img257 (8)

jamy ustnej, natomiast powietrze wychodzi po obu bokach języka (np. hiszpański fonem /!/).

5.    Nosowe (hiszp. nasales) (/m/, /n/). Artykulacja została opisana wyżej. '

6.    Drżące (hiszp. vibrantes). W języku hiszpańskim są to głoski [r] i [r], w trakcie artykulacji których przód języka uderza o dziąsła. Na skutek tego następuje zwarcie i otwarcie jamy ustnej, a język, dotykając dziąseł i odrywając się od nich, wykonuje szybkie drgania.

Podział głosek następuje także w zależności od miejsca artykulacji (hiszp. punto de articulación lub lugar de articulación), o którym już była mowa wyżej. Przypomnijmy, że miejscem artykulacji nazywa się przestrzeń w jamie ustnej, nosowej i gardłowej, do której zbliża się albo przywiera jeden z czynnych narządów artykulacyjnych.

Samogłoski — w zależności od ruchów poziomych języka — dzielą się na przednie, środkowe i tylne (hiszp. anteriores, centrales, posteriores).

Wśród spółgłosek wyróżnia się:

1.    Wargowe lub labialne (hiszp. bilabiales, np. /b/, /p/).

2.    Wargowo-zębowe lub labiodentalne (hiszp. labiodentales, np. fonem /f/).

3.    Zębowe lub dentałne (hiszp. linguodentales lub dentałes, np. fonemy /d/, /t/).

4.    Międzyzębowe lub interdentalne (hiszp. linguointerdentałes lub interdentales, np. fonem /0/).

5.    Dziąslowe lub ałweolarne (hiszp. linguoaheolares lub aheolares, np. fonemy /s/, /n/, /r/).

6.    Twardopodniebienne lub pałatalne hiszp. linguopalatales lub palatales, np. fonemy jej i /j/).

7.    Miękkopodniebienne lub welarne (hiszp. linguovelares lub vela-res, np. fonemy /k/, /g/, /x/).

Warto także wspomnieć o istnieniu jeszcze jednej grupy: języczkowej lub uwularnej (hiszp. undar), ponieważ hiszpański fonem /x/ może być zaliczany w niektórych realizacjach fonetycznych właśnie do tego typu spółgłosek. Dotyczy to przypadków, w których /x/ znajduje się przed /o/, /u/: jugo [xuyo], cojo [kóxo].

4. Baza artykulacyjna

Mimo, iż termin baza artykulacyjna (hiszp. base de articulación) pojawił się w końcu XIX wieku, jak dotychczas nie posiada on powszechnie przyjętej definicji. Przyczyną jest brak parametrów, za pomocą których można by było przeprowadzić pomiary tego zjawiska. Dlatego też, baza artykulacyjna interpretowana jest albo jako właściwa określonej wspólnocie językowej pozycja narządów mowy przed rozpoczęciem artykulacji, albo jako ruch tych narządów w trakcie artykulacji.

Na ogół za bazę artykulacyjną uważa się zespół nawyków ar-tykulacyjnych (hiszp. conjunto de habitos articulatorioś) cechujący przedstawicieli konkretnej wspólnoty lingwistycznej. Do takich nawyków zalicza się np. ruch warg, stopień napięcia narządów artykulacji i otwarcia jamy ustnej, układ języka, udział podniebienia miękkiego i języczka. Można by też powiedzieć, iż za bazę artykulacyjną należy uznać to wszystko, co, przy teoretycznie poprawnej wymowie głosek języka obcego, nie pozwala (na ogół) na osiągnięcie wymowy idealnej, czyli takiej, która byłaby pozbawiona naleciałości fonetycznych języka ojczystego.

Baza artykulacyjna języka polskiego odznacza się między innymi: małym napięciem warg, języka i podniebienia miękkiego; słabą pracą warg przy artykulacji tzw. spłaszczeń (np. [i, e]) i zaokrągleń (np. [o, u]) wargowych; niewielką precyzją ruchów tylnej części grzbietu języka.

W odróżnieniu od postawy artykulacyjnej języka polskiego bazę artykulacyjną języka hiszpańskiego cechuje znacznie większe napięcie wymienionych narządów artykulacji, bardzo wyraźnie zaznaczona praca warg przy wytwarzaniu samogłosek, a także większa precyzja i aktywność ruchowa tylnej części grzbietu języka i podniebienia miękkiego (np. przy wymowie alofonów [g, y] w wyrazach typu gota, lago, jak również w przypadku artykulacji [x] szczególnie przed tylnymi samogłoskami [o, u] w wyrazach typu jota, jugo).

Większe napięcie narządów artykulacji sprzyja bardzo wyraźnej i czystej wymowie samogłosek, które w zasadzie nie ulegają redukcji.

W przeciwieństwie do języka polskiego hiszpańska baza artykulacyjna nie wykazuje tendencji do osłabiania wygłosu absolutnego (w wyrazie wyróżnia się także nagłos, czyli początek i śródgłos; nagłos po

15