str21

Modele wychowania

rozdział piąty

321

szkoły nie daje rady sprostać zadaniu wychowywania dojrzałych obywateli.

►    Sprzeczność między racjonalnym roszczeniem i nieracjonalną rzeczywistością. Społeczeństwo i szczególnie, instytucje nie dopuszczają krytyki samych siebie. W ten sposób blokowana jest niezbędna umiejętność rozpoznania panowania jako panowanie.

Jeżeli niesmak wynikający ze sprzeczności nie chce pozostać w sferze prywatnej, w infantylnych regresjach, w narcyzmie, trzeba zająć się wynikającymi z tego deficytami dorastającego pokolenia. Są to:

►    deficyt przestrzeni do brania udziału i podejmowania decyzji,

►    deficyt sprawiedliwości ze względu na podział szans nauki,

►    deficyt wyemancypowanego czasu wolnego,

►    deficyt autonomii wobec panujących interesów gospodarczych,

►    deficyt świadomości politycznej i wykształcenia politycznego,

►    deficyt racjonalności w naszym systemie wychowania⁸¹.

Mollenhauer po tym rozdziale celowo umieścił inny O pedagogicznej teorii towarzyskości⁸⁴. Chciał przez to pokazać, iż niektóre wielkie postaci pedagogiki — między innymi Rousseau i Pestaiozzi - były jednak skostniałymi jednostkami. Mówili wprawdzie o wolności, ale sami byli dyletantami zadurzonymi w myśli o peda-gogizacji i instrumentalizacji wychowania. A tu akurat nie ma przebaczenia. Wychowanie jest w końcu poważną sprawą. Mollenhauer chciał powiedzieć, że: pedagogice — szczególnie przy niemieckiej mentalności — brakuje atmosfery prawdziwej towarzyskości, otwartości, brakuje struktur i przymusowości, w której dopiero mogą wzrastać idee oświecenia.

W końcu w rozdziale Społeczne warunki pedagogiki omawia glosy krytyczne⁸⁵. Pisze o kwestii, czy emancypacja od „braku socjalności” w ramach pomocy dla młodzieży nie jest niekończącym się przedsięwzięciem. Ponieważ z jednej strony musiałyby zostać zmienione warunki socjoekonomiczne i socjokulturowe, które są od siebie zależne, z drugiej strony taka zmiana zakłada możliwość, która może powstać dopiero w ramach odpowiedniej strukturalnej wolności działania. Przedsięwzięcie trafia do kręgu, który można przerwać jedynie ogromnym wysiłkiem. Gdyby się to udało, powstałaby kolejna „fatalna sytuacja” pomocy dla młodzieży: „Ponieważ nawet gdyby przez konsekwentną zmianę warunków, w których próbuje wychowywać [...], emancypacja chciałaby przerwać ten krąg, mogłaby jedynie obarczyć walką ze strukturą socjalną skazanych z odroczoną karą po ich zwolnieniu”⁸⁶. Pomoc w samopomocy, ewentualnie „opieka jako osobista pomoc” równa się nieświadomemu zrezygnowanemu dopasowaniu do nieuchronnego kręgu. Jedyne, co pozostaje instytucjom opiekuńczym, to zniesienie restrykcyjnych warunków w pojedynczych przypadkach. W kolejnych akapitach właściwie coraz bardziej wyraźne staje się to, że według Mollenhauera można coś osiągnąć jedynie poprzez polityczne oświecenie⁸⁷. Jest ono możliwe także dzięki „takim obszarom nauki, które znajdują się poza wszelkimi zorganizowanymi procesami kształcenia, jak kluby polityczne, solidaryzowanie się ad hoc, demonstracje i tak dalej”⁸⁸.

3. Paulo Freire w swojej książce Pedagogika uciśnionych opracował emancypacyjną koncepcję, która znalazła uznanie na całym świecie⁸⁹. Opisana przez niego pedagogika odnosi się wprawdzie głównie do mieszkańców Trzeciego Świata, ale jej żądanie uzmysłowienia przyczyn i mechanizmów

g Ibidem, | 102-117.

H Ibidem, s. 119-133.

⁸⁵    Ibidem, s. 134—150.

⁸⁶    Ibidem, s. 150.

⁸⁷    Ibidem, s. 151-168.

⁸⁸    Ibidem, s. 167.

I H ^Freire. Padagogik der Unterdriickten, Hamburg: Kreutz 1973/1990.