ROK III - WARZYWNICTWO SZCZEGÓŁOWE

WYKŁAD I - 05.10.2005 rok

WARZYWA DYNIOWATE :

Dynia figolistna - Cucurbita ficifolia - używana jako podkładka dla ogórka i melona.

OGÓREK - Cucumis sativus

Odmiany szklarniowe - są partenokarpiczne, jest to genetycznie uwarunkowane, partenokarpia jest samoistna.

Odmiany polowe - obcopylne, choć coraz więcej odmian jest partenokarpnych - to b.dobrze.

Owoce partenokarpiczne - są lepsze bo :

1) nie mają nasion- tylko osłonki po zalążkach. Jest to bardzo ważne w przem. spożywczym

2) gdy nie ma warunków do oblotu pszczół i tak powstają owoce.

Ogórek to roślina jednopienna, rozdzielnopłciowa

- pęd główny - gł. kw. ♂

- pędy dalsze boczne - gł. kw. ♀

Odmiany partenokarpiczne - zawierają wyłącznie lub większość kwiatów ♀ - to b. dobrze

Odmiany szklarniowe i gruntowe :

1) inna biologia

2) inne metody uprawy

Znaczenie gospodarcze: ogromne ze względu na :

- jest surowcem przemysłowym - głównie odm. polowe

- zawiera bardzo dużo soli mineralnych, K, Ca, Mg - właściwości odkwaszające org. (obecność kationów);

- bardzo niska kaloryczność;

- po zakonserwowaniu - konserwowanie - na export (2msc. po cebuli (w stanie świeżym) - w eksporcie)

- tradycja żywieniowa

- odm. przemysłowe - krótkie, nie pękate, brodawki ciemne np. Cezar F₁

- szklarniowe - nie nadają się do przerobu i jest to nieopłacalne.

Wymagania ogórka :

- pochodzi z Azji Zachodniej- gorący, wilgotny klimat

- w uprawie polowej jest to warzywo o największych wymaganiach glebowych cieplnych, jakości gleby, temp., i powietrza (28-30⁰C), wilgotności (po nim kalafior z cebulą, seler)

- powierzchnia uprawy w polu - 30 000 ha - czyli 12% ogólnej powierzchni upraw warzyw polowych;

- odmiany szklarniowe ⅓ wszystkich warzyw (⅔ pomidor)

Plony są zróżnicowane w zależności od pogody.

Wymagania:

• termiczne - min. kiełk. 15 - 18⁰C
  opt. wzrost 20 - 25⁰C
  min. wzrost - poniżej 10⁰C - więdnie bo nie pobiera wody

• ścisła rejonizacja - ze względu na wymagania

• wilgotność powyżej 85-95% wilg. względnej (ilość pary wodnej która nasyca powietrze, wyrażana w %), wilgotność gleby - 80-90%

• krytyczny okres - kiełkowanie i wiązanie owoców

• gleba
  pH - 6 - 7,2
  niewysoki poziom wód gruntowych 80-90 cm, piaszczysto-gliniaste, mady, lessy, bielicowe, czarnoziemy

• osłonięte od wiatru - stosowanie osłon - kukurydza, słonecznik co kilkanaście rzędów

• w szklarni też się wymaga dusznej atmosfery i dużo pary wodnej (pomidor odwrotnie i znosi monokulturę - ogórek nie)

Tak wielkie wymagania ma ze względu na płytki system, owoce z wodą, duże liście. Nie regeneruje system korzeniowy, bardzo szybkie tempo wzrostu i duża masa nadziemna , bardzo szybko przyrastają zawiązki - zbiór w fazie technologicznej.

Zmianowanie i przedplon :

Ze względu na warunki fitosanitarne nie wolno uprawiać dyniowatych po sobie ,mogą wrócić po 3-4 latach.

Przedplon : motylkowate - koniczyna, lucerna, zboża.

Termin siewu ogórka w polu - II połowa V, po 15 maja (wcześniej przedplon wcześnie schodzących z pola).

Nie uprawia się go na glebach torfowych - zimne.

Uprawa :

• późną jesienią - głęboka orka (25-30 cm) - wiosną - włókowanie (przerwanie parowania gleby)

• gdy brak przedplonu na tydzień przed siewem - nawozy mineralne i kultywator lub płytka orka przedsiewna.

• Nawożenie organiczne - w I roku po oborniku(gdy gleba jest średnio zasobna, udaje się też w II roku gdy stos. też nawożenie mineralne) Stosujemy późnym latem lub wczesną jesienią poprzedniego roku bo gdybyśmy zastosowali wiosną - przesuszenie (woda potrzebna bakteriom do rozkładu i składniki też czerpią , potem oddadzą ale już kolejnej roślinie) Dawka - 40 ton / ha

• Nawożenie mineralne - N - 100-120 kg (przedsiewnie 50-60) i pogłównie w formie saletrzanej)
  P₂O₅ - 50-60 kg / ha
  K₂O - 150-200 kg./ha
  Mg - 70-120 kg / ha

Warzywa których częścią wegetatywną są owoce nie gromadzą azotanów w owocach ( w liściach owszem)

- wysokie dawki N - spowoduje nadmierny wzrost wegetatywny - opóźnienie plonowania.

Forma nawożenia przedsiewna - saletrzak - powoli
pogłównie - saletra Ca - szybko

K - nie wolno KCl - bo nie znosi Cl, najlepiej K₂SO₄ - ubogi w chlorki

P - superfosfat potrójny - bardziej skoncentrowany aby nie zasolić środków.

