IMAG0855

o Rozdział I. Nauczanie skuteczne

Wskaźniki podane przez Flandersa (tabela 1.1)

Inny zestaw badań nad efektywnością nauczycieli przeprowadził Flanders (1970) wraz ze współpracownikami. Badania Flandersa doprowadziły do wyodrębnienia dwóch przeciwstawnych stylów nauczania: dyrektywnego (bezpośredniego) i niedyrektywnego (pośredniego). Nauczanie dyrektywne polega na tym, że nauczyciel posługuje się wykładem, często krytykuje, odwołuje się do autorytetu, daje wskazówki. Nauczanie niedyrektywne odznacza się tym, że nauczyciel często zadaje pytania, akceptuje uczucia uczniów, bierze pod uwagę ich pomysły, nagradza i stymuluje do nauki. Znaczna liczba badań wykazała, że uczniowie nauczycieli niedyrektywnych uczą się więcej i życzliwiej odnoszą się do nauki niż uczniowie nauczycieli dyrektywnych. Ale Flanders uważa, że w trakcie dobrego nauczania niezbędne jest zarówno postępowanie dyrektywne, jak niedyrektywne, to jest nauczyciel może wywoływać uczenie się przez dyrektywną strategię nauczania, taką jak wykład-wyjaśnienie, powodujący zrozumienie trudnego tematu, ale wykład tego typu może mieć wstawki niedyrektywne, na przykład pytania mające na celu stwierdzenie, czy uczniowie pojmują to, co się do nich mówi.

Korelaty wykryte przez Rosenshine’a i Fursta (tabela 1.1)

Inni badacze koncentrowali uwagę na właściwościach innych niż nauczanie dyrektywne i niedyrektywne. Badania zwykle polegają na tym, że obserwuje się różne aspekty zachowania nauczycieli w klasie, a potem przeprowadza się badania testowe uczniów tych nauczycieli kilka razy w ciągu roku szkolnego. Do tego celu często używa się wystandaryzowanych testów osiągnięć. Porównuje się punkty uzyskane przez uczniów przed i po okresie nauczania, na przykład na początku i na końcu roku szkolnego, by móc zmierzyć „przyrost wiadomości’* Na koniec dane są analizowane w celu wykrycia, jakie postępowanie nauczyciela jest powiązane z osiągnięciami uczniów.

Rosenshine i Furst (1973) przeprowadzili użyteczny przegląd tego rodzaju badań i wykryli pięć właściwości nauczycielskich stale powiązanych z przyrostem osiągnięć uczniów. Pierwsze dwie właściwości to zapał oraz rzeczowe nastawienie do pracy, już wykryte w badaniach Ryana. Trzecia właściwość to jasność wypowiedzi nauczyciela. Badacze mierzyli jasność wypowiedzi (lub jej brak) w różny sposób, na przykład: czas poświęcony przez nauczyciela na odpowiadanie na pytania uczniów wówczas, gdy te pytania zawierają prośbę o wytłumaczenie tego, co nauczyciel przedtem powiedział; częstotliwość, z jaką uczniowie odpowiadają na pytania nauczyciela bez wymagania od niego dodatkowych informacji lub pytań; unikanie w wypowiedziach nauczyciela słów o nieokreślonym znaczeniu (np. trochę, wiele, oczywiście).

Czwarta właściwość wymieniona przez Rosenshine’a i Fursta to różnorod-

_.    _A . .    .o,., t. , ... -U.,    -1-----1 - - -_i_1_._

nauczyciela. Jako wskaźnik różnorodności traktowany jest też stopień modyfikowania przez nauczyciela poziomu trudności w trakcie prowadzenia rozmowy z uczniami w klasie.

Piąta właściwość jest określana jako umiejętność tworzenia uczniom możliwości uczenia się tych treści programowych, które są uwzględnione w testach osiągnięć, albo zdolność nauczyciela do skoncentrowania swej uwagi i pracy uczniów na tych elementach wiedzy, które zwykle są mierzone przez testy osiągnięć.

Tabela J.l. Obserwowalne wskaźniki skutecznego nauczania w klasie

Czynniki wyodrębnione przez Rynna

1.    Nauczyciel jest ciepły i wyrozumiały versus zimny i powściągliwy

2.    Nauczyciel jest zorganizowany i rzeczowy versus bezplanowy i niedbały

3.    Nauczyciel jest stymulujący i pobudza wyobraźnię versus nudny i zrutynizowany

Flandersowskie wskaźniki niedyrektywnego stylu nauczania

1.    Nauczyciel zadaje pytania

2.    Nauczyciel akceptuje emocje i uczucia wyrażane przez uczniów

3.    Nauczyciel nagradza uczniów i dodaje im odwagi

Korelaty skutecznego nauczania wykryte przez Rosenshine’* i Fursta I Nauczyciel jest pełen zapału i entuzjazmu

2.    Nauczyciel jest rzeczowy i nastawiony na osiągnięcie celu

3.    Nauczyciel przedstawia treści programowe w sposób jasny i zrozumiały

4.    Nauczyciel posługuje się licznymi metodami i technikami nauczania oraz korzysta z różnorodnych materiałów j pomocy szkolnych

5.    Nauczyciel stwarza uczniom liczne możliwości samodzielnego uczenia się przerabianego materiału

W ostatnich latach badacze podjęli zorganizowane prace zmierzające do określenia takich zachowań nauczyciela, które ułatwiają uczenie się w obrębie wybranych dziedzin programowych. Większość badań skoncentrowano na nauczaniu czytania i matematyki na poziomie szkoły podstawowej (Bennett, 1976).

Masowe badania prowadzone w Stanach Zjednoczonych przez Berlinera t Tickenoffa (1976) polegały na tym, że badacze przygotowali moduły nauczania czytania i matematyki (na poziomie szkoły podstawowej t średniej), nauczyciele je realizowali, a efekty ich pracy były sprawdzane przez pomiar osiągnięć uczniów wv standaryzowanymi testami. Badania pozwoliły na wyodrębnienie 21 zachowań nauczycielskich pozwalających na oddzielenie nauczycieli skutecznych od nieskutecznych. Ten zestaw okazał się jednak zadziwiająco zgodny z wynikami badań Ryana (1960), Flandersa (1970) i Rosen-

» ‘_■ i i»r i ,_