88606 IMG94

p

być „konsumowano" przez wydawnictwa uczelniane i towarzystw naukowych, y wrócili się więc ku wydawnictw om komercyjnym, klórc wcześniej nic inlcrcsow_a|’^^r'i publikowanion arty kułów naukow yclt, (niklowanym jako przedsięwzięcie nicdoclnJ S IThorin 2003], Publikowanie naukowe Molo się przemysłem ważnym z komercyjni punktu widzenia oraz działalnośćię ingjżującą wielu ludzi funkcjoniljljcych w _roj Hu fermach organizacyjnych.

W \X wicku obserwowaliśmy powszechnie znany olbrzymi rozwój ilościowy p^, cji naukowych (rob p 121, Wżrósl specjalizacji prowadzący do tworzenia bardzo w_v'^i|-cjalizowanych czasopism, zajęcie przez artykuł w czasopiśmie pozycji głównego noc • informacji w komunikacji naukowej, rozpowszechnienie się języka angielskiego jak₀ ; werbalnego języka nauki i techniki oraz umocnienie się (szczególnie w końcu ubi_CB| wieku) na rynku niedużej liczby" wielkich przedsiębiorstw komercyjnych - międ-T^ rodowych wydawnictw, powstałych w wyniku przejęcia mniejszych firm, dbający^"' równi o w lasne zyski finansowe, co realizację potrzeb nauki.    "'i

Innymi cechami charakterystycznymi komunikacji naukowej na początku XXI w

•    publikowanie przez wielu wspólautorów: badania wskazują na dwukrotny wzrost j!!' niej liczby autorów w drugiej połowie XX wieku (obecnie 4,5 autorów na artykuł) „ jednoczesnym spadku liczby artykułów autorstwa każdego autora do 0,7 artykułów rn/ nic [Warc, Mabc 2009, s. 22);

•    mnitjsuwc się stosunku artykułów czy tanyth przez przeciętnego pracownika nauki

ogólnej liczby artykułów publikowanych;    ¹

•    zmuna sposobu cz> tania artykułów: od Jnlcnsywnego" funkcjonującego do około 175^ (uczeni czytali wszystko wielokrotnie), przez „ekstensywny" ok. 1800 r. (jednokrot ' czytana była cala. wzrastająca produkcja), po „przeglądanie" lub „skanowanie" ₀b !^C nie;

•    ograniczenie prenumeraty nieinslytucjonalnej: ze względu na dużą liczbę publiko^ nych artykułów pracownicy nauki czytają tylko niektóre z nich, więc zamiast prenuine rować całe wydawnictwo wolą kserować tylko to, co ich naprawdę interesuje¹’;

•    do niedawna wysoka liczba cytowiń starszych publikacji (ponad 15-lclnich), co może mieć wpływ na cytowania publikacji elektronicznych (młodszych) [Liu 2003, s. 8951. w ostatnich latach tendencja ta ulega zmianie, w efekcie czego obserwowane jest zj_awj’ sko tzw. łnnnrl włon";

•    ograniczenia w dostępie do publikacji w bibliotekach naukowych, spowodowane pr?_e|. ściem od prenumeraty do licencjonowanego dostępu (Feather 2003, s. 87],

Ważnym elementem systemu komunikacji naukowej w XX wieku była jego rola w ocenie jakości i kontroli reputacji, co znalazło swój wyraz w tworzeniu indeksów cyto. wań, stosowaniu IF^M jako jednego z narzędzi oceny publikacji i jej autora oraz tworzenie formalnych rankingów czasopism. Równolegle utrzymywany jest system recenzowania, odróżniający publikacje naukowe od innych, w swoich założeniach gotowy już w XVII wieku, w postaci „ocenia redaktor+dwóch anonimowych recenzentów".

Za Gustavo Cardoso można stwierdzić, że istnieją trzy fazy przekazywania treści, które w ciąż koegzystują ze sobą, gdyż kolejna faza nie eliminuje w zupełności poprzedniej [Car*

¹¹ Ponad połowo anglojęzycznego czasopiśmiennictwa naukowego z zakresu STM pochodzi od trzech wy. dawców: Elsesier |2IU% dochodów z lynku), Kluwcr i Springer! 14%). Thomson (9,5%) [Madras 200K, j. I6JJ. I Tylko około 1/3 rynku posiadaj; małe i bardzo małe wydawnictwo w liczbie kilku tysięcy. Dziesięciu największych wydawców publikuje 35% lytułów czasopism.

Byt może sąd wynika popularność modelu udostępniania czasopism elektronicznych typu „pay per view“.

^u Zjawisko lo polega ru cytowaniu tylko najnowszych publikacji, z pominięciem publikacji starszych, niZ kilkuletnie, co może wynikać z łatwiejszego dostępu do źródeł dzięki ich cyfryzacji (Esans, James 2008, s. 396).