I - nawożenie pogłówne - 2-3 liście właściwe lub tydzień po zasadzeniu rozsady

II - dawka gdy rośliny zaczynają się płożyć - 1-zawiązki owoców

Dokarmianie dolistne w okresie owocowania (2-3 razy)Florovit, Florogama, Ecolist 0,5 - 1% (0,5l / 100 litrów wody)

Siew :

Przed siewem nasiona zaprawiamy od chorób i szkodników:

- patogeny odglebowe - zamieranie siewek

- śmietka kiełkówka - już przy liścieniach niszczy

- ptaki

Zaprawy :

Nomold, Marschal, - przeciw owadom

Sarfur, Apron - przeciw grzybom

HT - przeciw ptakom

Sposób siewu :

Siewniki z koniecznością przerzedzania

120 - 150 (najcz. 135 cm) 65cm

135-150

rzędy

- głębokość 1,5-2 cm, co 5 cm w rzędzie, po przerywce 15-20 cm, gdy siew punktowy - co 15cm

- siew na płasko , na redlinach - amatorsko bo łatwo się przesuszają

- ilość nasion 2 kg/ha, zdolność kiełk. 8 lat- ewenement

- uprawy z rozsady - na ogórki wczesne, nie na kwaszenie ewentualnie na małosolne. Siew do rozsady na miesiąc wcześniej przed planowanym terminem. Rozsada musi być doniczkowana, podłoże zasobne w materię organiczną, próchniczne np. substrat torfowy ( z torfu wysokiego - jego na podłoże trzeba by odkwasić i dodać składniki mineralne) od 15-20 cm. Zbiór szybszy o 2-3 tygodnie.

WYKŁAD II - 12.10.2005 rok

Produkcja z rozsady - ogórek gruntowy:

- przyspieszone zbiory ok. 2 tyg.

- produkcja trwa ok. 1 miesiąca - 25 dni

- metoda polecana, gdy jest opóźniona wiosna

# Podłoże : N - 200-300mg/l (mg* l^-1)

P - 300

K - 600

Mg - 180-200

Ca - 2500

PH - 6,0 - 6,5

# Miejsce produkcji tej rozsady to mnożarka (szklarnia) , bądź też w ogrzewanych tunelach. Aby przyspieszyć wzrost podkiełkowywuje się nasiona w kuwetach, tacach - wyłożonych zwilżoną bibułą -umożliwia to skiełkowanie nasion już po 24h. Pojedynczo wysadzamy do doniczek. Okres wschodów to 22-24⁰C, potem 18-24⁰C. Zawsze nocą powinna być niższa temp. bo nie ma dopływu asymilatów (fotosyntezy) a oddychanie przebiega i wówczas rośliny by wybiegały. W niższej temp. słabiej zachodzi oddychanie.

# Wysadzanie rozsady (zahartowanej) w - w II połowie V - ostrożnie z bryłą bo słabszy system korzeniowy. Można też wcześniej ok. 10 maja ale trzeba osłaniać.

# 10 arów - 4000 szt rozsady

1 ha - 40 000 zapotrzebowanie

# międzyrzędzia 150 cm

rzędy 20-30 cm

# Czasem pole jest przykryte czarną folią lub włókniną :

- ogrzewanie gleba się nagrzewa

- zatrzymanie wilgoci

- brak zachwaszczania

# po posadzeniu przykryć folią preferowaną lub cienką włókniną (17 - tzn. 1m² - masa 17g) grubość folii preferowanej - grubość 0,03mm, 50-100 otworów/m²

Utrzymujemy je zarówno w rozsadzie jak i przy siewie w pole.

-przyspieszenie plonu nawet o 15 dni (dużo)

Termin zdjęcia folii (3 tyg) trwa do momentu pojawienia się pierwszych kwiatów (bo może spowodować oparzenia skroplenie pary wodnej - działa jak soczewka), włóknina - 4 tyg. Do pojawienia się zawiązków.

Rozkładamy rozwijając wałkiem ,nie może być naprężona (musi mieć zapas), przygniatamy ziemią. Ponadto okrycia zabezpieczają przed ptactwem.

Gdy jest to uprawa z siewu - przerywka w rzędzie co 20 cm

Zwalczanie chwastów :

- systematyczne, skuteczne do momentu gdy rośliny przykryją łan

- przed siewem - DEVRINOL (wymieszać z glebą)

- Alanap - bezpośrednio po siewie (do 2 dni) ale nie stosować w momencie wschodów

- Alanap + Devrinol - też przy wschodach

- Fusilade - jednoliścienne

Nawadnianie - konieczne

- deszczowanie przed wschodowe - b. potrzebne

- najbardziej efektywne nawadnianie - od wschodów aż do kwitnienia - co 4 dni

- przy nawadnianiu zwiększyć nawożenie pogłówne

Zapylanie - obcopylne

- wstawić 2-4 ule - bardzo poprawia to plonowanie

- coraz częściej uprawia się odmiany partenokarpne

Ochrona przed chorobami i szkodnikami

- mączniak rzekomy - grzyb- wróg nr 1

- kanciasta plamistość bakteryjna

1) Mącznik rzekomy - w Polsce od 20 lat, zarodniki napływają z połudn. - basen

Na dolnej stronie liści - szarofioletowy nalot a na górnej powierzchni nekrotyczne plamy. Opryskiwać co 7 dni - Tatto, Midex, Euparen Multi. Pierwsze objawy są podobne objawami do kanciastej plamistości bakterii (tam brak nalotu).

Curzate + Brono 500 SC - skuteczny. Największe zagrożenie w połud.-wsch. PL (zarodniki) choć tam jest najlepszy rejon.

2) Mącznik prawdziwy - biały nalot - pod koniec wegetacji

- Rejonizacja - pod wzgl. Klimatycznym i ekonomicznym. Rejony upr. Dla przemysłu : Południowa PL (Rzeszów, Jasło, okolice Krakowa, Milejów), Kujawsko-Poznańskie, Łowicz, okolice Wrocławia.

- warunki klimatyczne korzystne - cała środkowa PL

3) Antroknoza - rozwija się późno- nekrotyczne plamy są otoczone fioletową oblamówką.

SZKODNIKI :

- śmietka kiełkówka - zaprawianie nasion, prowadzą do zamierania siewek, Marshall

- mszyce

ZBIÓR systematycznie w zależności od potrzeb rynku.

