86403 NoB6

154 NAUKA O BOGU

przednicejskim (np. Orygenesowi, Klemensowi z Aleksandrii) słowo to slużyio dla określenia — w połączeniu z pojęciem pochodzić — jedności i odmienności Ojca, Syna i Ducha. Stopniowo stało się wyrazem słusznej wiary w Boga¹.

Sobór roku 325 wykorzystał określenie homoousios jednoznacznie przeciw arianizmowi. Nie powiedział jednak nic o tym, jaki jest wzajemny stosunek Ojca i Syna. Jaki musi być Bóg, aby możliwe było synostwo w sensie biblijnym? Ter minologia nicejska jest tu jeszcze niejasna: hypostasis i ousia użyte są w DH 126 w tym samym znaczeniu, dla określenia równości w istocie.

O co chodziło w posoborowej debacie, może wyjaśnić pytanie: czy Ojciec i Syn są jedni, czy równi co do istoty? Jak tłumaczyć słowo homoousios? Różnica jest znaczna. Jeśli są jedni co do istoty, Ojciec i Syn to — biorąc liczbowo — jeden Bóg; jeśli są równi co do istoty, może ich być, biorąc liczbowo, także dwóch równych sobie, podobnie jak bliźnięta jedno-jajowe, które są niezaprzeczenie dwiema osobami o różnych kolejach życiowych. Pozostało więc do wyjaśnienia, czy i jak zostanie obroniony monoteizm w specyficznie chrześcijańskiej formie. Należało przy tym strzec się, aby przez zbyt silne podkreślanie jedności nie wywołać monarchianizmu.

Dyskusja, kierowana kompetentnie przez Atanazego z Alek sandrii, zmierzała do interpretacji: jedni co do istoty. Bóg pozostaje, biorąc liczbowo, jeden, bez względu na proces zrodzenia, dzięki któremu Syn pochodzi od Ojca. Ale jak należy Go wówczas widzieć? Jak można pojęciowo opisać wzajemny stosunek Ojca i Syna? Atanazy kieruje uwagę n<i fakt, że „Ojciec" i „Syn" są to nazwania określające immanent ne stosunki Boga. „Nazwanie «Ojciec» jest ważne tylko w od niesieniu do Syna i na Nim poprzestaje" ^la. A więc nie relacje ekonomiczne, relacje Boga ze światem, są decydujące. Ojciec ma przy tym dla biskupa Aleksandrii pełniejsze znacze-ine, niż nicejskie określenie agenetos („który nie powstał"); słowo ojciec wskazuje na relację przeżywaną. Mimo to Syn jest we wcieleniu pośrednikiem. Funkcja ta nie jest już jednak związana z umniejszeniem istoty w rozumieniu subordyna-cjanizmu; jest rozumiana jako odpowiadający wewnętrznej właściwości Syna sposób samoudzielenia się Boga. Bycie-po-średnikiem określa więc ekonomiczną jakość wynikającą z by-cia-Synem. Dlatego Atanazy może powiedzieć, że we wcieleniu Logosu „poznawalna stała się wszechwładna Opatrzność i jej sprawca i stwórca, Logos Boga. Stał się bowiem człowiekiem, abyśmy my stali się przebóstwieni" ^{2 3}. Bóg udzielił naprawdę samego siebie, a nie jakiejś pochodnej, stojącej niżej od Niego istoty. Tę myśl kontynuuje Atanazy, gdy mówi

0    Duchu Świętym⁴.

Ojcowie okresu ponicejskiego posługują się chętnie obrazami zaczerpniętymi z przyrody dla zilustrowania jedności Ojca i Syna. Szczególnie upodobali sobie metaforykę światła (światło, promień, jasność), wypływania (źródło, rzeka, zraszanie) i porównania z zakresu botaniki (roślina, zapach, balsam). Szczególne znaczenie ma biblijne pojęcie obrazu. Już w nowo-testamentowych Listach Syn jest obrazem Boga (2 Kor 4,4; Kol 1,15). Ale pojęcie obrazu bynajmniej nie jest jednoznaczne⁵. Może wskazywać zarówno na całkowitą odpowiedniość, jak

1    jedynie na konfigurację (cień) — i wszystkie niuanse są

-

1

Nie jest pewne, czy synod w Antiochii (268 r.) to odrzucił, jak na to wskazują świadectwa z IV wieku.

iuituiuuuuuukuuuuuumtmmmmmmmmmiiiiiiiiiiittMuuuii 111 u.,.

2

   Ar. 1, 34; tzt D 2/1, nr 96. Zob. W. Pannenberg, Systematische Theologie, t. I, 295-300; 348 n.

3

   Incam. 54; tzt D 4/1, nr 98.

4

   Ep. Serap. 1, 24; tzt D 7, nr 27.

5

   Por. skondensowane streszczenie w: A. Grillmeier, Jesus der Christus, t. I, 96-121.