image103 (10)

B. Nirmirtko, Ktztuke tac skoble. \X'ar«rawi 200“. ISBN 978-K3.OM07.il-8.« by WAIP2007

PttSMłhMrtel podawana    205

4. Nauczyciel plastyki organizuje warsztaty malarskie, podczas których uczniowie naśladują konwencje artystyczne różnych kultur, np. sztukę staroegipską lub kubizm, przy pełnej swobodzie wyboru tematyki swojego dzieła. Stosuje metodę, którą można by zakwalifikować jako Ib - 2a - 3a - 4b - Sb. Dla tych niezwykłych zajęć, ekscytujących wielu uczniów, uzgodniono nazwę „odlot"!

Opis metody kształcenia może być zastosowany nie tylko do rejestrowania istniejących metod, lecz także do ich projektowania i ulepszania. Pani Humańska chce sięgnąć po środki interaktywne (wyposażenie 4b: przybory do pisania, komputery) i poszerzyć swoją metodę o tworzenie „bajek" przez uczniów (2a), a pan Tcchnologowicz zachęca uczniów do tworzenia trójstopniowego banku własnych zadań (aktywność Ib, „zawiązywanie" zadań matematycznych). Nauczycielka historii zastanawia się nad tym, czy sięgnięcie do źródeł pisemnych (czynność 3b: studiowanie kronik miejskich i dokumentów rodzinnych) nie zmniejszy zainteresowania uczniów warsztatami historycznymi. Nauczyciel plastyki spróbuje być może pracy grupowej (udział pośredni, 2b) w malowaniu według dawnych stylów. Doświadczenie pokaże, czy te ambitne plany spotkają się z zainteresowaniem młodzieży i czy wyzwalana przez nie fantazja nie zaszkodzi systematycznej pracy uczniów.

O twórczości metodycznej nauczycieli tak pisze Charles Galloway (1988, t. II, s. 192), który przed podjęciem pracy naukowej sam był przez wiele lat nauczycielem:

„Doprawdy wspaniałe jest to, że nie ma żadnej «jedynej» czy «najlepszej» metody nauczania. Istnieje wiele «najlcpszych» metod, z których każda jest «najlepsza» ze względu na: 1) to, jak spełnia wymogi efektywnego nauczania (...], oraz 2) osobiste zadowolenie, jakie daje Tobie i Twoim uczniom. (A więc] musisz wypracować sobie sam własną metodę (i) niezależnie od tej metody, ponosisz odpowiedzialność za spełnienie wszystkich wymogów stawianych efektywnemu nauczaniu”.

Poszukiwanie i podawanie

W czterech podanych przykładach autorskich metod kształcenia zwraca uwagę wysoka samodzielność uczniów. Ich wpływ na przebieg zajęć edukacyjnych jest następujący:

1.    „Bajki Starego Doktora" - uczniowie pytają, czynią uwagi, zgłaszają wątpliwości, kierują rozmowę na własne tory, współdecydują o tempie czytania (liczbie przeczytanych fragmentów lektury).

2.    „Schody" - uczniowie wybierają zadania, poszukują sposobów ich rozwiązania, przedstawiają wyniki nauczycielowi, oceniają swoje osiągnięcia i określają poziom trudności, na którym chcą dalej pracować.

wvAv.waip.com.pl

B. Nirimcrkn. Kfzealatm aioine, Wanrawj 2007. ISBN ‘T;ji-K3 6C&CC-l 1 -H.« bv WAIP 2(Xl7

206 Rozdzteł?. Ksnakenieindywłdiulne

3.    „Śladami przodków" - uczniowie tworzą grupy, planują wyprawy, zbierają i analizują materiały, syntetyzują i przedstawiają wyniki badania.

4.    „Odlot" - uczniowie studiują sztukę danej epoki, wybierają tematykę

technikę dla swojego dzieła, wykonują je i prezentują, oceniają gotowe prace.

Samodzielność poznawczą uczniów można nazwać poszukiwaniem, a metody kształcenia, w których uczniowie sami znajdują potrzebną im wiedzę - metodami poszukującymi (heurystycznymi, problemowymi). Podstawą teoretyczną tych metod jest psychologiczny akty wizm i deweyowski model uczenia się (tab. 15 w r. 3). Natomiast wcześniejsza teoria psychologiczna - asocjacjonizm i herbar-towski model uczenia się (tab. 14) dają podstawę podawaniu, będącemu przedstawianiem materiału, i metodom podającym, w których uczniowie korzystają z wiedzy nauczyciela.

Rozróżnienie poszukujących i podających metod kształcenia bywa mylące, gdyż podawanie i poszukiwanie mogą się przeplatać, a określona metoda (np. wycieczka) może być głównie poszukiwaniem (odkrywaniem podobieństw, różnic, zmian w przyrodzie i społeczeństwie) lub głównie podawaniem (objaśnianiem przyrody, architektury, działalności ludzi). Z tego powodu Nawroczyński nazwał je nie metodami, lecz „formami” (1987, s. 198-210). Stwierdził, że „poszukująca i podająca forma nauczania muszą się nawzajem wspierać i przenikać" (tamże, s. 204), czym stworzył podwaliny współczesnej dydaktyki polskiej.

Nawroczyński przestrzegał przed faworyzowaniem metod poszukujących w postaci, modnej w jego czasach heurezy, czyli „naprowadzania ucznia na drogę poszukiwań, po której on powinien się posuwać o ile możności o własnych siłach” (s. 199). Takie działanie zwalnia tempo uczenia się. Zatem „podawać uczniom należy te fakty, których oni nie mogą zdobyć o własnych siłach lub których zdobywanie pociągnęłoby nadmierną stratę sił i czasu. (...] Długie i mozolne dochodzenie wtedy ma rację bytu w szkole powszechnej lub średniej, gdy kończy się wykryciem czegoś naprawdę ważnego, a zarazem wdraża uczniów do pracy sumiennej i kształcącej. Gdy nauczyciel nie spodziewa się osiągnąć tych wyników, najlepiej zrobi zastępując hcurczę, całkowicie lub częściowo, przez podającą formę nauczania” (s. 204).

Stratą czasu jest zwłaszcza heureza pozorna, polegająca na domyślaniu się przez uczniów, jakich twierdzeń lub nawet pojedynczych słów („heureza sylabowa", dopełnianie wyrazu rozpoczętego przez, nauczyciela) oczekuje od nich nauczyciel. Gdy uczniowie nie wykazują zainteresowania problemem i samodzielności w pogadance, ich praca jest, /.daniem Nawroczyńskiego, podobna do rozłupywania pustego orzecha.