	Dł. owocu	Średnica owocu	Polecane odmiany
korniszony	3-6	1,0-2,5	Rafus F1, Tytus F1, Anulka F1
konserwowe	6-10	2,5-4,0	Aladyn F1, Atlas F1,
kwaszeniaki	8-15	3,5-5,0	Parys F1, Julian F1,
sałatkowe	pow. 12	poniż. 6	Malta F1, Malto F1,

• wysoki plon przemysłowy

• odporność na choroby

• odpowiednia długość owocu

• brak skłonności do żółknięcia

UPRAWA POD OSŁONAMI :

- SZKLARNIA 600-700 TYS. HA

- TUNELE - 300-400

Szklarnie - wężowe (Agat F₁,), półwężowe (Arueus F₁). Małe kom. nasienne, brak nasion bo są partenokarpne - zapylenie powoduje deformacje owoców.

W tunelach niskich można uprawiać ogórki gruntowe , wysadzane wyłącznie z rozsady:

- młoda, krępa

- 3-5 liści

- korzenie białe

- miejsce produkcji - szklarnia lub wysokie tunele foliowe. 1000 szt rozsady - 10 skrzyń wysiewnych (40x60). Rozpikować do doniczek, multiplatów 3m² przez 3-5 dni

- ustawić i jest to pow. 9-11 m² przez 2 tyg.

Produkcja rozsady - 1 miesiąc do 6 tygodni. W ostatnim tygodniu rozsada (+ 100 sztuk rezerwy)

- zajmuje 28⁰C

Czynniki rozwoju ogórka w pomieszczeniach :

1. TEMPERATURA POWIETRZA

- do kiełkowania - 26-28⁰C

- opt. do wzrostu 18-35⁰C i powinna być zróżnicowana w zależności od pory dnia i pogody (pochmurna o 4-6⁰C niższa)

Temp. 10⁰C - zaburzenia w pobieraniu wody i składników pokarmowych. Temp. powinna być skoligowana z warunkami świetlnymi.

Minimalna temp. powietrza w zależności od warunków świetlnych :

• dni słoneczne : I - 18⁰C, II - 19⁰C, III - 20⁰C, V - 20⁰C

• dni pochmurne : I - 16⁰C, II - 17⁰C, III - 18⁰C, V - 18⁰C,

• noc: I - 12⁰C, II - 12⁰C, III - 13/14⁰C, V- 15⁰C.

TEMPERATURA PODŁOŻA :

- opt. temp. do wzrostu korzeni i pobierania składników pokarmowych 25-30⁰C nie może być niższa niż 17⁰C i nie wyższa od 35⁰C.

2. ŚWIATŁO - czynnik ograniczający uprawę ogórka przez cały rok (niekorzystne oświetlenie od XI do II).

3. WODA -

- wymagania bardzo duże (pochodzenie, duża masa wegetatywna), stosunek części nadziemnej do podziemnej - 100-200:1.

Optymalna wilgotność gleby lub podłoża dla ogórka - 65-95% p.p.w.

W temp. zbliżonej do optymalnej wilgotność powietrza powinna wynosić 85-95%.

Średnie zużycie wody przez roślinę ogórka do wytworzenia 1 g suchej masy wynosi 300 ml.

Plon 30 kg = 1m² = 1600g s.m. = 500-600l. wytranspirowanej wody / m².

- rzeczywiste zużycie wody jest większe (przesiąkanie, wyparowywanie z powierzchni gleby)

4. CO₂ - max. produktywność przy zwiększonym stężeniu CO₂. (0,1-0,12%). Przy uprawach na podłożach organicznych (słoma, kora, pomiot kurzy - wzbogacanie w CO₂ zbędne) Uzasadnione w uprawie na wełnie.

5. POTRZEBY POKARMOWE I NAWOZOWE.

Z jednostki powierzchni daje duży plon (ow. 75-80% św.m.)

Płytki system korzeniowy - dysproporcja między masą korzeniową a częścią nadziemną , wrażliwość na zasolenie.

Powody systematycznego i precyzyjnego nawożenia , konieczne nawożenie organiczne i mineralne (upr. Gl. I na podłożach org.). Analizy prób gleby - podłoże (pożywki) co tydzień.

CYKLE UPRAWY :

- Cykl wiosenny - siew 15-20XI, bez dośw. 60-65dni, z doświetl. 45dni, sadzenie 15-20 I , zbiory 15-20 II, koniec zbiorów VII
Cykl wiosenny II - siew 15 I, bez dośw. 40, z dośw. 30, sadzenie 15 II/ p. III, początek zbiorów koniec III / połowa IV.

- Cykl jesienny - siew. Połowa VI / poł. VIII, bez dośw. 30 dni, sadzenie 15 VII - 15 VIII, początek zbiorów 15 VIII - 15 IX.

PRODUKCJA ROZSADY :

> podłoże

• ziemia żyzna o bardzo dobrych właściwościach

• kostki z wełny mineralnej (rzadko)

> doniczki

• ceramiczne Ø 8-10 cm

• z tworzywa sztucznego Ø 8-10 cm

• celulozowo torfowe (wielodoniczki, palety cienkościenne) 6x10 cm.

Podkiełkowane nasiona - w kuwetach na bibule (temp 25-28⁰C) po 24-28h przenoszenie do doniczek (przykrycie cienką warstwą piasku)

Temp. powierzchni w okresie wzrostu rozsady : 22-28⁰C w dni słoneczne a 20-25⁰C - nocą i w dni pochmurne.

Doświetlanie 6-8 h / doba.

Szczepienie rozsady na dyni figolistnej (gdy upr. w gl. i podł. org.)

Podkładka wpływa :

• na szybciejszy wzrost wegetatywny

• zwiększenie plonu wczesnego przy niższej temp. pow. 20⁰C w dzień i 15⁰C w nocy.

Podkładką może być ogórek kolczasty (cicios) - dodatkowo uodparnia na nicienie angulatus. Dla 100 sztuk rozsady - 0,5 kg. nasion dyni.

