img002

afazji, osiągnięto w ciągu ostatnich lat dwudziestu zdumiewającą zgodność w b.idaniu^fidnego ze zjawisk, mianowicie rozkładu systemu dźwiękowegQ3>Rozkład ten wykazuje wielką regularność co do kolejności^^st rzeczą widoczną, że regresja afatyczna jest lustrzanym odbiciem procesu nabywania głosek przez dziecko: kolejność jest tu odwrotna niż w procesie rozwoju dziec-kaT^Następnie porównanie mowy dziecka i afazji pozwala ustalić kilka praw i m p 1 i k a c j i. To szukanie kolejności nabywania i tracenia oraz ogólnych praw implikacji nie może być ograniczone do systemu fonemicznego, lecz powinno być rozciągnięte na system gramatyczny. W tym kierunku zrobiono tylko parę pierwszych prób i wysiłki te zasługują na kontynuację.^{1 2}

II. DWOJAKI CHARAKTER JĘZYKA

Mówienie implikuje wybór pewnych jednostek językowych i ich połączenie w jednostki językowe wyższego stopnia złożoności^ Na stopniu leksykalnym jest to całkiem oczywiste: mówiący wybiera wyrazy i łączy je w zdania stosownie do systemu składniowego języka, którego używa* zdania z kolei są łączone w wypowiedzi {utterances). u\le mówiący nie ma bynajmniej zupełnej swobody w wyborze wyrazów: musi on wybierać (z wyjątkiem rzadkich wypadków rzeczywistej neologii) z zasobu leksykalnego wspólnego jemu i jego rozmówcyD Inżynier łączności jak najbardziej właściwie podchodzi do istoty mowy, kiedy zakłada, że przy

optymalnej wymianie informacji mówiący i słuchacz ■ mają do dyspozycji mniej więcej jednakową „kartotekę z prefabrykowanymi przedstawieniami”: nadawca tekstu słownego wybiera jedną z tych „z góry znanych możliwości”, a od odbiorcy oczekuje się, że zrobi identyczny wybór wśród tego samego zbioru „możliwości przewidzianych i zapewnionych” (Mackay, 1952 : 183). W ten sposób (skuteczność aktu mowy wymaga, aby osoby, które w nim biorą udział, używały wspólnego kod il>

„Powiedziałaś pig czy /igr? — zapytał Kot. — Powiedziałam pig — odrzekła Alicja.” W tej szczególnej wypowiedzi koci odbiorca stara się uchwycić wybór językowy dokonany przez nadawcę. We wspólnym kodzie Kota i Alicji, tzn. w angielszczyźnie mówionej, różni- ^ ca między zwartą a ciągfcf, ceteris paribus, może zmienić znaczenie tekstu. Alicja użyła cechy dystynktyw-nej „zwarta przeciwstawiona ciągłej”, odrzucając dru-ga alternatywę, a przyjmując pierwszą; w tym samym tekście połączyła ona to rozwiązanie z pewnymi inny-mi jednoczesnymi cechami, mianowicie ciemnością i na-piętością /p/ w przeciwstawieniu do jasności /t/ i nie-napiętości Ibl. W ten sposób wszystkie te właściwości zostały połączone w pęk cech dystynktywnych, tzw. fonem. Po fonemie Ipl nastąpiły fonemy /i/ i /g/, które same są pękami jednocześnie wytworzonych cech dystynkty wnych.^A więc jednoczesność jednostek ' (iconcurrence of simultaneous entities) i powiązanie linearne (concatenation) kolejnych jednostek i są to dwa sposoby łączenia składników językowych przez mówiącego)

Ani takie pęki^ jak /p/ lub /f/, ani takie ciągi pęków, jak (pig) lub (fig), nie są wynalezione przez mówiącego, który ich używa. Ani cecha dystynktywna „zwarta przeciwstawiona ciągłej”, ani fonem /p/ nie mogą występować poza kontekstem- Cecha zwartości występuje jednocześnie z pewnymi innymi cechami, a inwentarz połączeń tych cech w fonemy, jak /p/, A)/, /t/, /d/, /k/, Igi itd., jest ograniczony przez kod danego języka. (Sod nakłada ograniczenie na możliwe kombinacje fo-nemu /p/ z innymi następującymi i/lub poprzedzającymi fonemami^ i tylko część dopuszczalnych ciągów fo-

153

Wyniki obserwacji i analiza zubożenia systemu dźwiękowego zostały przedstawione przez lingwistę Marguerite Durand wraz z psychologami Th. Aiajouanine i A. Ombredane w ich wspólnej pracy (1939), i przez R. Jakobsona: pierwszy szkic przedstawiony na międzynarodowym Kongresie Językoznawców w Brukseli w 1939 r. (zob. N. Trubieckoj, 1949:367—379) został później rozwinięty w zarys pt. Kinder sprache, Aphasie und allgemeine Lautgesetze (Jakobson, 1941). Por. K. Goldstein, 1948:32 i n.

^s Wspólne badania nad pewnymi zakłóceniami gramatycznymi przedsięwzięli w klinice uniwersytetu w Bonn lingwista G. Kandler i dwaj lekarze, F. Panse i A. Leischner; zob. ich sprawozdanie (1952).