86433 SNB13941

170

— Przejmuje na siebie zapewnienie materialnych warunków swojego tr staje się względnie samodzielny, nie jest juź poddawany komroli opiekuna, rola polega głównie na udzielaniu mu niezbędnej pomocy, dobrej rady, mwaliJ, oparcia. Ten ostami etap ciągłej opieki ca/kowitej odnosi się do podopieczny,^ będących bezpośrednio po „akcie" usamodzielnienia i trwa przez pewien oktet. •„ do opanowania nowych ról społecznych, zdobycia pełnej autonomii i jz^i tycia”²⁷. Problemy wychowawcze wyróżnionych rodzajów czynnego współdziałania polegają głównie na: stymulowaniu rozwoju i utrwalaniu u podopiecznym wartościowych motywów samoobsługi, wdrażaniu do pożądanych form i sposobu* zaspokajania swych potrzeb, wytwarzaniu postaw samodzielności, samokontroli, odpowiedzialności, wytrwałości, zaradności, powściągliwości oraz wykształceni* dostatecznego repertuaru umiejętności instrumentalnych potrzebnych do samoobsługi i obsługi opiekuńczej innych.

Z treści wyróżnionych etapów aktywności podopiecznych wynika, że realizacji tych celów możliwa jest dopiero tam, gdzie zaczyna się aktywny współudział podopiecznego w zaspokajaniu swych potrzeb. Stąd też wynika decydująca rola opiekuna w stymulacji tego współudziału. Ma bowiem duże możliwości i powinność — wraz z rozwojem podopiecznego — redukowania bezpośredniej obsług opiekuńczej i zastępowania jej działaniami pomocnymi oraz pośrednimi, jak pobudzanie, ukierunkowywanie i stawianie wymagań w samoobsłudze oraz przekazywanie części swych funkcji opiekuńczych starszym wychowankom wobec młodszych i słabszych. W specyficznych warunkach placówki opiekuńczej czynny udział podopiecznych w zaspokajaniu ich potrzeb dokonuje się w kilku płaszczyznach samoobsługi²*:

— osobistej, w zakresie której wykonują oni szereg praktycznych czynności, służących zaspokajaniu ich różnorodnych, indywidualnych potrzeb;

²⁷ Odnosi się to do sytuacji będących w granicach normy, kiedy z jednej strony — sprawowana opieka, a z drugiej — stopniowe usamodzielnianie się podopiecznego przebiegają bez zakłóceń. Styl leź tak urzeczywistnianą opiekę można odmierzać określonymi etapami wieku podopiecznego, który di uwzględniono pięć. Jednakże etapy te można również traktować jako określone rodzaje opieki zdeterminowane głównie postawami opiekunów i poziomem rozwojowym podopiecznych* nie idącym często w parze z ich wiekiem. Ich analiza może przynieść znaczne korzyści dla interpretacji i zastosowania niniejszej zasady.

^a Zarysowany niżej zakres samoobsługi jest dość szeroki, gdyż z jednej strony obejmuje również czynności zaliczane do obsługi, tzw. prace społecznie użyteczne, produkcyjne, z drugiej zaś — wykracza poza zakres tego pojęcia wszędzie tam, gdzie określone jej elementy nie dadzą się zaliczyć do pracy w ścisłym znaczeniu tego terminu. Chodzi tu o pewne elementy samoobsługi osobistej, opiekuńczej. i. jJturalno-rozrywkowej. Por. T. Nowacki, Wychowanie przez pracę. Warszawa 1966. ^{s 99}—¹²⁷ Wspólm, wyróżniającą cechą lak pojmowanej samoobsługi jest cel, któremu służy: zaspokojenie w sposób bezpośredni lub pośredni indywidualnych i zbiorowych potrzeb podopiecznych Jest to inaczej działanie jdla siebie** i „dla nas**.

