89307 Obraz (369)

Retoryka — Księga I Retoryka — Księga l

sędziego, nie mówią natomiast w ogóle o właściwych dla sztuki retoryczjjgj    Trzeba poza tym umieć udowodnić przeciwstawny pogląd w ten sposób, jak to

sposobach uwierzytelniania, a więc o tym, co jest podstawą dla wykształceni' f & ^za P^omoc3 sylogizmów logicznych, nie po to jednak, aby dowolnie umiejętności posługiwania się entymemem. Dlatego właśnie, chociaż te saiąg I? kor2y^sta<^ ^z obu możliwości — nie należy przecież nikogo utwierdzać w błędzie zasady obowiązują wymowę polityczną co sądową, i chociaż wymowa polityczną' ^; | ł^ecZ pełnego wyjaśnienia sprawy i aby umieć zbić argumentację tego, kto jest bardziej godnym i bardziej pożytecznym dla społeczeństwa zajęciem | f piłuje udowodnić fałsz. Żadna inna sztuka nie potrafi logicznie udowadniać sądowa, która dotyczy spraw prywatnych, to jednak niczego o niej nie mówią, l_ecr^ | _pIzeciwieństw. Potrafi to czynić tylko dialektyka i retoryka, bo tylko te dwie sztuki wszyscy usiłują pisać traktaty dotyczące wymowy sądowej. Nie opłaca się bowfilB ;'moz^{na w r}°^wny^m stopniu stosować do przeciwstawnych tez. Nie oznacza to w mowach politycznych mówić nie na temat.    >    że nie liczą się tu fakty. Zawsze przecież to, co prawdziwe i lepsze, że tak

Wymowa polityczna jest poza tym mniej podatna na oszustwa niż sądowy, i powiem, jest już z natury łatwiejsze do udowodnienia i bardziej wiarygodne, ponieważ dotyczy spraw znanych szerszej publiczności. Sędzia orzeka tu ponadto- ; g|jj Byłoby następnie niedorzecznością utrzymywać, że przynosi człowiekowi 1355 b również we własnym interesie. Doradca musi więc ograniczyć się jedynie 8 wstyd, jeśli nie potrafi on bronić się przy użyciu siły sweno ciała, a nip. nrwnnd

OJLV ^v,-^ł    TT A_v ~ — J “I

posłuch jednej ze stron, kierując się własnym pożytkiem lub przyjemności^; posta\

1355 ;

Dlatego właśnie w wielu państwach, jak już mówiliśmy, prawo zabrania mówić- ^ naj bur d z i ej pożytecznym, takim jak; zdrowie, siła, bogactwo, umiejętność dowo-o rzeczach nie należących do przedmiotu sprawy. W wymowie politycznej troszczą; < dzenin. wojskiem. Ich uczciwe wykorzystanie może przecież przynieść najwyższy się już o to dostatecznie sami sędziowie.    -pożytek, nieuczciwe natomiast — najbardziej zaszkodzić.

Jest więc rzeczą oczywistą, że właściwa sztuka retoryczna dotyczy sposoB®| • Jest więc rzeczą jasną, że przedmiotem retoryki, podobnie jak dialektyki, nie uwierzytelniania, które z kolei są rodzajem dowodzenia, ponieważ wtedy jesteśmy    jest jeden, ściśle określony rodzaj rzeczywistości. Jasne też, że jest ona pożyteczna

najbardziej o czymś przekonani, kiedy wierzymy, że jest to udowodnione. Retoryczny    i że jej zadaniem nie jest przekonywanie, lecz dostrzeganie tego, co odnośnie do

dowód jest entymemem, który — można powiedzieć — stanowi najwyższą formę    'każdego przedmiotu może być przekonywające. To samo zresztą można powiedzieć

uwierzytelniania. Skoro entymem jest rodzajem sylogizmu, a każdy sylogizm jest o wszystkich innych sztukach, bo i zadaniem medycyny nie jest uzdrawianie, ale przedmiotem rozważań dialektyki czy to jako całej, czy jakiejś jej części, tojasneJ|^ leczenie, tak dalece, jak to jest tylko możliwe. Można przecież troskliwie leczyć ten, kto doskonale potrafi poznać przesłanki i działanie sylogizmu, będzie równie również; ludzi, którzy nie są już w stanie odzyskać zdrowia. Jasne jest ponadto, że

~ -j[-------- ./ -    ^J    o— ~_r - — ~ ~ ^    „ *_VAiv*aaw ył.    x*cinn z^a\j.aijj.u. WiSJ-CCill W5Z.y

z natury więcej siły niż ich przeciwieństwa. Jeśli zatem decyzje sędziów nie są taki*,'    janowo, niejako od początku, czym jest retoryka, przejdźmy do omówienia

jakie być powinny, to naturalnie przegrywa prawda i słuszność, a to zasługuje    pozostałych zagadnień,

naganę. Poza tym, gdybyśmy nawet osiągnęli największą biegłość w sztuce retorycznej, niełatwo byłoby na jej podstawie przekonać niektórych ludzi, ponieważ^

'i-mmIm . 6

Tjćgo, kto posiada znajomość sztuki, juk i tego, kto przemawia ze względu na jpłgnięcie celu. W dialektyce natomiast tego, kto kieruje się intencją, nazywa się fofistą, mianem dialektyka określa się zaś kogoś nie ze względu na jego intencję, ]cz ze względu na jego umiejętność.

i¹ Spróbujmy już teraz określić istotę tej dyscypliny, metodę i założenia, dzięki którym będziemy mogli sprostać postawionemu przed nami zadaniu. Określiwszy

przeuunoiuw Się SIUSUJC i    cuy LyjŁsiu.

i prawdopodobieństwa jest przecież wyrazem tych samych

zresztą w dostatecznym stopniu rozwinęła w ludziach dążenie do prawdy i większt^ swego czasu poświęcają oni na jej poszukiwanie, a przecież to samo usposobietuęjjS^ człowiek dążący do odkrycia prawdopodobieństwa, co dążący do prawdy. .

Widzimy stąd już jasno, że autorzy podręczników wymowy zajmują się sprawami ubocznymi i dlaczego interesuje ich głównie wymowa sądowa. Retoryka jtók niewątpliwie sztuką pożyteczną, ponieważ prawda i sprawiedliwość mają w śqP®

_______•    •    Tzieli 7nlpm rlp>rv'/ip ^prl7.ińw nie

reiuryczjiej, mciatwu uyi^uy najuj    ---------j--------- _x ..-.im

oparta na tej biegłości mowa wymaga wykształcenia. Niemożliwe więc byłoby jejj. wykorzystanie tam, gdzie trzeba oprzeć wiarygodność i argumenty na doświadczeniu-ogółu, o czym mówiłem już w Topikach w związku z problemem publicznej dysku®

Por. Top. 101 a 30-34.

304

2. Teoretyczne podstawy «sztuki retorycznej»

h/.yjmijiny zatem, że retoryka jest to umiejętność metodycznego odkrywania y. CO W odniesieniu do każdego przedmiotu może być przekonywające. Takiego h"i'i nii spełnia żadna inna sztuka. Każda z nich może bowiem pouczać

305