88559 obraz8

Rozdział szesnasty

CHINY 1, SZANG-TI I T»IEN

Najwyższe bóstwo określane jest w klasycznych księgach chińskich imieniem T’ien albo też Ti lub Szang-ti¹.

Ti znaczy „pan, władca”; Szang-ti — „Pan w górze”. Z wysokości swej (Szang-) Ti obserwuje świat i ludzi:

Wielki jest Szang-ti,

który w swym majestacie spogląda na ten niski świat.

Przebiega (wzrokiem) wszystkie cztery strony

szukając kogoś, kto by zaprowadził ład wśród ludzi.

Szi-King, III, 1.7,1 (Legge, The Chinese Classics, IV, s. 448)

Szang-ti słucha i słyszy:

Jego sława doszła do uszu Ti

Szi-King, V, 16.3,14² (Legge, III, 482)

Toteż w jego imieniu składa się przysięgi i zawiera pakty; a na tych, którzy je pogwałcą, i na wszelkich w ogóle'złoczyńców zsyła kary ³.

Tlen jest „niebem”: niebem fizycznym⁴, jak „Niebem” boskim. A co powiedziane jest o Szang-ti czy Ti, odnosi się również do Tlen⁵. Tlen także obserwuje ziemskie sprawy, przede wszystkim postępowanie ludzi:

Patrząc w dół, na ludzi, T’ien największą zwraca uwagę

na ich prawość,

Szu-King, IV, 9.1,3 (Legge, III, 264).

Tlen także wzrokiem i słuchem poznaje wszystko, co się dzieje na ziemi:

T’ien czuwa nad tym nędznym światem.

Szi-King, III, 1.2,4 (Legge, IV, 434). T’ien przestał nań patrzeć i słuchać go.

Szu-King, V, 14, 5 (Legge, III, 456). Wielkie Niebo (Tlen) i Ziemia władczyni usłyszały słowa Waszej Wysokości.

Tso-czuan, (Legge, V, 168).

Widzenie i słyszenie pojęte są również w sposób czysto antro-pomorficzny:

Tlen słyszy i widzi, jak ród nasz ludzki słyszy i widzi.

Szu-King, II, 3,5,7 (Legge, III, 74). Tlen widzi, jak mój lud widzi, Tlen słyszy, jak mój lud słyszy.

Szu-King, V, 1.2,7 (Legge, III, 292)

Tlen jest jasnowidzący i nie można go oszukać:

Wielki Tlen jest jasnowidzący,

Wielki Tlen nie popełnia omyłek.

Szi-King, III, 3, 2, 11—12 (Legge, IV, 517—518). Wyrok Tlena jest nieomylny,

Szi-King, IV, 3.2,5 (Legge, III, 188).

Widzenie i słyszenie Tlena rozciąga się na wszystkie rzeczy, w praktyce na wszystkie uczynki ludzkie:

Tlen wszystko rozumie i wszystko dostrzega.

Szu-King, IV, 8.2,3 (Legge, III, 255).

Wszystkowidzenie i wszystkosłyszenie, zawarte w Szang-ti implicite, jeśli chodzi o Tlena, jest wyraźnie omówione np. w komentarzu do wyżej przytoczonego wersetu z Szu-King, gdzie powiedziano:

Niebo (Tlen) najwyższe, wolne od uprzedzeń, doskonale sprawiedliwe, wzniosłe i rozumne, nie musi słuchać, by usłyszeć rzecz każdą, nie potrzebuje patrzeć, by wszystko zobaczyć... I to, co się czyni w ciemności i w ukryciu, gdzie nie ma uszu ani oczu, nie ukryje się przed jego wiedzą ⁷.

Z wszystkowidzenia i wszystkosłyszenia Tlena wynika jego wszechwiedza. Nic z tego, co robią ludzie, nie umknie jego uwadze:

255