Tabela 4.4. c.d.

1			2	3
		I Interglacjał augustowski (Qp‘ ~^2)	Lokalnie rzeczne osady piaszczyste i gliniaste.	Formuje się układ rzek spływających do pra-Bałtyku.
		640 - 680 tys. lat
& a o	O o	Zlodowacenie najstarsze^^1) 680 - 950 tys. lat	Piaski, gliny, iły - głównie akumulacji rzecznej i jezio-rzyskowej. Lokalnie w głębszym podłożu gliny lodowcowe.	Stopniowy zanik śródlądowego jeziorzyska. Oziębienie klimatu. Lądolód obejmuje północno-wschodnią część Polski
u	3 CU	Preglacjał (Qp°) 0,95 - 1,87 mil. lat	Ilaste, gliniaste, piaszczyste osady jeziorzyskowe. Żwiiy, piaski, mułki, iły pochodzenia rzecznego. W osadach dominują składniki lokalne.	Na terenie środkowej Polski znajduje się zanikający zbiornik jeziorzyskowy. Występują intensywne pionowe ruchy neotektoniczne, szczególnie na obrzeżeniu pasm górskich i przy krawędziach strefy wyżynnej. Zaznaczają się cykliczne oziębienia i ocieplenia klimatu. Formuje się nowy układ sieci dolinnej o ukierunkowaniu północno-zachodnim.
	NEOGEN	Pliocen (PI) 1,8 -5,3 mil. lat	Osady śródlądowego zbiornika wodnego: mułki, iły z węglem brunatnym, piaski, żwiry.	Morze ustępuje z terenu Polski, pozostawiając w części środkowej olbrzymi zbiornik jeziorzyskowy. Do zbiornika tego spływają rzeki z południa i północy. Zaznacza się ostatnia faza górotwórczośd alpejskiej, powodująca kolejne wydźwignięde strefy górskiej i wyżynnej. Pod koniec pliocenu następuję oziębienie klimatu.
TRZECIORZĘD		Mioccn (M) 5,3 - 23,8 mil lat	Osady pochodzenia morskiego i jcziorzyskowego: piaski, iły (np. poznańskie, krakowicckic), węgiel brunatny, gips.	Główny etap fałdowania i wypiętrzania Karpat Powstaje Zapadlisko Przedkaipackic. Dalszy etap blokowego wydźwigania Sudetów, towarzyszy temu wulkanizm bazaltowy. W środkowej Polsce wzdłuż osi Zielona Góra - Brześć następuje obniżenie (depresja centralnej Polski), w której stagnują wody jeziorzyskowe. W wysychających ciepłych zbiornikach wodnych tworzą się złoża węgla brunatnego, siatki, gipsu, soli.
	z tu	Oligocen (O) 23,8 - 39,7 mil. lat	Osady pochodzenia morskiego: piaski glaukomtowe i łyszczykowe (np. piaski szczecińskie), iły (np. iły septariowe), mułki.	Fałdowanie i wypiętrzanie Karpat. Wydźwiganie i przecinanie uskokami Sudetów. Na terenie Polski zalew morski.
	o s	Eocen (E)	Jeziorzyskowe piaski, mułki,	Na południu Polski morze. Na północy
	hJ <	39,7 - 54,8 mil. lat	iły (np. iły toruńskie). Patrz	panują zasadniczo warunki lądowe
	(u		tab.4.2.	jeziorzyskowe
		Paleocen (Pc) 54,8 - 65 mil. lat		Polska pokryta jest morzem.
KREDA (K)			Lokalnie piaski, iły, mułki	Patrz tab.4.2.
	JURA (J)		Lokalnie: morskie mułki, iły,	Patrz tab. 4.2.
			piaski

Piaski trzeciorzędowe są pochodzenia morskiego lub jcziorzyskowego. Charakteryzują się bardzo zróżnicowanym uziamieniem (od piasków gruboziarnistych do piasków pylastych). Zasadniczo są to piaski zagęszczone lub bardzo zagęszczone. W składzie mineralnym charakterystyczne jest występowanie obok dominującego kwarcu znacznych ilości łyszczyków lub giaukonitu (np. piaski eoceńslde i oligoceńskie) nadających tym piaskom zabarwienie szare lub zielonkawe. Jedną z odmian tych piasków są oligoceńskie „piaski szczecińskie". Trafiają się jednak często czyste piaski kwarcowe (głównie mioceńskie), niekiedy przewarstwione są one wkładkami węgla brunatnego lub iłami. W wyniku zaburzeń glacitektonicznych grunty te mogą znajdować się na wtórnym złożu i przeławicone są czwartorzędowymi osadami innej genezy.

By trzeciorzędowe wykazują dobre skomprymowanie, tak że często tekstura ich sprawia wrażenie „złupkowaconej” (szczególnie gdy są suche). Grunty te charakteryzują się dużą zawartością frakcji iłowej (powyżej 30-40%) i małym udziałem frakcji piaskowej. Zwykle grunty te trudno i powoli rozmakają w wodzie. Znaczna ilość składników ilastych powoduje, że grunty te chłoną dużą ilość wody. Konsekwencją tego jest ich zdolność do znacznego pęcznienia. I odwrotnie, w okresie długotrwałej suszy iły trzeciorzędowe mają tendencję do silnego kurczenia się. Podobnie jak i trzeciorzędowe grunty piaszczyste tak i iły bardzo często znajdują się na wtórnym złożu. Pod wpływem dynamicznego t statycznego nacisku lądolodu materiał ten jest wyciskany z podłoża i wprowadzany w młodsze osady wieku czwartorzędowego.

Charakterystycznymi iłami trzeciorzędowymi są eoceńsko-oligoceńskie iły toruńskie, brunatne bezwapienne osady z przewarstwieniami węgla brunatnego i piasku. Tego wieku są też iły septariowe, o zabarwieniu szarozielonym z kulistymi konkrecjami żelazisto-węglanowymi (tzw. septarie) oraz różnej wielkości kryształkami gipsu (iły te znane są z okolic Szczecina). Wieku mioceńskiego są iły poznańskie o zabarwieniu szarozielonkawym lub pstrym (zielono-czerwonym). Iły mioceńskie związane są z formacją burowęglową. Tworzą one różnej miąższości przewarstwienia z węglem brunatnym oraz piaskami. W Zapadlisku Przedkarpackim występują mioceńskie iły krakowieckie zawierające w swoim składzie gipsy i siarkę. Na Niżu Polskim występują również iły plioceńskie

Węgiel brunatny jest charakterystyczny dla kompleksu osadów trzeciorzędowych. Szczególnie duże złoża różnych odmian węgla brunatnego (lignit, gagat, itd) powstały w młócenie. Osady te znajdują się na różnych głębokościach. Bardzo często zalegają na wtórnym złożu w wyniku wyciśnięcia ich z podłoża przez nacisk lądolodu.

4.3.2. Grunty czwartorzędowe

Młodsza część ery kenozoicznej, czyli czwartorzęd dzieli się na plejstocen i holocen. W plejstocenie zaznacza się wielokrotne oziębienie klimatu, są to okresy glacjalne, w czasie których na teren Polski wkracza kilkakrotnie lądolód skandynawski. Między glacjałami występują ocieplenia, są to okresy interglacjalne; ldimat w tym czasie był podobny do dzisiejszego. Mniej więcej 12 tys. lat temu rozpoczyna się najmłodsza część czwartorzędu czyli holocen, trwający do chwili obecnej. Cechuje się on coraz to większym wpływem człowieka na środowisko geologiczne. Podłoże budowlane na Niżu Polskim stanowią głównie

33