img059 (46)

pomalowanej na biało, jego brat natomiast — ponury i zawistny Kassim zamyka się w czarnej chacie. O tym, jak wielką wagę przywiązywał Leśmian do kolorystyki, świadczą prowadzone przez bohaterów rozważania na temat barw i ich specyficznej hierarchii, jak np. w rozmowie papug z Rybaka i geniusza o tym, która z barw — czerwona, zielona czy biała — jest najpiękniejsza. Nie ma natomiast w Leśmianowskiej palecie szarości. W stworzonym przez poetę świecie, z jednym wyjątkiem (!) brak postaci, przedmiotów i zdarzeń „byle jakich”, banalnych, codziennych. Opozycję dla olśniewającego piękna i bogactwa stanowi tu nie przeciętność, lecz karykaturalna brzydota lub groteskowa śmieszność. Przerażająco wstrętny jest pysk Diabła Morskiego, groteskowo brzydka matka potwora Degiala, zaś wuj Tarabuk — niepoprawny grafoman — to postać nieodparcie komiczna i dzięki charakterystycznym przerysowaniom w kreśleniu sylwetki tego bohatera, również groteskowa. Nieobecna w przepysznych Leśmianowskich fabułach szarość i przeciętność została natomiast „zebrana” i uosobiona w postaci Kogokolwiek. Ktokolwiek to ponury, pozbawiony wszelkich zdolności osobnik, który dzięki swemu sprytowi, a pomimo głupoty zawładnął miastem poetów. „Pod wpływem jego rządów kwiaty, drzewa, pałace i cała ludność — słowem wszystko — tak doszczętnie zszarzało, iż szarość owa przyprawiła o melancholię i króla, i jego poddanych. Poeci zaczęli z wolna wymierać i po pewnym czasie wymarli wszyscy co do jednego, zbudowawszy uprzednio pomnik owemu Komukolwiek” ²². Ktokolwiek wzniósł świątynię „bożkowi codzienności”, obiecując wiernym „dnie powszednie i noce bez marzeń sennych”, po śmierci zaś, dzięki Górze Magnetycznej, na której znajduje się jego pomnik, ściąga do siebie wszystko, co ściągnąć może, nadal zagrażając temu, co piękne i pełne fantazji.

Ktokolwiek to rodzony brat Polikarpa z szarym parasolem, śmiertelny wróg tych twórców, którzy ,,z bólu jawy” uciekali „w sen nieprawdy”.

Rozważając różne formy obecności baśni literackiej w systemie lektur młodego czytelnika, należałoby wspomnieć o jeszcze jednym pisarzu, który nie tylko zajmował się twórczością artystyczną, ale również sam opowiadał dzieciom baśnie i formułował sądy na temat ich przydatności w pracy wychowawczej. Idzie tu oczywiście o Janusza Korczaka. „Tak dziwnie plączą się dziecku: i bajka, i sen, i prawdziwe życie” ²³ powiada Stary Doktor, w innym zaś miejscu zastanawia się: „Życie trzeźwe. Gdzie ono? Czyż świat cały to nie bajka dla dziecka? Bajka narodzin człowieka, kołyski i trumny, bajka szpitalna, kościoła, cmentarza, odpustu, jarmarku, samolotu, cyrku, kina, bajka o wojnie, bajeczne wiadomości z gazet: morderstwo, porywanie dzieci, katastrofy żywiołowe, kolejowe, samolotowe” ²⁴.

Bajka więc — w tym oryginalnym rozumieniu — to forma, jaką nadaje mały człowiek własnym rozproszonym jeszcze i nie usystematyzowanym obserwacjom i doświadczeniom, szczególnie aktywna wówczas, gdy zobiektywizowana wiedza o faktach jest jeszcze niewielka, a świat jawi się dziecku jako obszar pełen „białych plam” i niepokojących tajemnic. W skomplikowaną i powikłaną rzeczywistość psychiczną dziecka wkracza baśń, aby we właściwy sobie sposób dopomóc w oswojeniu treści trudnych, niezrozumiałych, często budzących lęk. ^Korczak, jak wspominają jego wychowankowie i współpracownicy, często opowiadał dzieciom bajki²⁵. Jego repertuar w zakresie wątków „klasycznych” był jednak niewielki — jak sam twierdził — składało się nań nie więcej niż dziesięć bajek. Inwencję, z jaką korzystał on ze stereotypowych wątków, określić jednak można jako imponującą, god-

117