Szczep. w ręku - gdy część podliścieniowa ma 68 liści

Technologia sadzenia:

W glebie rodzimej (ogrzewanie gleby, gleba użyźniona nawozami org.) na wałach wysokości 20-30cm, szerokości 60 cm, przejście 80-90 cm - wyłożone korą.

• W podłożu organicznym
  > biologicznie zagrzewających się podkładach
  > obornik koński, owczy 30-40 kg/ roślina
  > słoma
  > substrat torfowy z torfu wysokiego

• Uprawa w pojemnikach
  > worki z propylem wypełnione podłożem torfowo-korowym

• Uprawa hydroponiczna w podł. mineralnych (wełna duńska, Goran, flornin Polska)

WYKŁAD III - 19.10.2005 rok

Terminy sadzenia, siewu i początku zbiorów ogórka szklarniowego:

Siew	Produkcja rozsady	Początek zbiorów
XII	40-45 60	II
poł. I - poł. II	30 40	III-IV
poł. VI - poł. VII	30	15 VII-VIII

Terminy uprawy w pomieszczeniach (uprawa główna)

Szklarnie ogrzewane - I / II do połowy VI / VII

Poplonem po ogórku - pomidor lub papryka. W uprawach po sobie - nagromadza związki fenylowe (zmniejsza to papryka)

Energooszczędne możliwości uprawy - poł. III - poł. VIII (przed tą upr. Sałata, po upr. - sałata, kapusta pekińska)

Wysokie tunele foliowe

- ogrzewane - p. III - k. VI - VII, poplon pomidor, papryka

- nieogrzewane - (zwykle w podł. org., folia podwójna) IV - IX płaska uprawa w wysokich tunelach nieracjonalna.

Możliwości uprawy ogórka na różnych podłożach :

1) dawniej na wałach z obornika końskiego

2) słoma - powszechna w produkcji na niewielką skalę.

Zalety :

• zapewnia dobry wzrost przez 6-7 tygodni ,temp. wewn. 28⁰C

• rozkład słomy zwiększa CO₂

• system korzeniowy oddzielony od gruntu folią i można słomę wykorzystać w 2 sezonach

• bele-prostopadłościan 10-12kg albo 60x40x50 , 8-9 kg.

• najlepsza jest twarda słoma żytnia i pszeniczna

< Upr. - wykopać rowek gł. 10cm, szerokość na baloty, wyłożyć folią (zapobieganie infekcji)

< Preparowanie słomy - słoma sama się nie ogrzewa a musi być podłożem ciepłym :

1. wyłożyć folią obejmującą boki balotów i związujemy je (aby woda nie uciekała)

2. zwilżyć i zapoczątkować proces rozkładu- fermentacja beztlenowa ( ale rozluźnić to będzie i tlen)
   Nawilżamy - na 100 kg słomy - 300-400 l wody powolutku przez ok. 2 dni

3. nawozy mineralne - 2-3 kg Azofoska, MIS + 1 kg NH₄NO₃
   Słoma - zawiera celulozę (węglowodany) - trzeba dostarczyć N, aby się rozwijały bakterie . Nawozy stopniowo wmywamy w słomę - po 3-4 dniach temp. wzrasta bo rozwijają się mikroorganizmy (oddychanie - wydzielają ciepło), wyższa temp. to lepszy rozkład. Temp. słomy może się podnieść nawet do 60⁰C - jest to niekorzystne bo zbyt szybko się rozłoży.

4. Na słomie 5-10 cm warstwa podłoża ( głównie org. z dużą ilością torfu np. ziemia gnojowa zwana ziemia ogórkową)

5. Po 2 dniach sadzenie
   - odm. krótkoowocowe 2 szt / 1m²
   - odm. długoowocowe 1,5 szt / m²

6. Po 3 tygodniach nawożenie pogłówne

3) na stołach

4) w gruncie szk. Wzbogaconym materią org.

5) wełna mineralna - jej składniki są w formie niedostępnej dla rośliny.
- odczyn lekko alkaliczny ( na początku jej użytkowania stosujemy pożywkę o nieco niższym pH) po krótkim czasie wełna może być uznawana za podłoże obojętne.

Wyrobami z wełny mineralnej są :

• multibloki (paluszki) - 2,5x2,5x4 i 3,6x3,6x4 - do wysiewu i ukorzeniania sadzonek

• doniczki (kostki) - do produkcji rozsady rośl. ozdobnych i warzyw

• kostki uprawowe itp.

Jest to podłoże inertne - brak kompleksu sorpcyjnego.

Pożywka do upr. ogórka w upr. inertnych :

- pH 5,5

- EC (zasolenie) - bardzo niskie

- ważne N, K i Ca (szczególnie w młodych rośl. , atutem owoców ogórka jest zawartość K)

Technologia sadzenia i uprawy :

• W glebie rodzimej (ogrzew. gl., gl. użyźniona nawozami org.) na wałach o wys. 20-30cm, szerokości 60cm, przejście 80-90cm wyłożone korą.

• W podłożu organicznym
  - biologicznie zagrzewających się podkładach: obornik koński lub owczy 30-40 kg/rośl. lub słoma
  - substrat torfowy z torfu wysokiego

• Uprawa w pojemnikach
  - worki

• Uprawa hydroponiczna

Prowadzenie i cięcie:

• system sznurowy - każda rośl. owinięta w sznurek

• system szpalerowy - na siatkach oczka 13x15-20 cm o nachyleniu 60-70⁰

• system mieszany - rośliny sadzi się w rzędy gęściej co 30 cm, ale na zmianę jedna roślina na skośnym szpalerze a druga przy sznurku.

Cięcie:

• wpływ na wczesne i równomierne plonowanie, na jakość plonu

• główny cel - ograniczyć masy wegetatywne do minimum ale niezbędnego

Metody prowadzenia :

1. System przewodnikowy - usuwanie pierwszych 5 zawiązków i pędów bocznych. Roślina prowadzi do drutu - zostawiamy po 2 zawiązki (gł. odm. ♀) Jest to uprawa przedłużona.

