img011 (93)

Levi-Strauss

li opowieść o synu, który zabija ojca, po czym zostaje kochankiem matki, wówczas okaże się, że poniższe dobrze znane opowieści są „wariantami” tego tematu:

EDYP: syn zabija ojca i zostaje kochankiem matki.

AGAMEMNON: kochanek zabija ojca, sprowadzając na siebie zemstę syna.

ODYSEUSZ: ojciec utożsamia się z synem i zabija wszystkich potencjalnych kochanków; Odyseusz nie ma następców.

MENELAOS: kochanek (Parys) zostaje zabity przez kogoś trzeciego i brakuje dziedzica (syna).

HIPPOLIT (opowieść 5): niewinny syn, fałszywie uznany za kochanka, zostaje zabity przez ojca.

Z zestawienia tego wynika, iż każda opowieść może być ujęta jako kombinacja pokrewnych tematów i każda jest jednym ze zbioru wariantów. Tym, co jest ważne w odniesieniu do tych pokrewnych tematów, są różnice między wariantami.

„Przekaz” zawarty w całym tym zbiorze opowieści -zarówno tych, które pokrótce streściłem, jak i innych, wymienionych jedynie z tytułu - nie poddaje się łatwo wysłowieniu, bo wówczas nie byłoby potrzeby dokonywania takich omówień. Ale, z grubsza rzecz biorąc, da się on sprowadzić do zasady: jeśli społeczeństwo ma się rozwijać, córki muszą być nielojalne wobec swoich rodziców, a synowie muszą usuwać (zastępować) swych ojców¹.

W tym właśnie tkwi niepożądana sprzeczność nie do rozwiązania, w owej konieczności, którą spychamy

Struktura mitu

poza obręb świadomości, ponieważ jej implikacje są dokładnie przeciwstawne podstawom ludzkiej moralności. Nie ma w tych opowieściach bohaterów; są to po prostu opowiadania o nieuniknionej tragedii ludzkiej. Powodem nieszczęścia jest zawsze to, że człowiekowi nie udaje się wypełnić swych obowiązków wobec boga lub krewnego. To też - przynajmniej po części - ma na myśli Levi-Strauss, kiedy twierdzi, że podstawową implikacją moralną mitologii jest: l’enfer c’est nous-meme, co ja rozumiem jako „zainteresowanie własną osobą jest źródłem wszelkiego zła” (zob. s. 51-52).

Pragnę jednak raz jeszcze podkreślić, że cały ten przykład to „Leach naśladujący Levi-Straussa”, a nie streszczenie pierwowzoru. Trzeba było zapuścić się aż tak daleko, aby przedstawić typowe elementy Levi--Straussowskiej analizy „tematu i jego wariantów”. Przykłady te pod każdym innym względem są wątłe i nietypowe, ubogie w cudowne zdarzenia i monotonnie powracające do podstawowej problematyki zabójstw oraz wykroczeń seksualnych.

Na ogół w przykładach analizowanych przez Levi--Straussa te „ostateczne” konflikty przekładane są na kod językowy innego rodzaju. Na przykład wiele najbardziej odkrywczych porównań, jakich dokonuje Levi--Strauss, korzystając z materiału amerykańskiego, wywodzi się z analogii między jedzeniem a stosunkami seksualnymi. Trudno znaleźć bliskie tego odpowiedniki w mitologii klasycznej, ale opowieści odnoszące się do przodków Zeusa, same będące w pewnej mierze duplikatami mitu o Edypie, mogą to częściowo zilustrować:

Najpierw z Gai-Ziemi wyłania się samoistnie Uranos--Niebo. Uranos kopuluje ze swoją matką, która rodzi Tytanów. Uranos, zazdrosny o swych synów, wrzuca ich z powrotem do łona matki. Gaja, nie mogąc znieść stanu permanentnej ciąży, uzbraja ostatniego ze swych synów, Kronosa, w sierp, którym kastruje on swego ojca. Krople krwi padające na ziemię przemieniają się w Furie, Gigantów i Nimfy; odcięty członek wpada do morza i przemienia się w Afrodytę, boginię miłości. Teraz panuje Kronos, któremu przepowiedziano, że on także zostanie pokonany przez swego syna. Jednak o ile Lajos

99

1

Zob. własna formuła Levi-Straussa (s. 83-84). A oto moja rozwinięta analiza: kazirodztwo : bratobójstwo-ojcobpjstwo :: mordowanie potencjalnego teścia : egzogamia :: „urodzony z jednego” : „urodzony z dwojga” :: społeczność, w której nie ma sukcesji (Odyseusz) : społeczność, w której jest sukcesja (Edyp). Stałą obecność w Odysei tych znaczeń potwierdza rozpatrzenie post-Homeryckiego dodatku, który bez powodzenia stara się rozwiązać zagadkę poprzez rozdzielenie ról: Telemach, syn Odyseusza i Penełopy, ma przyrodniego brata Telegonosa, syna Odyseusza i Kirke. Telegonos zabija przez przypadek Odyseusza i poślubia Penelopę; Telemach poślubia Kirke.