img081 (16)

3

Tab. 4. Ludność rniast powyżej miliona mieszkańców w Europie w końcu lat 30.

Miasta	Rok	Ludność w tys.	Miasta	Rok	Ludność w tys.
Londyn	1937	8655	Rzym	1938	1275
Paryż	1936	4963	Mediolan	1938	1204
Berlin	1937	4299	Barcelona	1934	1148
Moskwa	1935	3642	Glasgow	1938	1132
Leningrad	1935	2740 v	Budapeszt	1937	1059
Wiedeń	1937	2087	^v Madryt	1934	1048
Hamburg	1937	1677	Birmingham	1937	1030
Warszawa	1939	1289

Źródło: Mały Rocznik Statystyczny 1939, s. 39.

ii

gicznej urbanizacji charakterystycznej dla krajów tzw. Trzeciego Świata. W Europie międzywojennej urbanizacja postępowała jednak naprzód. Podobnie jak przed I wojną światową, w żadnym prócz Anglii kraju ludność miast powyżej 20 000 mieszkańców nie stanowiła nadal większości, lecz udział jej wzrósł: w Wielkiej Brytanii do 64,8%, we Francji do 32,1%, a w Niemczech do 43,1 %, wszędzie więc nastąpił kilkuprocentowy przyrost. W tym samym czasie w Polsce odsetek ten wynosił 21,5%, w Bułgarii 12,1%, a w ZSRR 16,6%.

Jeśli posłużymy się pojęciem ludności miejskiej w ogóle, niezależnie od wielkości miasta (obciążonym znacznymi rozbieżnościami definicji w poszczególnych krajach), to okaże się, że ludność miejska przeważała w latach trzydziestych nad wiejską: w Wielkiej Brytanii (75,5%), Niemczech (69,9%) i Francji (52,4%), natomiast na wschodzie Europy sięgała od 47,5% (Czechosłowacja) przez Węgry (42,5%), Polskę (27,2%), Rumunię (20,2%) aż do Jugosławii (13%) i Albanii (11,8%). Jak widać, i w tej dziedzinie podział na trzy strefy europejskie zachował się nadal.

Pojęcie urbanizacji zawiera w sobie nie tylko przyrost liczby ludności miast, ale także rozwój życia miejskiego i cywilizacji miejskiej. Pod tym względem okres międzywojenny przyniósł bardzo istotne zmiany. W wielkich miastach, a w krajach rozwiniętych w miastach w ogóle, pojawiły się nowe urządzenia techniczne oraz środki transportu indywidualnego i zbiorowego. Ulepszono znane dotąd urządzenia infrastruktury miejskiej, jak wodociągi czy kanalizacja, telefon, tramwaje elektryczne, metro i szybka kolej miejska. Nowością była rola samochodu, znanego już z poprzedniej epoki,

w mieście obecnego przede wszystkim w postaci autobusu, a wkrótce w postaci narastającej fali pojazdów prywatnych, powodującej pierwsze trudności w organizacji ruchu miejskiego.

Nowy styl życia miejskiego znalazł wyraz w budownictwie mieszkaniowym, które lansowało nowy typ mieszkania nowoczesnego, mocno różniącego się od tradycyjnego domu mieszczańskiego. Były to mieszkania zracjonalizowane, o mniejszej, lecz użytkowo bardziej wartościowej powierzchni, wyposażone w nowoczesne urządzenia, w znacznej mierze poruszane elektrycznością. Program talach mieszkań odzwierciedla również zmiany w strukturze wewnętrznej nowoczesnej rodziny, o których była już mowa: centralna pozycja dziecka (więc pokój dziecinny najstaranniej zaprojektowany), równouprawnienie małżonków, redukcja służby domowej (w niektórych krajach) oraz zapewnienie jej lepszych warunków pracy i mieszkania tam, gdzie można było sobie na służbę pozwolić itd. Oczywiście olbrzymia większość mieszkańców miast pozostawała w starych lokalach, a nowy model był dostępny dia uprzywilejowanych i dla marzeń szerszych warstw. Nie znaczy to, aby dla tych ostatnich nic się nie zmieniło. Na lata międzywojenne przypada w Europie to, co w Ameryce nazywało się „bathroom mania” - mania łazienkowa, czyłi instalowanie łazienek w lokalach położonych w dawniej zbudowanych domach. Teraz nowości w tej dziedzinie szły ze Stanów Zjednoczonych i była to istotna zmiana w porównaniu z okresem przedwojennym, gdy dla Europy Ameryka miała w sobie jeszcze coś z egzotyki.

Jeszcze większe zmiany zaszły w ogóle w wyposażeniu mieszkań klasy średniej i zamożniejszych warstw pracowników najemnych, ponieważ znaczna część wyposażenia opisanego modelowego mieszkania była dla tych środowisk bardziej dostępna niż niezwykle kosztowne „nowoczesne mieszkania”. A więc kuchnie gazowe, żeiazka elektryczne, elektryczne kuchenki, naczynia i czajniki, różne drobne urządzenia elektryczne, jak dzwonki, sygnalizacja różnego rodzaju, wreszcie odbiorniki radiowe.

W rezultacie tych innowacji komfort życia miejskiego w krajach rozwiniętych podniósł się znacznie, przy czym komfort ten rozszerzał się stopniowo z warstw zamożnych na mniej zamożne, z miast dużych na mniejsze i na wieś, wreszcie z krajów' bardziej rozwiniętych na mniej rozwinięte.

v'v-^vT\’^,v

v,\v..,\V£

Nowa cywilizacja wymagała ludności posiadającej przynajmniej podstawowe wykształcenie, jak również wielkiej liczby wykwalifikowanych kadr. Najbardziej elementarną orientację umożli wia tu pomiar analfabetyzmu. Ten ostatni zmniejszył się od czasów przedwojennych, lecz wykazywał nadal olbrzymie różnice. W krajach rozwiniętych, jak Anglia, Francja, Niemcy, Belgia, Holandia i kraje skandynawskie, analfabetyzm należał do przeszłości