formie dyżurów — ta forma samoobsługi polega na kolejnym wykonywa-" * jednego lub kilku wychowanków przeważnie zadań porządkowo-gos-celem zaspokojenia wspólnych potrzeb, a uzasadniona jest ona '"pisani sprawnej organizacji, ekonomiczności i racjonalności działania²⁹;

I ^,’Zrelizacji gospodarczych, kulturalnych, organizacyjnych i innych zadań, -brS)™ bezpośrednio lub pośrednio potrzebom wspólnym, nie wymagających na ^ponadprzeciętnych umiejętności, sprawności i zainteresowań specjalistyczni. iak na przykład prace w ogrodzie przydomowym, przy budowie własnego bóiskŁ zaopatrzeniu placówki itp.;

— wykonywaniu różnych zadań opartych na określonych zainteresowaniach i symagających ponadprzeciętnych umiejętności specjalistycznych, w ramach ^selekcjonowanych zespołów prowadzonych przez wychowawców „specjalis-ń*" lab instruktorów — w praktyce tego rodzaju funkcje użytkowe mogą mieścić se w działalności tzw. kółek zainteresowań (zwłaszcza technicznych, artystycznii, hodowlanych);

podejmowaniu, na miarę możliwości, określonych yadań produkcyjnych, obliczonych na zysk finansowy, niezależnie od stopnia ich specjalizacji, celem uzupełnienia środków budżetowych i lepszego zaspokojenia potrzeb indywidualnych i zbiorowych, począwszy od zbiórki i sprzedaży surowców wtórnych, i skończywszy na bardziej wyspecjalizowanej produkcji;

.    T *°    najbardziej powszechna i tradycyjna forma samoobsługi zbiorowej

» płacowfcaca opiekuńczych. W zakładach J. Korczaka zostały doprowadzone niemalże do perfekcji. LA-Makarenki stanowiły jeden z podstawowych składników wychowania przez pracę. Tak rozwinięta ferro samoobsługi realizowana jest także przez ich licznych naśladowców — i zapewne nie tylko. Por. M. Falkowska i in., WychoH'anie społeczne w domach dziecka, podrozdz. „Dyżury jako podstawowa fe*®**ychowaniaprzez pracę”, Warszawa 1968, s. 78—92. Ich znaczenie dla zaspokajania wspólnych pyjz&> podopiecznych oraz tkwiące w nich potencjalne możliwości wychowawcze są bezsporne. Uzasadnione jest więc pytanie o ich specyfikę w porównaniu z innymi rodzajami samoobsługi, warunki z***o*owama, a tym samym o to, czym w ogóle są dyżury samoobsługowe. W odpowiedzi na nie można stwierdzić, że tego rodzaju samoobsługa powinna spełniać następujące warunki, określające w sumie jej specyfikę i wskazujące, kiedy należy ją stosować:

—    zaspokajanie potrzeb wspólnych danej zbiorowości.

—    cykliczna powtarzalność (stereotypowość) co do treści i zakresu działań służących zaspokajaniu tych potrzeb,

—    cykliczna zamienność pełnionych ról i działań w tym zakresie,

—    swoiste łączenie samoobsługi z obsługą innych lub realizowanie własnej przez obsługę współreaiizaiorów danego dyżuru.

—    równoważność wkładu pracy polegającą na tym. że wkład pracy w pełnienie dyżuru pokrywa się w ostatecznym rachunku „teoretycznie" z ewentualnym zaspokajaniem tych potrzeb w drodze samoobsługi osobistej, „każdy dla siebie .

_pełne uzasadnienie prakscołogiczne (racjonalność, ekooomiezność. sprawność organizacyjna.

efektywność) dla tej, a me innej formy działania

Świadomość tych wymagań raa tu podstawowe znaczenie, bowiem spełniam* każdego z nich me iv!ko decyduje o tym. czy i na He dana samoobsługa jest łub może być zaliczona do dyżuru, ale co najważniejsze, może przesądzać o jego efektywności merytorycznej i wychowawczej.