IMAG0799 (3)

LXVII

dalej będzie szerzył, że nadejdzie dzień, kiedy nie tylko w Szwajcarii i Niemczech znajdą się nawet w wiejskich szkółkach pracowici nauczyciele, którzy będą się zwracali do Herbarta jak do zasługującego na zaufanie przewodnika, albo przynajmniej jak do poddającego szczęśliwe myśli doradcy, który może im ułatwić praktykę nauczania”⁴⁶.

Ale w piętnaście lat później runęło w gruzy cesarstwo Wilhelma II, a wkrótce po tym skończył się w Niemczech herbartyzm. Zbieżność tych dwu wypadków świadczy o tym^. jak bardzo herbartyzm był związany ze starym porządkiem społecznym i „politycznym w Niemczech. Ogłoszenie bankrtićtwa nastąpiło w Jenie, która uchodziła za Mekkę herbartyzmu, ma tamtejszym bowiem uniwersytecie katedrę pedagogiki zajmowali:- Śtoy, a po nim Rein, patriarcha na początku XX wieku całego ?nuehm

W .1923 r., a więc już za czasów Republiki Weimarskiej, stary Rein, odszedł na emeryturę. Jego miejsce zajął ożywiony nowym duchem młody, bojowy Peter Petersen wszystko się zmieniło. O przełomie, który nastąpił, szwajcarski badacz ówczesnego szkolnictwa Adolf Ferriere powiedział, iż nigdy jeszcze Wielki ruch pedagogiczny nie skończył się tak nagle⁴⁷.

8. Uwagi końcowe

Panowanie herbartyzmu skończyło się wkrótce po pierwszej wojnie światowej, ale w jakim sensie? — Niewątpliwie w tym, iz~władze sżkolme w Niemczech przestały narzucać nauczycielom doktrynę h.erbartystów._; 'ffłe zmienia to faktu, iż Herbart pchnął naprzód różne działy pedagogiki.

Najmniej może teorię wychowania charakteru moralnego, jego bowiem poglądy z tej dziedziny nazbyt były zależne od środowiska mieszczańskiego i chylącego się już ku upadkowi ustroju politycznego Niemiec sprzed 1848 roku.

⁴⁶    Gabriel Compayrś, Herbart et 1'łducation par 1’instructian, Paris 1903, s. 121—122. Paul Delaplane.

⁴⁷    Adolf Ferriere, L’lScole cictiae, NeucMtel 1928. Forum.