12425 img997 (3)

Levi-Strauss

opowieścią świętą dla tych, którzy w nią wierzą, a baśnią dla tych, którzy nie wierzą. Rozróżnienie między historią prawdziwą a fałszywym mitem jest całkowicie arbitralne. Prawie każda społeczność ludzka posiada zespół tradycji dotyczących zbiorowej przeszłości. Początek, jak początek Biblii, to opowieść o Stworzeniu. Opowieść ta z konieczności jest „mityczna”, w każdym tego słowa znaczeniu. Po opisie Stworzenia następują legendy o czynach dokonanych przez bohaterów danej kultury (np. króla Dawida i króla Salomona), które mogą mieć coś wspólnego z „historią prawdziwą”, dalej zaś pojawiają się relacje o zdarzeniach, które każdy uzna za „w pełni historyczne”, jako że znajdują potwierdzenie w innych źródłach. Chrześcijański Nowy Testament z pewnego punktu widzenia uważany jest za opowieść historyczną, a z innego za mityczną i byłoby pochopne próbować te dwie perspektywy wyraźnie oddzielać.

Levi-Strauss omija problem relacji między historią a mitem, koncentrując swą uwagę na „społecznościach bez historii”, to znaczy na takich ludach, jak australijscy aborygeni czy brazylijskie społeczności plemienne, które uważają swoje społeczeństwa za niezmienne, a teraźniejszość za ciągłe i bezpośrednie ponawianie się przeszłości. W rozumieniu Levi-Straussa mit nie jest w żaden sposób usytuowany w czasie, ma natomiast cechy wspólne ze snami i baśniami. Przede wszystkim w poważnym stopniu zanika w nim, właściwe normalnemu doświadczeniu człowieka, rozróżnienie między naturą i kulturą. W mitach u Levi-Straussa ludzie rozmawiają lub żenią się ze zwierzętami, mieszkają w morzu lub w niebiosach i dokonują czarów, jakby to było coś zupełnie naturalnego.

Tutaj, tak samo jak i gdzie indziej, zainteresowanie Levi-Straussa skupia się przede wszystkim na „nieuświadomionej naturze zjawisk kulturowych” (Antropologia strukturalna, s. 75). Podobnie jak Freud, stara się on odkryć zasady myślenia, które byłyby uniwersalnie obowiązujące dla wszystkich umysłów ludzkich. Owe uniwersalne zasady (jeśli istnieją) działają w naszych umysłach tak samo, jak w umysłach Indian południowo-

Struktura mitu

amerykańskich, tyle że w naszym przypadku wyposażenie kulturowe, które zawdzięczamy życiu w społeczeństwie wysoko cywilizowanym, szkołom i uniwersytetom, wraz ze wszystkimi rodzajami logik szczegółowych, odpowiadających sztucznym warunkom naszego środowiska społecznego, nałożyło się na uniwersalną logikę myślenia pierwotnego. Jeśli teraz chcemy powrócić do tej logiki w jej nieskażonej postaci, musimy przebadać procesy myślowe ludów pierwotnych, będących na niskim poziomie cywilizacyjnym (np. Indian południowoamerykańskich), a służyć temu może właśnie studiowanie mitów.

Jeśli nawet przyjmiemy ogólne założenie, iż istnieje pewien rodzaj uniwersalnej wrodzonej logiki o charakterze nieracjonalnym, właściwej całej ludzkości, a ujawniającej się w mitologii pierwotnej, to i tak staniemy przed wieloma trudnościami metodologicznymi. Mitologia (w rozumieniu Levi-Straussa) rodzi się jako przekazywana ustnie tradycja związana z rytuałami religijnymi. Opowieści te, na ogół niezmiernie szczegółowe i opowiadane w językach egzotycznych, zanim dojdą do Levi-Straussa czy innego potencjalnego badacza, zostają już zapisane i, po skróceniu, przetłumaczone na któryś z szeroko znanych języków europejskich. W trakcie tego procesu zostają zupełnie pozbawione swego oryginalnego kontekstu religijnego. Odnosi się to zarówno do opowieści, które omawia Levi-Strauss w Mythologiąues, jak i do bliższych nam mitów greckich, rzymskich czy staroskandynawskich. Jednak mimo to Levi-Strauss twierdzi, że opowieści te zasadniczo zachowują swoje pierwotne cechy strukturalne, a zatem odpowiednio przeprowadzona analiza porównawcza tych opowieści, nawet w ich okrojonej postaci, może nam odsłonić charakterystyczne cechy uniwersalnej, nieracjonalnej logiki pierwotnej.

Tak odważne credo możemy ocenić jedynie w kategoriach przydatności. Jeśli więc, stosując wobec pewnego materiału antropologicznego Levi-Straussowskie metody analizy, udałoby się nam uzyskać wgląd w sprawy dotychczas nam nie znane, co z kolei rzuciłoby światło na inne, pokrewne fakty etnograficzne, których począt-

73