2. System przewodnikowy zmodyfikowany

• usuwać zawiązki i pędy boczne z 5 węzłów

• na kolejnych 5 pędach bocznych I rzędu zostawić zawiązki w I węźle

• usunąć zawiązki między 10 a 13 węzłem

3. System przewodnikowy na krótki okres

- przyciąć pęd główny po dojściu do podpory

4. System na parasol

• usunąć 3 zawiązki (3 węzłów)

• usuwanie pędów bocznych, ( ale zostawić liść)

• na 2 pozostałych pędach tylko po 2 zawiązku

Regulowanie temp. i wilgoci:

W dni słoneczne aby uniknąć poparzeń trzeba cieniować np. ochlapać dach szklarni gliną z wapnem.

Nawadnianie :

• deszczownie

• zraszacze (urządzenia grzybkowe) - do zraszania całych roślin (pomidora nie wolno), duszna atmosfera

• nawadnianie kroplowe

• nawadnianie strumieniowe - bardzo mały strumień

• wilgoć ogórczarni może być nawet 98% (absolutnie nie można tak przy pomidorze)

Konstrukcja z drutu u góry, do nich sznurki, a drugi koniec powyżej liścieni młodej rośliny ( inne podpory : siatka stalowa, siatka rybacka)

Dokarmianie - potrzeby ogromne :

- CO ₂ - max produktywność przy stężeniu 0,1-0,12%, przy upr. na podłożach org. (słoma + kora + pomiot kurzy wzbogacenie w CO₂ zbędne) Uzasadnione na wełnie mineralnej

- Potrzeby pokarmowe i nawozowe
Z jednostki powierzchni daje duży plon - owoc = 75-80% św. masy
Płytki system korzeniowy - dysproporcja między masą korzenia i częścią nadziemną, wrażliwość na zasolenie - powody systematycznego i precyzyjnego nawożenia. Konieczne nawożenie organiczne i mineralne (upr. gl. i na podł. org.). Analizy prób gleb podłoża (pożywki) co 3-4 tygodnie.
> nawozy płynne - np. Mikroflor 2, niskie stężenie 0,05%, Vitaflor 2

> nawozy organiczne - gnojówka wzbogacona w P, 100 l g. - 0,3 kg superfosfatu

Zbiór :

Zwykle co 2 dni . Nie pozostawiać owoców przerośniętych.

• ucina się nożem 1 cm od nasady ogórka

• zbierać owoce niekształtne i chore

• wielkość zależy od odmian - u nas większe zapotrzebowanie na krótkoowocowe

• owoce wg. normy

• jest to owoc nietrwały bardzo szybko więdnie

• nie przechowywać w niskiej temp. ( 0⁰C) bo prowadzi do uszkodzeń chłodowych, najlepsza temp to 8-10⁰C

• świeżość przedłuża ofoliowanie folią

• do transportu skrzynie plastikowe (25kg)

Choroby i szkodniki :

I. Choroby fizjologiczne
1). Opadanie zawiązków, a) Mała intensywność światła , b) nierównomierne podlewanie, c) Małe nawożenie
2). Chlorozy - brak Mg i Fe
3). Gorzknienie owoców - wahania temp., mała wilg., nieodpowiednie nawożenie. Jest to cecha odmiany.
4). Więdnięcie owoców - a) wysoka temp. b) zasolenie podłoża

II. Choroby infekcyjne:

1. żółta i zielona mozaika

2. kanciasta plamistość

3. fuzarioza

4. mączniak

5. szara pleśń.

DYNIA :

1. Dynia zwyczajna
- kabaczek
- patison
- cukinia
- dynia makaronowa

2. Dynia olbrzymia.

Wartość odżywcza i zdrowotna:

- dynia (gł. cukinia) jest odporna na mączniaka rzekomego i dlatego jest substytutem ogórka

- stosowana do kwaszenia

- największe znaczenie - młode owoce cukini

- bardziej wartościowe są owoce pomarańczowe - ß-karoten, może być użytkowana w fazie dojrzałości fizjologicznej
- łatwostrawna, dietetyczna
- ß-karoten szczególnie dla dzieci
- kabaczek, patison - hodowle amatorskie

Wymagania:

- rośl. ciepłolubna ale o mniejszych wymaganiach niż ogórek, ginie 0⁰ , ale znosi chłody, uprawa możliwa na północy PL

• optymalna temp. 25⁰C, a 8⁰C - zahamowanie wzrostu

- światło - dużo, krótki dzień- więcej kw. ♀

- duże zapotrzebowanie na wodę
- duże wymagania pokarmowe (obfita masa weg.)

- glebowe - mniejsze od ogórka. Musi być starannie uprawiana. Najlepsze gleby żyzne, średniociężkie, przepuszczalne.

- zmianowanie upraw
> tereny osłonięte od wiatrów

> przedplon - motylkowate, cebulowe, psiankowate

- nawożenie obfite - lubi w I roku po oborniku, ale może być i w II roku. - 30 ton / ha

- nawożenie mineralne - P:K:N- stos. bardzo ważny. Nadmiar P zmniejsza ilość kwiatów żeńskich- stos. małą ilość, dużo N, K - stos - 3:2:2

Metoda uprawy :

• siew na miejsce stałe - połowa V

• możliwość z rozsady (jak ogórek) -30-35 dni , siew II poł. IV

• duża rozstawa, siew gniazdowy na gł. 3-4 cm, po wzejściu w glebie pozostawiamy tylko 1 roślinę

• rozstawa 100-200 cm / 80 -150 cm (płożące)
  100-120 / 60-80 (rząd) - krzaczasta

• bardzo trudno zmechanizować siew

Pielęgnacja :

• odchwaszczanie, spulchnianie gleby

• przy uprawie na pożywki dla dzieci nie wolno stosować herbicydów

WYKŁAD IV - 26.10.2005rok

WARZYWA KAPUSTNE

Oprócz warzyw, należy tu tez dużo roślin rolniczych, z warzyw należy tu też chrzan.

