66640 STP84856

57

BADANIA ANKIETOWE

nich i coraz częstszego sięgania po inne metody badań socjologicznych (przede wszystkim jakościowe). Nadal dominująca pozycja badań ankietowych w obrębie socjologii wynika z faktu, iż mimo prób podejmowanych przez socjologię interpretatywną nic wypracowano alternatywnych sposobów badawczych umożliwiających szybkie i stosunkowo proste badania społeczeństwa globalnego.

Bibliografia

Biemer R i in. (1991), Measurement Errors in Survęy, New York • Blumer H. (1968), Sociological Ana(ysis and the „Varl-able", w: | Manis, B. N. Meltzer (red.), Symbolic Intcrac-tion, Boston • Bokszański z., Piotrowski A. (1977), Soęjo-lingwistyczne aspekty stosowania wywiadu kwestionariuszowego, „Studia Socjologiczne" nr 1 • Booti-i Ch. (1889-1902), Labour and Life qf the Pcople qf London, t. 1-17, London

•    Bradburn N. M., Sudman S. (\979),/mproving lntcrviewMc■ thod and Questionnaine Design, San Francisco • Cicourel A. (1964), Method and Measurement in Sociology, New York

•    Dijkstra W, Zouwen J. van der (1982), Response Be-\haviour in the Survęy-Interview, London • Gostkowski Z. (1966), Zagadnienia adekwatności technik badawczych w Ykrąjach na drodze rozwoju, „Przegląd Socjologiczny” nr 2

•    Gostkowski Z. (1992), Respondent jako „pełny człowiek", Iw: Z. Gostkowski (red.), Analizy i próby technik badawczych rw socjologii, t. 9, Warszawa • Hippler H. J., Schwarz n.,

Sudman S. (red.) (1987), Social Information Processing and Survey Methodology, New York •Kubiaka., Przybyłowska L, Rostocki W A. (1992), Społeczna przestrzeń wywiadu kwestionariuszowego, w: Z. Gostkowski (red.), Analizy ¹ próby technik badawczych w socjologii, t. 9, Warszawa • Le Play F. (1885), Les ouvriers europeóns, Paris • Lutyńska K., Wej-land A. R (red.) (1983), Wywiad kwestionariuszowy, Wrocław • Lutyński j. (1968), Ankieta i jej rodzaje na tle po-działu technik otrzymywania materiałów, w: Z. Gostkowski, J. Lutyński (red.), Analizy i próby technik badawczych Jw socjologii, t. 2, Warszawa •Lutyński J. (1975), Analizy weryfikacyjne w badaniach z zastosowaniem wywiadu kwestionariuszowego, ich rodzaje i możliwości, w: Z. Gostkowski (red.), Analizy i próby technik badawczych w socjologii, t. 5, Warszawa •Lutyński J. (1979), Pytanie jako narzędzie w surveyowych badaniach socjologicznych, „Studia Socjologiczne" nr 2 •Łukasiewicz R (1980), Dialog jako metoda badawcza, w: A. Siciński (red.), Problemy teoretyczne i metodologiczne badania stylu życia, Warszawa • Nowak S. (1965), Studia z metodologii nauk społecznych. Warszawa

•    Roll Ch. W, Jr., Cantril A. H. (1972), Polis. Their Useand Misuse in Politics, New York • Rossi R H., Wright j. D., Anderson A. B. (1983), Handbook ęf Survey Research, New York

•    Schuman H., Presser S. (1981), Questions and Answers in AttitudeSurvęys, New York •Schwarz N., Sudman S. (red.) (1992), Context Ęffects in Social and Pąychological Research, New York •Singer E., Presser S. (1989), Surv<y Research Methods: A Reader, Chicago •Sułek A. (1989), Polska so-ęjolog/a ankietowa wobec nowych doświadczeń, w: A. Sulek,

K. Nowak, A. Wyka (red.), Poza granicami socjologii ankieto-

Inną próbę poszukiwania podstaw teoretycznych sposobu zadawania pytań i interpretowania odpowiedzi podjęli socjologowie nawiązujący do osiągnięć psychologii poznawczej, która traktuje człowieka „jako system przetwarzania informacji". Wyprowadzone z tych teorii hipotezy metodologiczne kontroluje się na drodze eksperymentalnej (Schwarz, Sud-man, 1992; Hippler, Schwarz, Sudman, 1987; Dijkstra, Zouwen, 1982).

Metoda ta, mimo nie w pełni satysfakcjonujących dokonań w zakresie budowania jej teoretycznych podstaw, jest szeroko stosowana również w innych naukach i praktyce życia społecznego. Daje bowiem na ogół możliwość trafnego opisu, np. budżetów domowych, czy przewidywania frekwencji, preferencji wyborczych bądź zachowań konsumentów. Na szerszą skalę niż w ośrodkach akademickich stosowana jest zatem przez różnego rodzaju ośrodki badania opinii publicznej i rynku zarówno na świecie, jak i w Polsce.

Wyniki badań ankietowych w społeczeństwach demokratycznych mogą stanowić ważne źródło społecznej samowiedzy, a także dawać podstawy różnym ośrodkom decyzyjnym do podejmowania określonych działań.

Nieco trudniej jest ocenić znaczenie badań ankietowych dla rozwoju współczesnej socjologii akademickiej. Są one ciągle szeroko wykorzystywane w badaniach akademickich, choć rzadko towarzyszy temu refleksja nad ich teoretyczną i metodologiczną prawomocnością. Wydaje się to zaskakujące, zważywszy że każde z czterech założeń, na jakich się opierają — naukowość, uniwersalność, społeczna neutralność, ilościowość — jest dzisiaj kwestionowane. Obrona krytykowanych założeń badań ankietowych byłaby łatwiejsza, gdyby okazało się, że ich zastosowanie w socjologii doprowadziło do zbudowania znaczących i ważnych teorii socjologicznych. Tak się jednak nie stało. Konsekwentne wykorzystywanie badań ankietowych we współczesnej socjologii empirycznej przyniosło wiele niezwykle ciekawych syntez socjologicznych (np. w latach osiemdziesiątych powstała seria badań pt. „Polacy ’80" opisujących ówczesne społeczeństwo polskie), ale rzadko te dokonania opatruje się mianem teorii socjologicznych. W refleksji nad badaniami ankietowymi prowadzonej z tego punktu widzenia zwraca się uwagę na ich imma-nentną wadę: nie można w drodze postępowania indukcyjnego, przechodząc od informacji zbieranych od badanych indywiduów (tworzących pewien zbiór), formułować ogólnych twierdzeń dotyczących całego społeczeństwa w jego dynamicznym, procesualnym ujęciu (Sułek, 1989).

W ostatnich latach nic nie wskazuje na zmierzch badań ankietowych mimo wzrostu krytycyzmu wobec