DSC05039

. tc r.ni.lK

I lymnłT ora. Pl*M Mętohtńsbt o sobótce. _y J Kooh*novvski. Fraszki, oprać J. Pelc, Wrocław »^{986 (Rl}^ ^tr,ls/kł

fo. j^^owsk;. O^wpwWHPr^. 0P«c. r. Ulewie*. Wrocław 1 HN I ' (be.* wstępu).

I MV    « WMONII NIA SJK*I vK*.OWB

,M ekład pt >'»x-\ ‘U.r autorstwa Petrusa Dicstltcmiusa. Utwór ten w toku 1536 ukn/ał sic w przekładzie łacińskim Christlanusa Nchynusi pt //twfckaw roku 1541 wersja ta została wydruko-w Kutków ic łłomułus był podstawił kolejnych przeróbek, wvod ktot>vh najlepszą okazał się dramat szkolny autorstwa Ge-orgtusa MacropcdiUNd pt Hecastus (1539). w którym przedstawia Nię «Jcv . łzawienia w duchu protestanckim.

Pierwszym ze znanych moralitetów w języku polskim jest Sąd łndeutea myariskicgtr (1542). który miał wcześniejszą w crsję łacińską pt fuJieium Poridis Je porno maro inter tn .s deas Innonem. tonerem (wystawiony w 1522 r. na Wawe-konstnikcja tego dość naiwnego utworu oparta jest na wątku mitologiczny m Główny bohater dokonuje wyboru pomiędzy trzema boginiami, z których każda symbolizuje ścieżkę życiową i duchową życic aktywne, kontemplacyjne i przyjemne. Za wybór Wcnu> a zatem drogi rozkoszy bohater ponosi karę. ginąc u pojedynku i umierając w grzechu.

Kupuw podobnie jak Sąd Parysa, jest przeróbką. Kej posłużył >»ę dramatem niemieckiego humanisty Thomasa Naogeotgu-sa (Kirchmcyeni) pt Tragoedia alia nowi \ ferro toł sen iudiaum *4.’ bliskim konwencji szkolnego dramatu humanistycznego. Polski utwór został w \ dany bezimiennie w I549l w Królewcu, m-dząc jednak po języku tekstu, musiał zostać napisam we.esmei m> / w, Keta Dzieło by ło prawdopodobnic gotowe już ok. 1543 r., lec z autor. su ladomy niechęci Zygmunta I Starego do nowinek re-Itgnnych. poczekał z jego ogłoszeniem. Nagłowiczanin złagodził SWÓj dramat w stosunku do ory ginału. choć nadal służył on polemice wy znaniowe) W mniejszym stopniu korzystał również z No-mulus j    Głównym problemem w dramacie jest kwestia pr/czna-

po raz pierwszy wy stawione w Antwerpii w I44t> r„ z tego roku pochodzi row mc; najstarszy znany druk

Autorem wersji oryginalnej byt niemiecki humanista Jakub l.ocher.

^> S Morcimcc. /ar Utrgcschichte ife$ ..kautmonns' vwi Mikołaj Ket, „Ncederiandica Vk randa* icmia**

i/cmm. wiary, łaski i zbawienia Kej. /a oryginałem, wykorzystał formułę moralitetu, by przedstawić polemikę religijną i skonfrontować poglądy katolickie z kalwińskimi. W Kupcu przedstawiono m in. sprawy odpustów, rozgrzeszenia, czci oddawanej świętym, znaczenia krwi Pańskiej, a także naukę o wierze. Bożym miłosierdziu i usprawiedliwieniu przez wiarę.

W połowie wieku XVI w gorącej atmosferze sporów religijnych ukazywało się wiele utworów tego rodzaju, np. dialogi Jana Seklu-cjana Student. Rozprawa krótka a prosta o niektóry ch ceremonijach oustawachkościelnych (ok. 1548). Wita Korczewskiego Rozmowy polskie łacińskim językiem przeplatane (1553). a w nich Pirwsza

0    niektórych pospolitych ceremonijach kościelny ch, czy Stanisława Mur/vno\vskicgo(?) Rozprawa Księdza z Popem (1556?). Celem Reja było propagowanie idei protestanckich i wy kazanie, że niedobre uczynki, lecz tylko wiara u Odkupienie zapewni życie wieczne, autor ośmiesza więc dogmaty i praktyki katolickie. Sam w przedmowie zatytułowanej Pożytki tych ksufżek objaśnił, że ..ty książki mają to imię KUPIEC, mamy wiedzieć, że każdy z nas jest na tern święcie kupiec według każdego stanu, wezw ania i urzędu (...]. A jako kupiec albo słudzy jego muszą czynić liczbę ze w szyt-kiego panu swemu, tak leż Pan Bóg będzie chciał od nas liczby ".

Nagłów iczanin nic przejął formy oryginału, zrezygnował więc z podziału na sceny i akty, dzieląc swój utwór na dwie części, co spowodowało, że przeróbka ciąży ku tradycji średniowiecznej. Wydatnie go także rozszerzył: Kupit1 jest niemal trzy krotnie dłuż-s.y u >iosunku do oryginału. Rej /a pierwowzorem /w iclokrotnil postać „Każdego” poprzez wprowadzenie czterech postaci, z których każda jest reprezentantem innego sianu. Oprócz nich, jak w moralitecie, występują aniołowie, diabeł, święci, osoby boskie

1    postaci alegory czne, żona Kupca Sumnicnie, kochanka Fortuna i ich wspólny syn Zysk.

JanScklucjan w przedmowie do Kujwj. przypominając smutny czas zarazy, tak uzasadniał wydanie dzieła: „Myślałem wam pociesznego wespołek i śmiesznego ku czytaniu, pocieszeniu.