KAPUSTA GŁOWIASTA :

- podstawa wyżywienia w Europie śr.

- powierzchnia upraw - 40-50 tys. ha

- zbiory średnio 38 ton /ha (zależy od odmian : wczesna, średnia, późna)

- spożycie 40 kg (nieszkodliwe) rok (wszystkich warzyw 120 kg)

Skład chemiczny :

> kapusta biała wcale się nie wyróżnia pod względem ilości składników (najwięcej ma jarmuż)

O powszechności kapusty decyduje :

• prosta w uprawie i odporna na warunki klimatyczne

• długa możliwość przechowywania - głównie odmian późnych

brokuł - krótko przechowywany ale ma najwięcej substancji odżywczych.

Łatwość w uprawie :

1. Bardzo silny system korzeniowy

2. Niewielkie wymagania środowiskowe

3. Usytuowanie geograficzne Polski - sprzyja uprawie kapusty.

Kapusta nie podlega rejonizacji (w wielkich uprawach) - na spożycie ale zrejonizowanie jest produkowana nasienna. Aktualnie stosuje się metodę bezgłówkową na nasiona. Rejony nadmorskie (Puck - Wolin) Pomorze Zachodnie.

Łagodny klimat - dobre zimowanie roślin i chłody jesienno-zimowe i na przedwiośniu - jarowizują się. Wczesną wiosną wybijają w pędy kwiatostan.

Wszystkie rośliny kapustne są dwuletnie z wyjątkiem ; kalafiora, kapusty chińskiej, pekińskiej i brokuł.

Do uprawy bezwysadkowej - wysiew koniec VII / początek VIII

Wymagania klimatyczne :

• niewielkie

• znosi wahania temperatur

• lubi tereny o umiarkowanych temp. izot. VII - poniżej 18⁰C, siewki wytrzymują spadki poniżej 0⁰C (ale długo utrzymujące się niskie temp. 3-4⁰C- mogą spowodować jarowizację - dotyczy to odmian wczesnych bo mają krótszy okres juwenilny w porównaniu do późnych.

Wymagania wodne :

• bardzo durze mimo silnego syst. korzeniowego

• nie udaje się na glebach suchych źle wiążących wodę

• okres krytyczny - formowanie główek

• bardzo korzystne nawadnianie (czynnik plonotwórczy) - główki u odmian wczesnych

Wymagania nawozowe i pokarmowe :

• niezwykle duże

• najważniejsze składniki N i K

• bardzo ważne nawożenie org. - próchnica czynnik strukturotwórczy. Upr. w 1 lub 2 roku po nawożeniu org. - 40 t / ha

• NPK - 400-600 kg/ha
  P - 80-100 kg
  K - 200-250 (zwiększyć dla kapusty czerwonej)

Formy nawozów :

> Kapusta biała łatwo kumuluje azotany

- zbiory wczesne - umiarkowanie N
- odmian późnych - nawet 2 krotna dawka . Przed sadzeniem : max 120-150kg N, po sadzeniu 50 kg /ha

> Brak B, Mo, Mn - niekorzystnie na formowanie główek, choroby fizjologiczne

Wymagania świetlne :

• przeciętne

Okres wegetatywny : - odmiany wczesne 90-120 dni
- odmiany późne 140-160 dni

Metody uprawy kapusty :

1. Z rozsady :

• odm. wczesne

• odm. średnio-wczesne

• odm. późne

Miejsce przygotowania rozsady :

• szklarnie (mnożaki)

• tunele foliowe, inspekty

• rozsadnik

Rozsada kapusty wczesnej :

• 300-4—g nasion / ha - k. I / II

• siew do skrzyń wysiewnych lub do multibloków

• wschody po 5 dniach (temp. 16-18⁰C, po wschodach 10-12⁰C'

• pikowanie do doniczek Ø 5-6 cm (dobrze rozwinięte liścienie)

• 7-10 dni przed sadzeniem - hartowanie

Rozsada kapusty średnio-wczesnej:

• 400g nasion/ha , III / p. IV

• siew do zimnego inspektu lub do tunelu foliowego bez pikowania (3g / m²)

Rozsada kapusty późnej:

- 600-700 g nasion/ha' siew rzędowy na rozsadniku (rzędy co 10-20cm), można przykryć włókniną. (zabezpiecza przed pchełką)

Pielęgnowanie rozsady :

• w pomieszczeniu - polewanie, wietrzenie, odchwaszczanie, zasilanie ( wysoka wilgotność i temperatura)

• w momencie sadzenia 3-4 liścienie

• przed sadzeniem podlewanie

Sadzenie :

• ręczne (doniczkowana pod łopatką0

• rwana przy użyciu kołka

• mechanicznie sadzarki

Rozstawa :

• odm. wczesna 45x45cm (50-60tys. / ha)

• odm. średnio wczesne i późne 67,5x67,5cm (30-40 tys.)

Niezależnie od odmian odległości :

• międzyrzędzia 40-70 cm

• w rzędzie 30-60 cm

Termin sadzenia (zależy od miejscowych warunków)

• odmiany wczesne - IV

• odm. średnio wczesne - koniec IV / początek V

• późne - połowa V / połowa VI

2. Z siewu wprost w pole (tylko odmiany późne) :

• 700-1000 g nasion / ha

• najlepszy siew precyzyjny (Nibex, Alex)
  w IV - gł. 1,5-2,5 cm
  na mb rzędu 10-12 nasion

• przerywka w rzędzie 35-50 cm

• zwalczanie chwastów chemicznie i mechanicznie

• zwalczanie szkodników (pchełki)

Pielęgnacja :

• walka z chwastami (Sateciol)

• stosowanie płaskich osłon (folia, włóknina) - ma to sens tylko przy uprawie kapusty wczesnej
  < zabezpiecza przed pchełką
  < pod folia odpowiedni mikroklimat

• nawadnianie - czynnik plonotwórczy

• nawożenie pogłówne - gdy obfite mała - może być większe . Moment wiązania główek bezwzględny koniec nawożenia.