" IF - Impact Fuctor (wskaźnik oddziaływania) to stosunek liczby cytowan artykułów z danego czasopisma do liczby wszystkich artykułów opublikowanych w tym czasopiśmie w okresie dwóch lat.

doso 200K, s. 594], Jest to symboliczna wymiana rcili/owina oralnie (wykłady i dysputy „mikowe it tnk/c kazania, przemówienia okolicznościowe), pisemnie (tu możni wyróżnić fazę manuskryptów i druku) i elektronicznie. Na każdym / tych etapów relncic pomiędzy językiem i społeczeństwem, ideami i działaniami, o także poczucie własnej odrębność ci (na przykład rozumianej jako bycie autorem) są róZne l ak jak w XIX wieku druk odgrywał zasadniczą rolę w formowaniu sfery niezależnej i racjonalne) debaty publiczne), co według Jtirgena Habermasa stworzyło podstawy pod XX*wiecznc demokracje (llahcrmas 1999], tak samo nowe media, w szczególności Internet, dzięki swoim cechom odgrywają istotni) rolę w zróżnicowanym, zdecentralizowanym i rozproszonym rozpowszechnianiu informacji”.

Komunikacja naukowa od czasu wyodrębnienia się jej nowoczesnych form spełnia kilka zasadniczych funkcji, sprowadzających się do walidacji wyników badań, pozyskiwania współczesnych i przyszłych odbiorców, oraz, tworzenia i obsługi zasobu stanowiącego opis stanu wiedzy naukowej. Funkcje te, nazywane w różny sposób, pozwalają na zachowanie ciągłości procesów komunikacyjnych niezależnie od zmian technologicznych. Umożliwiają również zrozumienie zasad podejmowania decyzji przez uczonych co do przedmiotu badań, kręgu współpracowników, miejsca realizowania prac oraz publikowania osiągnięć. Według Christine Borginan wyróżnić można trzy grupy funkcji komunikacji naukowej:

*    Legitymizacja. Jest to podstawowa funkcja komunikacji społecznej, zapewniająca kontrolę jakości. Innym zadaniem legitymizacji jest ustalenie pierwszeństwa; temu właśnie służą informacje o dacie wpłynięcia i przyjęcia tekstu podawane przez wiele redakcji. W wyniku tych procesów zapewniana jest wiarygodność zarówno publikacji, jak i jej autora, poprzez określenie reputacji zarówno jego, jak i zatrudniającej go instytucji [Arms 2002]. Jeżeli uznamy, że komunikacja naukowa odbywa się w wielu formach między w pełni nieformalną do typowo formalnej, to legitymizacja pojaw i się w pewnym stałym miejscu tego kontinuum. To miejsce stanowi punkt równowagi, na którym osadzone jest publikowanie naukowe. Wskazanie i określenie zasad powstawania lego punktu jest podstawą tworzenia modeli publikowania naukowego w środowisku cyfrowym.

•    Rozpowszechnianie opisywane jest takimi terminami, jak komunikacja i rozprzestrzenianie, poinformowanie, przejrzystość czy dyskurs, czyli według powszechnej terminologii, publikowanie. Rozprzestrzenianie i publikowanie związane jest z poinformowaniem innych członków społeczności uczonych. Przejrzystość oznacza odpowiedzialność uczonych za umieszczenie swoich prac w sferze publicznej, zarówno w celu legitymizacji, jak i umożliwienia dostępu do nich. Dyskurs podkreśla rolę publikacji w formalnej komunikacji w społeczności uczonych. Zasadniczą rolę w rozpowszechnianiu odgrywali wydawcy. Obecnie ich rola maleje na rzecz samych uczonych.

'Dostęp, archiwizacja i obsługa. Zasób dokumentów naukowych ma służyć obecnym i przyszłym uczonym, studentom i innym użytkownikom. Metody udostępniania, archiwizacji i obsługi tego zasobu zmieniają się, co powoduje zmiany w ich opisie. Wszystkie trzy procesy mogą być postrzegane jako jedna złożona funkcja komunikacji naukowej, służąca zapewnieniu stałej dostępności zasobu dokumentów naukowych. Funkcja ta jest typowa dla działalności bibliotek od początku ich istnienia. W środowisku cyfrowym część aktywności związanej z jej realizacją przejmują poszczególni uczeni, zespoły badawcze, czasopisma i społeczności powiązane z poszczególnymi dyscyplinami [Borg-man 2007, s. 66-68].

W ostatniej dekadzie XX w. czasopisma naukowe weszły w nową fazę ewolucji zwią-

¹⁵ Według amerykańskiego medioznawczy, Philips Meyera jesl lo już dobrze widoczne na przykładzie prasy codziennej, której najlepszy rozwój przypadł na lala 1890-1920; kolejno radio i telewizja zabierały jej część tynku wiadomości, ale nie naruszyły podstaw modelu biznesowego. Dopiero rozpowszechnienie Intcmciu zadało prasie decydujący cios, doprowadzając większość dzienników na próg bankructwa (Meyer 2004, s. 32J.

33