img298 (8)

Rozdział ósmy

Mądrość druidów

Szkoły druidów

Juliusz Cezar pisał o długim czasie trwania studiów druidycznych. Twierdził, że w niektórych przypadkach uczniowie studiowali ze swoimi nauczycielami aż dwadzieścia lat. Sugerował także, że wiele znakomitych szkół druidycznych istniało w Brytanii. Pomponiusz Mela piszący w czasach, gdy Rzymianie zakazali praktyk druidycznych, wspomina o druidach potajemnie nauczających „w jaskiniach lub odludnych dolinach”. Wiele danych wskazuje na to, że u Celtów za kształcenie odpowiedzialna była kasta druidów. Pisząc o Galii, Camille Jullian zauważa, że:

Druidzi gromadzili wokół siebie młodych ludzi z Galii i przekazywali im całą swoją wiedzę i wierzenia dotyczące świata, ludzkiej duszy i bogów. Niektórzy pozostawali ze swoimi mistrzami aż do ukończenia dwudziestu lat, ale największą uwagę poświęcano tym, którzy mieli zostać kapłanami.

Według Julliana, Cezar mylił się twierdząc, że aby zostać druidem, należy uczyć się przez dwadzieścia lat, chodziło bowiem raczej o to, że nauka trwała do dwudziestego roku życia. Przekonanie żywione przez Julliana nie znajduje jednak poparcia w celtyckich źródłach z Wysp Brytyjskich.

Bardziej wiarygodne dane o szkołach druidycznych lub szkołach bardów pochodzą z Irlandii. Douglas Hyde w Literary History of Ireland (Literacka historia Irlandii, 1899) podkreślił, że obok szkół przyklasztornych w Irlandii cieszyły się dużym powodzeniem tradycyjne szkoły bardów:

Z pewnością stanowiły one kontynuację szkół druidów, reprezentowały tradycję znacznie starszą niż najwcześniejsze szkoły chrześcijan, ale w przeciwieństwie do nich nie były związane ze ściśle określonym miejscem lub zespołem budynków, lecz miały charakter szkół wędrownych.

Hyde sugeruje dalej, że szkoły druidów lub bardów skupiały się wokół silnych osobowości i uczniowie podążali wszędzie za swym nauczycielem. Według Hyde’a ten system przetrwał do szóstego wieku naszej ery.

Jednakże James Bonwick w Irish Druids and Old Irish Religions (Irlandzcy druidzi i dawne religie Irlandii, 1894) cytuje Annales Rioghachta Eireann (tzw. Roczniki Czterech Mistrzów), które wspominają wspaniałą szkołę zwaną Mur Ollamhan, czyli Miasto Uczonych, czynną w roku 927 p.n.e. Mamy tu oczywiście do czynienia z legendą, zwraca wszakże uwagę istnienie długiej tradycji stałej szkoły druidycznej. Giraldus Cambrensis twierdził, że święta Brygida założyła swoje zgromadzenie w Kildare na miejscu wykorzystywanym wcześniej przez szkołę druidek. W irlandzkiej mitologii znaleźć można niejedno odniesienie do takich szkół. Również Cuchulainn studiował w szkole u druida Cathbada, co wskazuje na dawną tradycję tych instytucji.

Szkoły bardów, jako instytucje niezależne od szkół kościelnych, przetrwały do siedemnastego wieku, kiedy to Anglicy zaczęli wyniszczać irlandzką inteligencję. W szkołach tych kształcili się poeci, historycy, sędziowie prawa Brehon, lekarze i przedstawiciele innych zawodów. Edukacja przebiegała równolegle do kształcenia w szkołach przyklasztornych i kościelnych. W Irlandii, w przeciwieństwie do innych krajów europejskich, na przykład Anglii, istniała tradycja szkolnictwa nie związanego z fundacjami kościelnymi. Główny nauczyciel w świeckiej szkole nazywał się druimcli (podpora domu), natomiast w szkole kościelnej fer-leginn (uczony) i musiał być wyznaczony przez Opata.

Świeckie szkoły z pewnością funkcjonowały już od dłuższego czasu, nim w konwencji z Druim Cett (hrabstwo Derry) w 574 r. n.e. ustalono prawa regulujące ich funkcjonowanie. Szkołom, które nie miały stałego miejsca, przyznano siedziby opłacane przez miejscowe klany. Seathrun Ceitinn twierdzi, że osobą odpowiedzialną za opracowanie nowego programu szkół był Dallan Forgaill (ok. 540-590 n.e.), wówczas ard-ollamh, czyli główny bard Irlandii. Najsłynniejszym jego zachowanym utworem jest Amra Cholium Chilli, pieśń żałobna na śmierć świętego Kolumby, który również brał udział w zgromadzeniu w Druim Cett. Ustalono, że w każdej z pięciu prowincji miała znajdować się jedna główna szkoła i kilka pomniejszych. Wszystkie osoby, które potrzebowały w danej społeczności wykształcenia, mogły do nich uczęszczać.

Według Douglasa Hyde'a:

Można uważać szkoły bardów, wraz z czysto pogańskimi elementami w ich programach nauczania, za kontynuację szkół druidów. Sądzę, że wynika to jasno z pewnych zadziwiających fragmentów ksiąg metrycznych, zachowanych w Księgach z Leinster i Ballymote oraz w rękopisach przechowywanych w Trinity College (Dublin) i bibliotece Bodleian (Oksford). Wszystkie cztery teksty zostały ostatnio wspaniale zredagowane i wydane jako całość przez Thurneysena.

Teksty opracowane przez Rudolfa Thurneysena ukazały się w serii „Irische Texte”, redagowanej przez Ernsta Windischa i Whitleya Stokesa w Lipsku w latach 1884-1905. Z informacji na temat programów nauczania w szkołach bardów wynika, że uczestniczący w niektórych zajęciach musieli poznać tajniki