img006 (67)

14 Tadeusz Sokołowski

2. Źródła międzynarodowej ochrony praw człowieka

Źródłami praw człowieka w znaczeniu formalnym są akty normatywne, zawierające normy prawne regulujące prawa jednostki. Są to akty przynależne do prawa krajowego albo do prawa międzynarodowego. Najpełniej prawa człowieka są chronione przez prawo krajowe, natomiast prawo międzynarodowe określa minimalny standard ich ochrony, który musi być zapewniony przez państwa, które uczestniczą w tej ochronie. Instytucje, które stoją na straży przestrzegania norm, są uruchamiane dopiero po wyczerpaniu procedur przed krajowymi organami powołanymi w tym celu (sądami powszechnymi).

Prawo międzynarodowe w dziedzinie praw człowieka ustala także zasady, warunki i tryb odstępowania od tego standardu. Tak więc prawo to ogranicza swobodę państw w zakresie określenia stosunków między władzami publicznymi a jednostkami, poddaje kontroli zachowania władz celem wyeliminowania arbitralności¹⁵.

Prawo międzynarodowe praw człowieka jest częścią ogólnego prawa międzynarodowego, którego źródłami sąm.in.:

1) Umowy międzynarodowe, które w formie pisemnej nazywamy traktatami, niezależnie od tego jaką noszą nazwę - „Traktat”, „Pakt”, „Konwencja”, „Karta” - można podzielić według różnych kryteriów:

a)    traktaty ogólne przedmiotowo, które zawierają szeroki katalog praw człowieka i można je wyodrębnić ze względu na zakres terytorialny obowiązywania na:

-    powszechne - w ramach ONZ:    Międzynarodowy Pakt Praw

Obywatelskich i Politycznych z 1966 r., Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych z 1966 r.,

-    regionalne: w ramach Rady Europy - Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r. (EKPCz); w ramach Organizacji Państw Amerykańskich - Amerykańska Konwencja Praw Człowieka z 1969 r.; w ramach Organizacji Jedności Afrykańskiej/Unii Afrykańskiej - Afrykańska Karta Praw Człowieka i Ludów z 1981 r.; w ramach Wspólnoty Niepodległych Państw - Konwencja WNP Praw i Podstawowych Wolności Człowieka; Ligi Państw Arabskich - Arabska Karta Praw Człowieka,

-    subregionalne: Inicjatywy Środkowoeuropejskiej - Instrument Inicjatywy Środkowoeuropejskiej Ochrony Praw Mniejszości z 1994 r.;

b)    traktaty wyspecjalizowane, które dotyczą ochrony pewnej kategorii praw człowieka lub praw jednostek określonej grupy ludzi. Dzielą się również ze względu na zakres terytorialny obowiązywania na:

-    powszechne: ONZ - np. Konwencja w sprawie Zakazu Tortur oraz Innego Okrutnegp, Nieludzkiego lub Poniżającego Traktowania albo Karania

¹⁵ C. Mik, Wprowadzenie do prawa tniędzynarodowego praw człowieka, [w:] Szkoła praw człowieka. Teksty wykładów. Zeszyt 3, Warszawa 1998, s. 7.