img177 (13)

112    2. PODSTAWY l»SZ< /I I NICTWA

drobne płytki, wchodzące w skład narządu kopulacyjnego. Płytka brzuszna tego pierścienia zrasta się w jedną całość z płytką segmentu VIII.

Po bokach tergitów, od I do VIII, mieszczą się przetchlinki w postaci dobrze widoeznych okrągłych otworów; u trutni wszystkie otwierają się na zewnątrz po-wicrzchni ciała. U samic ostatnia para przetchlinek jest ukryta wewnątrz odwłoka, gdyż znajduje się na płytkach stygmalnych (przetchłinkowych) aparatu żądłowego.

W systematyce pszczoły miodnej często brana jest pod uwagę szerokość tergitów, mierzona wzdłuż osi ciała. Do tego celu służy najczęściej tergit IV lub suma szerokości III i IV albo IV i V tergitu. Rzadziej natomiast jest oznaczana tak zwana długość tergitu (IV lub V), która się równa rozstępowi pomiędzy wybrzuszeniami na przedniej krawędzi. Szerokość tergitu (suma szerokości) charakteryzuje się na ogół niewielką zmiennością w obrębie rojów, jak i stosunkowo nieznacznym zróżnicowaniem pomiędzy rasami geograficznymi, ale z reguły istotnym pod względem matematyczno-statystycznym. Z tych powodów cecha ta nadaje się dobrze do charakteryzowania populacji rojów, rasy lub linii, natomiast jej użyteczność w oznaczaniu przynależności rasowej poszczególnych rojów jest nieraz ograniczona. Uważa się ją też za wskaźnik wielkości ciała pszczoły, co ma znaczenie praktyczne. Rolę tę spełnia dobrze, gdy przyjmujemy jako długość odwłoka sumę szerokości tergitów, od III do VI, a więc ich części widocznych i części przykrytych w stanie spoczynku owada.

2.3.5.2. Aparat żądłowy

Żądło, właściwe tylko samicom pszczół, jest odpowiednikiem pokładełka innych owadów. U żądłówek w zasadzie nie pełni ono wyraźnych funkcji przy składaniu jaj, lecz służy do obrony lub napaści.

Narząd ten (Ryc.2.3.5.2.b.) składa się z szeregu płytek i wydłużonych pałeczko-watych tworów, w które przekształcają się częściowo pierścienie odwłokowe (VIII i IX). Wszystkie części aparatu żądłowego są połączone z sobą stawami i elastycznymi błonami oraz zaopatrzone w złożony układ mięśni wprawiających żądło w ruch.

Z tylnymi krawędziami pierścienia VII, które w stanie spoczynku schodzą się ze sobą, zamykają koniec odwłoka, całość aparatu żądłowego jest połączona obszernymi elastycznymi błonami (Ryc.2.3.5.2.b.). Gdy pszczoła przygotowuje się do żądlenia, zakończenie odwłoka rozwiera się, a liczne mięśnie rozpięte pomiędzy płytkami odwłokowymi powodują jego skracanie się, wskutek czego ciśnienie hemolimfy silnie wzrasta. Powoduje to przesunięcie aparatu żądłowego ku tyłowi i wysunięcie się końca żądła poza zakończenie odwłoka (Ryc.2.3.5.2.c.).

Najluźniej związane są z aparatem żądłowym dwie największe płytki, stanowiące pozostałość bocznych części ósmego tergitu. Ponieważ na płytkach

Kyc. 2.3.5.2.a. Ogólny schemat aparatu żądłowego robotnicy (wg Snodgrassa):

I- pęcherzyk (zbiornik) jadowy; 2 - widełki; 3 - łuk sprężysty szczecinki kłującej; 4 - łuk sprężysty rynienki żądłowej; 5 - płytka trójkątna; 6 - miejsce połączenia płytki trójkątnej z płytką podługowatą; 7 - płytka kwadratowa; 8 - rozszerzona część rynienki żądłowej; 9 -płytka podługowata; 10 - wydłużone części futerału żądłowego; 11 - zakończenie szczecinek żądła; 12 - półksiężycowate płytki hamujące szczecinki żądła

tych znajduje się ostatnia para przetchlinek, noszą one nazwę płytek prze-tchlinkowych (stygmalnych). Boczne części dziewiątego tergitu przekształcają się w parę dużych płytek o kształcie zbliżonym do kwadratu - płytki kwadratowe (laminae quadratae). Z IX półpierścienia brzusznego powstają również parzyste płytki podługowate (laminae oblongae). Zakończenia ich przechodzą w cienkie owłosione blaszki, które odgrywają rolę futerału, okrywającego żądło znajdujące się w stanie spoczynku.

Od przedniego końca płytek podługowatych odchodzą sprężyste łukowate pałeczki, łączące się w linii środkowej ciała w rynienkowaty twór - właściwe żądło. Rynienka ta, w przedniej części bulwiasto rozszerzona, ku tyłowi przechodzi w rodzaj ostrego sztyletu. Rynienka żądłowa jest od spodu otwarta; wzdłuż jej brzegów przebiegają listewki, kształtem przypominające szyny.