88786 skanuj0112 (8)

228 Nś/oiy i modele

•'.uh Powoduje to, po pierwsze, spntlck ■:lckiy\'.ności całej organizacji biurokrn-i>c/:ie:. szczególnie w czasach szybszych l>i/cm;,.;n społecznych. Postępująca spccjn-h/acja jesi i przyczyną, i wynikiem rozpowszechniania się postaw asekuranckich, ucieczki od odpowiedzialności, co może « ić/Mlacie przyczynić się do coraz większego braku kontaktu między organizacją luumkiatyczną a rzeczywistością - organizacja /minasl realizować cele zewnętrzne, do których została powołana, coraz bardziej /eiiodkowujc działania na samej sobie. Po drugi'-, pracownicy wyuczeni lego sposobu d/.iul.iiiia mają poważne trudności w przy-•.ios<>...iiim się do jakiegokolwiek innego mi*:jv a pracy w przypadku konieczności /imany zatrudnienia. (M.P.)

/.uli innowacja, opór wobec zmian, l.itci.utira:

Wlilcn T , 1921, Engineers and llic Price System, Viking Press, New York.

W/.ory i modele, dla jednych autorów (np. Maria Ossowska) „wzór” to pewien idealny stan rzeczy, który usiłuje się zrealizować, np. wzorce osobowe (używa się pojęcia „wzór", bo jednostka „wzoruje się” na pewnym ideale). „Model" natomiast odnosi się do różnych fonu rekonstrukcji lego, co istnieje faktycznie: w jaki sposób coś jest zbudowane i jak działa [M. Ossowska lo.Snj Inni autorzy, uznając to rozróżnienie, posługują się jednak odwrotną konwencją terminologiczną: model to pewien idealny stan rzeczy; wzór ukazuje najistotniejsze cechy czegoś istniejącego już w rzeczywistości. Sytuacja laka przyczynia się do pewnego zamętu terminologicznego w obrębie nauk społecznych i z tego względu należy zaznaczyć, w jakim znaczeniu używa się tych pojęć (o ile nic wynika to jasno z kontekstu). Niekiedy odróżnia się dodatkowo wzorce od wzorów. Andrzej Siciński [1976, s. 22] wzorami społecznymi nazywa „względnie trwale regularności zachowań, cechujące określone zbiorowości ludzkie". W ich obrębie rozróżnia wzoiy uznawane (nazywane także wzorcami), stanowiące pewne idealne, pożądane reguły zachowań, oraz wzory praktykowane. Wzory praktykowane wyznaczane przez normy określane są jako wzory kulturowe, natomiast wzory praktykowane nic regulowane przez normy określa się jako standardy zachowań. (A.S.)

Zob. eihos, liabilus, normy społeczne, styl życia, wartość.

Literatura:

Ossowska M., 1986, Eihos rycerski i jeyo odmiany, I’WN, Warszawa.

Siciński A., 1976, Styl życia - problemy pojęciowe i teoretyczne [w:] Styl życia. Koncepcje i propozycje, pod red. A. Sicińskicgo, PWN, Warszawa.

♦

Yuppie, uczestnik kategorii społecznej, w skład której wchodzą młodzi, dobrze sytuowani materialnie profesjonaliści, mieszkający w dużych miastach. Charakteryzują się oni dążeniem do perfekcji zawodowej oraz osiągania coraz to wyższych pozycji społecznych. Kształtowanie osobowości podporządkowane jest osiągnięciu sukcesu -częstokroć nawet kosztem wartości wewnętrznych; rozwijają oni głównie te cechy zachowań, które są premiowane przez, icli społeczne otoczenie. Nazwa „yuppie" została utworzona od początkowych liter słów:

Zachowania społeczne 229

young urban pr fessionals (spotyka się również termin „y nipie” - young upwardly--mobilc profesi oncils). Określenie lo pojawiło się w mc liacli zachodnich z początkiem lat osicmt zicsiątych („Chicago Tribu-nc”, 1984). Cz lrnoskórcgo „yuppie" określa się mianem „buppic" - akronim utworzony od słów błock urban (lub upwardly--mobile) pro cssionals („Independent”, 1984). „Yuppie działający na rzecz ochrony środowiska lazwani zostali przez media „green yuppics", w skrócie „guppics" („Daily Telcgraph", 1935). Mianem „guppic” określa się też osoby omawianej kategorii o skłonnościach homoseksualnych (kombinacja słów „gay" i „yuppie"). (M.P.)

Zob. podkultura.

Literatura:

Aylo J._t Simpson J„ 1992, The Osforil Dtdionu-ry of Modern Slang, O.sford Univ. Press. (Word, New York.

♦

Zabobon, ob. przesąd.

Zachowali a społeczne, różnorodne formy aktywności społecznej, będące rezultatem oddz nlywania środowiska lub sytuacji. W prze uwicństwic do pojęcia działań społeczny! i, gdzie główny nacisk położono na „znać ■cnie" przypisywane różnym elementom rz :czywistości przez podmiot zmierzający de osiągnięcia celu, w wypadku zachowań roz nitruje się niemal wyłącznic ich uwarunko’ /ania zewnętrzne. Jest to typowo naturali ayczna orientacja teoretyczna. Badanie '.achowań polega na próbie opisu i wyjaśnienia obserwowalnych reakcji organizmu biologicznego na różne bodźce środowiska. Jak widać, ta sama czynność ujm iwana może być jako działanie społeczne ub jako zacłiowanie. Przyjęty sposób wyjaś uania stanowi w takim przypadku następ: two uznawanych założeń teoretycznych.

Różnica niędzy koncepcją działania a zachowania polega na tym, że w pierwszym przypar ku uznaje się dopuszczalność wyjaśnień oi wołujących się do różnych zmiennych n eobserwowalnych (cele, motywy, wartość i, świadomość itp.), natomiast w przypadk' zachowań podejście takie uznawane jes za nienaukowe [13.F. Skinner 1978). Stano visko to umożliwia wyjaśnia

nie nic tylko zachowań ludzi, lecz również zwierząt. Równocześnie jednak ten sposób wyjaśniania opiera się na uproszczonej koncepcji podmiotu. Człowiek jest tu ujmowany wyłącznic jako „istota reaktywna” - zdolność do reagowania na bodźce jest jego zasadniczą cechą [J. Kozicłccki 19S0, s. 19-97], Jeszcze z innego punktu widzenia różnica między zachowaniami a działa-niami polega na tym, i z zachowania zazwy-czaj są^schcmatyczne, dokonują się według spoIccznurprzyjęlego wzoru, natomiast dzia-Taiua “zawierają'dążenie do^akiejś zmiany i z tego względu mają charakter spontaniczny [P. Rybicki 1979, s. 454-455].

Wyjaśnianie zachowań odbywa się bądź na podstawie klasycznego mechanizmu warunkowania (bchawioryzm), bądź na podstawie teorii „uczenia się" (inaczej nazywanej teorią zachowania łub teorią nagród i kar). W teorii uczenia się przyjmowane jest założenie o wpływie poprzednich doświadczeń na rcalizownnc-zaęhowama [A. Ma-