img015 (39)

wych i społecznych znaczeń, jakie kryją się za sposobem postrzegania danej rzeczywistości przestrzennej. Nie można traktować go jako stałej własności konkretnej, naturalnej przestrzeni, ale raczej jako historycznie zdefiniowany sposób jej kreowania i postrzegania.

Krajobraz jest manipulowany zarówno w warstwie fizycznej, jak i symbolicznej. To sposób aranżowania morfologii (formy) oraz reprezentacji (znaczeń społecznych i kulturowych). Krajobraz jest więc sposobem postrzegania i świadomego manipulowania czy aranżowania otoczenia, który pociąga za sobą nowe społeczne i kulturowe znaczenia przynależne zaproponowanym aranżacjom. Kształtowanie krajobrazu angażuje bowiem silnie także relacje społeczne:

Lepsze badania praktyk kształtowania krajobrazu oraz różnorodnych znaczeń mu przypisywanych mogą być realizowane dzięki zrozumieniu, żc krajobraz (jako forma, znaczenie i reprezentacja) aktywnie włącza relacje społeczne (kursywa - J.G.), które biorą udział w jego wytwarzaniu (Mitchell 1994: 7).

Co więcej, określa też zasady właściwych lub też raczej „naturalnych" zachowań w swoim obrębie, działając jako rodzaj normy. Krajobraz staje się w ten sposób przestrzenną manifestacją stosunków społecznych - można nawet powiedzieć, że jest ideologią skoncentrowaną do tego stopnia, że widoczną w konkretnej materialnej formie. Nie jest przy tym produkowany tylko „po to, by być czytanym i ujmowanym, ale raczej po to, by być przeżywanym przez ludzi w swoim kontekście” (Lefebvrc 2005: 143). Pojęcie krajobrazu staje się ważną kategorią analityczną, pozwalającą na zrozumienie zarówno współczesnego świata, jak i wybranych jego elementów- na przykład osiedli grodzonych. Warto tu zwrócić uwagę zwłaszcza na dwie koncepcje krajobrazu: pierwsza, autorstwa Ajruna Appaduraia (Appadurai 2005), pozwala dostrzec znaczenie krajobrazów w skali globalnej. Druga koncepcja, stworzona przez Sharon Zukin (Zukin 1991), umożliwia natomiast opisanie miasta postprzemysłowego. W obu przypadkach krajobrazy funkcjonują i cyrkulują jako wysoce złożone konstrukty.

Appadurai próbuje za pomocą pojęcia krajobrazu opisać ponowo-czesność i globalizację przy użyciu pięciu rodzajów obrazów: etno-obrazów, inedioobrazów, technoobrazów, finansoobrazów i idcoobra-zów. Krajobrazy konstruują, jego zdaniem, wyobrażone światy i wspólnoty. Stają się one na tyle znaczące, że dzięki ich istnieniu mieszkańcy mogą kontestować, a niekiedy nawet obalić niektóre, stanowiące twór otaczającej ich oficjalnej, urzędowej umysłowości i mentalnej produkcji:

tc opatrzone wspólnym przyrostkiem -obraz terminy wskazują (...] na fakt, że nie chodzi tu o obiektywnie dane relacje, które prezentują się tak samo z każdego punktu widzenia, lecz raczej o wrażliwe na specyficzny punkt widzenia konstrukty modyfikowane przez historyczne, lingwistyczne i polityczne usytuowanie różnego typu aktorów w rodzaju państw narodowych, międzynarodowych koncernów, społeczności w diasporze [...] czy opartych na zażyłych stosunkach grup face-io-face, jak społeczności wiejskie, sąsiedzkie i rodzinne (Appadurai 2005: 52),

Osiedle strzeżone jest wspólnotą, której tożsamość tworzona jest na podstawie przynależności do krajobrazu przestrzennego, społecznego i kulturowego. W sytuacji, w której deterytorializacja staje się zjawiskiem powszechnym, wzrasta znaczenie indywidualizmu oraz estctyzacji. Manifestacją tych przemian są między innymi silna artykulacja wymiaru przestrzennego, natury oraz piękna.

Sharon Zukin także dostrzega potencjał tkwiący w koncepcji krajobrazu (Zukin 1991: 16-23). Często uprzedmiotowiony, stał się on z czasem ważnym narzędziem analiz kulturowych. Koncepcja krajobrazu odnosi się współcześnie raczej do sfery społecznych wyobrażeń niż na przykład do stylu artystycznego:

W węższym rozumieniu krajobraz reprezentuje architekturę relacji klasowych, płciowych i rasowych wymuszonych przez instytucje. W szerszym znaczeniu jednak oznacza całą panoramę relacji: zarówno krajobrazów silnych - katedry, fabryki, drapacze chmur, jak i krajobrazów' podporządkowanych [...]. Krajobraz pośredniczy, zarów'-no symbolicznie, jak i materialnie, między spoleczno-przeslrzennym zróżnicowaniem kapitału wywoływanym przez rynek a spolcczno-przestrzenną jednorodnością pracy wywoływaną przez charakter miejsca (Zukin 1991: 16).

W kontekście znaczenia osiedli grodzonych dla procesów kształtowania się klasy średniej należy zwrócić uwagę na dwa zagadnienia: rolę krajobrazu w rzeczywistości społeczeństwa konsumpcyjnego oraz jego znaczenie nie tylko w kształtowaniu, ale i w kontrolowaniu rzeczywistości. Staje się on współcześnie ważnym i pożądanym towarem. Zarówno w przypadku suburbiów, jak i osiedli grodzonych dostrzega się społeczną i klasową rolę krajobrazu. W warunkach, w których tożsamość silnie łączy się z posiadaniem, a konsumowanie staje się

171