87560 Rozdział 9 Udział pielęgniarki w usprawnianiu pacjenta6

9.8.2

Czynniki warunkujące realizację procesu usprawniania społecznego

Na przystosowanie do niepełnosprawności wpływają w dużym stopniu okoliczności, w jakich doszło do powstania tego stanu. Inaczej jest traktowane przez jednostkę inwalidztwo nabyte w dzieciństwie, inaczej takie, które dotknęło żołnierza w trakcie działań wojennych, a jeszcze inaczej nabyte jako wynik wypadku komunikacyjnego przez osobę prowadzącą samochód w stanic nietrzeźwym. W pierwszych dwu przypadkach społeczeństwo wyraża szacunek wobec niepełnosprawnego, w ostatnim zaś przypadku przyczyny wypadku są zazwyczaj pomijane przez osobę niepełnosprawną w kontaktach z innymi.

Postawy społeczne wobec niepełnosprawnych ułatwiają lub utrudniają im przystosowanie do powstałej sytuacji. W przystosowaniu istotny jest wiek, w którym zaistniała niepełnosprawność. Do niepełnosprawności łatwiej przystosowuje się dziecko niż osoba dorosła, która ma utrwalone pewne zachowania i której trudniej przyjąć inny sposób postępowania. Zauważono, że w procesie przystosowania pewną rolę odgrywa poziom inteligencji. Uważa się, że osoby o niższym i średnim poziomie inteligencji łatwiej przechodzą proces rehabilitacji.

Człowiek o bardzo wysokim poziomie inteligencji popada często w skrajności — albo przezwycięży trudności, albo też, jeśli spotka go niepowodzenie, może popaść w depresję, mieć skłonności samobójcze.

Model osobowości przed niepełnosprawnością wpływa w znacznym stopniu na usprawnianie społeczne. Człowiek, któremu odpowiada zależność od innych, szybciej i bezboleśniej przystosowuje się do niepełnosprawności, inaczej niż człowiek, który prowadził przedtem niezależny i bardzo aktywny tryb życia.

Pomoc osobie chorej, niepełnosprawnej należy poprzedzić rozpoznaniem, w którym ustala się odpowiedzi na następujące pytania:

•    Czy rodzina osoby chorej, niepełnosprawnej jest materialnie zabezpieczona?

•    Czy w' domu istnieją bariery architektoniczne utrudniające normalne funkcjonowanie?

•    Czy rodzina mieszka na wsi czy w mieście?

•    W jakim stopniu nasz pacjent wymaga opieki, np. w czynnościach dnia codziennego, w zakresie transportu, wsparcia finansowego ze strony rodziny?

•    Jak wygląda organizacja dnia osoby niepełnosprawnej (chorej) w domu?

•    W jaki sposób nasz podopieczny może realizować potrzeby związane z wypoczynkiem, korzystaniem z dóbr kultury, kontaktami towarzyskimi?

•    Jak przedstawiają się więzi w rodzinie (osłabienie, pogłębienie)?

W usprawnianiu społecznym, szczególnie w środowisku domowym, znacząca rola przypada oprócz rodziny i znajomych pielęgniarce środowiskowej (rodzinnej) i pracownikowi socjalnemu. Istnieją także stowarzyszenia, organizacje rządowe i pozarządowe wspierające niepełnosprawnych i ich rodziny. Do tych pierwszych należy: Polskie Towarzystwo do Walki z Kalectwem, Sekcja Rodziców Dzieci Kalekich tego towarzystwa.

Szczególnie ważne jest usprawnianie społeczne ludzi w podeszłym wieku. Przejście na emeryturę, zmiany, jakie zachodzą w organizmie w sferach fizycznej, psychicznej i społecznej, często śmierć współmałżonka, powodują ograniczenie kontaktów społecznych, poczucie bycia mniej potrzebnym. Na sferę społeczną wpływa sfera psychiczna i fizyczna, a także kulturowa i duchowa, dlatego ważne jest oddziaływanie na te wszystkie sfery: np. zwiększanie aktywności fizycznej (sprzyja kontaktom społecznym, zwiększa poczucie wiary w siebie, wywołuje pozytywne emocje) i psychicznej, zachęcanie ludzi do dbania o własne zdrowie, pobudzanie do tworzenia się więzi społecznych.

Przykłady takich działań to: programy ćwiczeń fizycznych, działalność uniwersytetów trzeciego wieku, różne formy rekreacji, turystyka, praca i rekreacja na działce, działalność w klubach seniora, szkolenia dietetyczne, zachęcanie adeptów uniwersytetów trzeciego wieku do prowadzenia odczytów w klubach seniora, działalność wolontariatu na rzecz osób starszych, programy aktywizacji pensjonariuszy domów opieki, udział kościoła w aktywizacji osób starszych (modlitwa, słuchanie radia katolickiego, uczestnictwo w nabożeństwach oraz uroczystościach religijnych), praca zespołów amatorskich (teatralnych, muzycznych).

Godne przeniesienia na grunt Polski są kursy przedemerytalne oraz programy przystosowania do życia na emeryturze prowadzone w Wielkiej Brytanii, Francji oraz program pomocy dla wdów realizowany w Kanadzie.

W Polsce podobny program zrealizowało w Łodzi Stowarzyszenie Seniorów w osiedlu Stoki skupiające przedstawicieli lokalnych stowarzyszeń i instytucji służących ludziom starszym. W ramach działalności stowarzyszenia zorganizowano szkolenia dotyczące procesów starzenia oraz wynikających z tego problemów osób będących już na emeryturze. Zorganizowano różne formy samopomocy i pomocy sąsiedzkiej w miejscu zamieszkania. Opracowano kartę osoby starszej, uwzględniając potrzeby i określając kierunki działań na rzecz osób starszych. Tworzenie powiązań między mieszkańcami w danym środowisku zwiększa poczucie bezpieczeństwa, zmniejsza izolację i osamotnienie.

Chory terminalnie przebywający w szpitalu, hospicjum, w domu rodzinnym, a także jego rodzina wymaga prawie zawsze usprawniania społecznego i psychicznego. Ważna jest współpraca profesjonalistów zespołu terapeutycznego opiekujących się chorym (lekarz, pielęgniarka, psycholog, ksiądz), a także praca wolontariuszy — osób przeszkolonych do udzielania wsparcia choremu, rodzinie. Odwiedzają oni chorego w szpitalu, domu, przyczyniają się do poszerzenia kontaktów społecznych, a często odciążają rodzinę.

Do stowarzyszeń nieformalnych wspierających chorych i ich rodziny informacyjnie, emocjonalnie, a niekiedy materialnie należą m.in. Stowarzyszenie Kobiet po Amputacji Piersi (Amazonki), Stowarzyszenie Chorych na Cukrzycę, kluby Anonimowych Alkoholików itp.

Każdy pacjent wymaga nąjczęściej usprawniania w trzech zakresach: fizycznym, psychicznym i społecznym.

Usprawnianie psychiczne ma na celu akceptację sytuacji związanej ze zdrowiem, wytwarzanie aktywnej postawy, chęci i motywacji do usprawniania oraz współdziałania z zespołem opiekuńczym. W konsekwencji dostosowanie swych aspiracji, planów życiowych i zawodowych do możliwości.

Celem usprawniania społecznego jest przywrócenie możliwości samodzielnego życia, pełnienia funkcji społecznych, prowadzenia aktywnego życia zgodnie z możliwościami.

737