U odmian późnych nie nawozimy N już 2 miesiące przed zbiorami.

Przenawożenie zbyt późno powoduje :

• pogorszenie jakości

• obniżenie trwałości

• azotyny

Zbiór :

• najlepszy ręczny

• masa 500-1500g

• do kwaszenia na dużych plantacjach - kombajny

• stosujemy platformy do zbioru

• zbiór do przechowywania - z liśćmi ochronnymi (2-3)

Plon - cechy nowych, dobrych odmian

• cecha równomierności do jakości

• tworzenie główek tej samej wielkości

Kiszenie kapusty :

• odmiany : Galaxy F₁, Agresor F₁, Oklachoma F₁

• cechy: > krótki głąb wewnętrzny
  > dużo cukrów 4% (fermentacja)
  > do 750 mg NO₃ / 1 kg

• higiena produkcji

• czynniki fizjologiczne - sól niejodowana
  - szybkie, dobre ubicie

• przebieg fermentacji mlekowej
  > w pierwszych dniach temp. 20-22⁰C (szybki rozwój bakterii)
  > rozpoczyna się fermentacja burzliwa, odprowadzić gazy i obniżyć temp do 16⁰C
  > po 2 tygodniach wzrost kwasowości do pH 4-3,5 pH

Plon :

• średnio wczesna - do 45 ton / ha

• późna - do 100 ton / ha

Przechowywanie :

• przechowywać - KA, tlen (5%), CO₂ (3%)- dzięki temu długo zachowuje zieleń, nie rozwijają się choroby, nie wypłowiała - zielona główka, brak strat chlorofilu.

• Nawet można zakopcować
  optymalna temperatura 0⁰ - 1⁰C
  wilgotność powietrza 95% (wyższa - powoduje choroby, a niższa - zasychanie.)

WYKŁAD V - 09.11.2005rok

KAPUSTA BRUKSELSKA

• b. długi okres weget.

• wartość odżywcza większa od kapusty białej : 12-16% s.m., 4-6% białka,
  6-7% cukry, b. dużo witaminy C

• niepospolita bo :
  > b. krótki okres przechowalniczy
  > b. długi okres weget. - nie można na zbiór wczesny

• uprawy do przemysłu przetrwalniczego ( mrożonki)

Wymagania :

• zawsze w plonie gł.

• w II roku po oborniku, w I tworzy mało zwięzłe, rozpierzchłe główki

• gleby zbyt wilgotne - zbyt luźne główki

Nawożenie - duże wym. nawozowe i pokarmowe bo z jednostki powierzchni - duży plon zielonej masy :

150 - 200 kg N / ha

50 - 70 kg P₂O₅

200 - 250 kg K₂O

120 kg Mg

- wrażliwa na brak Mo 0,5 - 1 kg Mo NH₄

- zbyt dużo N - luźne główki, brunatne i zmniejszenie wit. C

- brak Ca - wew. brunatnienie

- zbiór k. X / XI

- uprawa z rozsady ( możliwa z siewu ale trudno)

Siew na rozsadniku :

• odmiany wczesne - 2 poł. IV

• odm. późne - p. IV

Sadzenie rozsady - p. V - poł. VI

• odmiany wczesne - trochę później

Rozstawa - duża 67,5 cm, rząd 40-50 cm

• na ha 30-50 tys. sztuk rozsady

• dla przemysłu zamrażalniczego - większe zagęszczenie i żeby były jednolicie równe główki

Siew uprawy na pole - III dekada, IV, zbiór ok. 1 tydzień wcześniej

Pielęgnacja plantacji :

• b. lubi nawadnianie - w okresie wiązania główek choć ma dobry system korzeniowy

• formuje główki dopiero p. IX - trzeba ogłowiać rośliny - ścięcie wierzchołkowego pióropuszu liści wykonać, gdy główki mają wielkość 10-15mm Ø - I poł. IX (zbyt wczesne obniża plon, zbyt późne - nieskuteczne)

• nawożenie pogłówne N

• walka z chwastami Dactol, Ramnot , po wschodach Satecid

Zbiór i przygotowanie do sprzedaży :

• odporne na chłody, nawet amatorsko może zimować (ale przemarznięcie - brunatnienie i mało wit. C)

• zbiór ręczny - ścinać całą roślinę z główkami - ścięcie może być :
  Klasy wielkości I i II, min. 10 mm
  opt. 2-3 cm

• przechowywać - -2 do -3⁰C - do 10 tygodni
  świeże główki - do 1 tygodnia
  wilgotność 95%
  0⁰C - 1 miesiąc
  głębokie mrożenie - nawet cały rok

JARMUŻ :

• w Polsce niepopularna

• nie wiąże główki

• tylko do mrożenia

• wyższa wartość odżywcza w porównaniu do kapusty
  > K - najwyższa w kapuście
  > białko - tylko w brukselskiej
  > Ca - dużo
  > prowitamina A (karoten) - dużo
  > Fe

• najlepiej przystosowany do warunków Polski - odporna na suszę i mrozy ,zimuje pod śniegiem

• gleby - gliniasto-piaszczyste

• zbiór jesienny, jako poplon (po grochu)

• z siewu wprost na pole (można z rozsady)

• duże potrzeby nawozowe

Metody uprawy :

• siew w pole - 1500g / ha

• rzędy 67,5 cm, rząd 40 cm

• siew poł VI do poł VII

• na 1m² - 9 roślin (dobrze)

Zbiór późną jesienią , ale można zimą i wiosną:

- można ścinać kosiarką
- lub ręcznie obnerwia się (pozostaje łodyga, gł. i nerwy)

• w postaci sałatki spożywane wczesną wiosną - w kątach liści wypuszcza nowe pędy

Plon - 25 ton / ha (obnerwione liście)
70 ton / ha (cała masa weget.)

