88530 zdjeW4

cóż mi muln cóż krzyk mandolin

Im krótki i upadek tu kamienne dno

gdzie oę cacka wśród gapiów na przypływ wieczności

oddając w zamian trochę krwi (...)

Ul Herbert. IUtUm»

Sytuacja apelu motywuje strukturę utworu w sposób zgoła odmienny: pojawia się mniej lub bardziej ukonkretniony adresat wypowiedzi, pojawiają się inne kategorie językowe, które w zamierzeniu podmiotu lirycznego mają wpłynąć na zachowanie odbiorcy:

PwUiuj źnitft Niraprawicdliwie jest nam wyznaczona.

Błam bogów, niech dadzą łatwe umieranie.

Ifim arMcś. It trochę ambicji, pożądliwości i marzeń nar zasługuje na karę przydługiej agonii.

Nie wiem tylko, co możesz zrobić, sam. ar śmiercią innych.

d>ied oblanych ogniem, kobiet rażonych śrutem, oślepłych żołnierzy.

która trwa wiele dni, teraz, tu. obok ciebie.

Bezdomna twoja litość, nieme twoje słowo, i kpin się wyroku za to, że nic nie mogłeś.

(Cł Miłoac. Jm4j glos)

Inny luztałi przybiera utwór, w którym realizuje się sytuacja narracyj-n a. kiedy pud miot liryczny rezygnując z pierwszej osoby przedstawia jakby obiektywnie istniejący stan rzeczy, często nawet posługuje się przy tym czasem przeszłym, fetory odpowiada czasowi opow iadanych zdarzeń, niemniej ów stan rzeczy odnosi się do aktualnego przeżycia wypowiadającego się podmiotu:

Kięiy w globusy pstrzył w bibliotecznej salce i po Morzu Śródziemnym wodził srebrnym palcem, w Sycykg «ę wpatrywał, wędrował nad Francją, a potem wielkim lukiem znów biegł do Bizancjum i monogramy twoje rysował na dzwonach, w Witach ArfhangeiuM i Eutyfrona, którym śpiewał kazała muza Tatian ha.

Następnie po zegarach, lustrach, zakamarkach, chmurę z siebie Btrząsnąwtzy przy pomory wiatru, okrążając fortepian i brąz kandelabrów, krzywym strumieniem spływał, gdzie sala czerwona, gdzie na innej tkaninie byt flub Posejdona złotem i srebrem tkany tak jak rym do rymu. a Merkury prezenty przynosił z Olimpu

K l ttalrsylkaki.

laki ks/tait kompozycyjny utworu jest efektem pewnego zdystansowania się podmiotu lirycznego wobec świata przedstawionego, co zbliża podmiot do funkcji epickiego narratora, jednak wyraźnie nim nic jest. ponieważ wciąż zachowuje bardzo subiektywny sposób interpretacji i nazywania zjawisk.

Sytuacja rozmowy sytuuje z kolei niektóre utwory liryczne w pobliżu form dramatycznych, ale dopóki liryczne kwestie i repliki podporządkowane są podmiotowi lirycznemu i on koordynuje ich przebieg w utworze, nie przekraczają one granic rodzajowych liryki:

Pukam do drzwi kamienia.

— To jaj wpuść mnie.

Chcę wcjśc do (wego wnętrza, rozejrzeć się dokoła, nabrać ciebie jak tchu.

Odejdź — mówi kamień. —

Jestem szczelnie zamknięty.

Nawet rozbite na części będziemy szczelnie zamknięte.

Nawet starte na piasek nic wpuścimy nikogo.

(W. Siymbonla,    ; kamuaum\

Taki kształt wypowiedzi, determinowany dialogowym charakterem sytuacji lirycznej, nadaje utworowi bardzo specyficzny wyraz: podmiot liryczny „dopuszcza do głosu” swojego rozmówcę, którego kwestie mają charakter przytoczenia, czasem nawet —jak właśnie u Szymborskiej — w postaci mowy niezależnej, niemniej to jednak sam podmiot liryczny jest czynnikiem koordynującym przebieg takiego dialogu i on najczęściej prezentuje myśl utworu.

Śledząc cechy wspólne utworów, które prezentowały w moim wywodzie rozmaite typy sytuacji lirycznej, odnajdujemy je w niezbywalnej cesze liryki: świat przedstawiony jest tylko pretekstem do wyrażania podmiotowych przeżyć i odczuć, jest znakiem emocji podmiotu lirycznego.

*

Podmiot liryczny to centralna postać fikcji utworu lirycznego, wyznająca swoje uczucia, przeżycia, doznania, emocje, a nierzadko i przekonania w rozmaitych kwestiach. W konstrukcji utworu stanowi on zasadniczy element kompozycyjny, scalający składniki świata przedstawionego, tłumaczący ich logikę i funkcje w obrębie całości, dzięki czemu umiemy odczytywać znaczenia utworu.

Wypowicdź-utwór nadaje podmiotowi lirycznemu najzupełniej bezprecedensowy charakter, co nie przeszkadza, że zwykle reprezentuje on stypizowaną przez sytuację komunikacyjną, w jakiej się umieszcza, postać lub rolę. zatem przybiera on postać kochanka bądź agitatora politycznego, filozofa bądź żołnierza, człowieka ukorzonego w modlitwie bądź buntownika „wadzącego się z Bogiem”. Podmiot liryczny, jakkolwiek przypisujemy mu funkcje zasadnicze w utworze, jest bowiem „twórcą" wypowiedzi, a pośrednio i sytuacji lirycznej- w jakiej ta wypowiedź