- wykorzystywana do barwienia produktów spożywczych

KALAREPA :

• 2-letnia, wrażliwa na pośpiechowatość

• uprawiana na zbiór jesienny

• do przechowywania

• wymagania i uprawa jak kapusta - rząd - 20cm, rzędy - 30 cm.

• lubi nawadnianie.

Zbiór - obciąć zgrubienia łodygowe wraz z liśćmi a później odciąć wszystkie liście

Plon - 10-30 ton

- zwana „polską cytryną” - il. tyle co w cytrynie witamin 53 mg / 100g

KALAFIOR :

• 1-roczna

• 10-20 dni od wykształcenia róży tworzą się pędy kwiatostanowe

• wit. C - dużo, białko 2,4

Technologia uprawy kalafiora :

Wymagania glebowe :

- b. duże (wysoka zawartość materii org. , duża pojemność wodna, pH 6,5-7,0)

Stanowisko :

- b. dobry przedplon rośl. motylkowate, ziemniaki wczesne, groch zielony

- wykluczone rośliny kapustne

3 cykle uprawy kalafiora :

Terminy uprawy kalafiora
	Wiosenny	Letni	Jesienny
Siew	15 I - 15 II	1-10 IV	15 V - 10 VI
Sadzenie	1-15 IV	10-20 V	15 VI - 15 VII
zbiór	VI	20 VII - VIII	IX, X, XI

Nawożenie :

• korzystnie reaguje na nawożenie org. (obornik 40-50 t/ha)

• duże wymagania odnośnie N (niedobór może być jedną z przyczyn guzikowatości róż)

Uprawa na zbiór wczesny - dawka N 150kg / ha

Zbiór jesienny - nawet 250 kg N / ha

100-150 kg P₂O₅ / ha w całości

200 - 250 kg K₂O przed sadzeniem

- zalecane nawożenie mikroelementami Mo, podlewanie rozsady 0,1% roztworem molibdenianu amonu lub sodu, stosowanie superfosfatu korowanego (brak boru na glebach zasadowych i świeżo wapnowanych - puste przestrzenie w ład.).

Uprawa :

- z rozsady na zbiór wczesny produkcja odbywa się w tunelach foliowych, szklarniach, na zbiór letni i jesienny na rozsadnikach 39 / m².

- na zbiór wczesny siew nasion do skrzyń wysiewnych

- produkcja rozsad - 7-8 tygodni, temp. w mnożarce 16-14⁰C

- do sadzenia - silna krępa rozs. o 5-6 liściach

- sadzenie od IV do VII

- na wczesny zbiór 40 tys. szt., 50x50 lub 60x40-50cm

- na letni i jesienny zbiór 3 tys. sztuk/ha 67,5x45cm

Nawadnianie - konieczne

• największa wrażliwość na niedobór wody w okresie wiązania i rozrostu róż

• powinno się nawadniać gdy potencjał wodny gleby wynosi od -20 do -40 kla

• jednorazowa dawka wody 15-20mm

Ochrona przed światłem:

- załamywanie liścia nad różą

- uprawa roślin samobielących

Zbiór :

• sukcesywny, wycinanie, zwykle 4-6 zbiorów z jednego terminu sadzenia

BROKUŁ :

- mniejsze wym. niż kalafior

- składniki : prowitamina A (karoten)

Okres uprawy	Siew nasion	Sadzenie rozsady	Zbiór róż
Upr. wczesno wiosenna	od poł. II	1-20 IV	od końca V
Upr. wiosenna	15-30 III	1-10 V	od poł. VI
Upr. letnia	15-30 IV	1-15 VI	od poł. VII
Upr. jesienna	10-20 VI	10-25 VII	od poł. IX

- uprawa głównie na mrożenia

- róże nietrwałe po zbiorze - przyczyna: bardzo duża intensywność oddychania

- surforafen - glikozyd (z siarką) - związek antyrakowy

- kwercytyna, glutafion

- mniejsza zdolność kumulowania azotanów

Wymagania klimatyczne i glebowe :

- klimat chłodny 15-17⁰C, upały powodują drewnienie łodyg

- wytrzymałość na niską temp., ale może powodować guzikowatość

- gleby żyzne, próchniczne

- wrażliwy na brak wody

- płodozmian jak u kalafiora (przedplon - por, seler, cebula)

- pokarmowe i nawozowe jak kalafior, obfite N i K

- brak Ca, B, Mo - redukcja tkanek

- wskazany superfosfat borowany

Produkcja rozsady - jak kalafior

- substrat torfowy, ziemia inspektowa

- dokarmianie rozsady

- gotowa rozsada 4-6 liści właściwych,
siew nasion - albo na rozsadnik lub do mnożarki 300-400g nasion

- zagęszczenie 35-45 tys. szt./ha rząd 67,5, rz. 35-40

- nie ma herbicydów do zwalczania chwastów, ewentualnie przed sadzeniem ryftulotos wymieszać z glebą

Zbiór - zależy :

- sukcesywnie po 40-60 dniach od sadzenia, przez 2-3 tygodnie

- po ścięciu róży gł. - wytwarza boczne

- wycierać do spożycia wraz z łodygą do mrożenia, różyczkuje się

- pączki zamknięte a róża zwarta

Plon 8-15 ton (róża główna) 3-4/ róże boczne

KAPUSTA PEKIŃSKA :

Zaleta : dużo białka i wit. C, sole mineralne (Ca, P, Fe)
b. krótki okres weget.
dobre do przechowywania

- rośliny dnia długiego - najlepszy termin uprawy - uprawa poplonowa na zbiór jesienny

- można też uprawiać bardzo wczesną wiosną , ale tylko odmiany fotoperiodycznie obojętne.

Wymagania :

- Umiarkowana temp. 15-16⁰C

- znosi przymrozki do -4⁰C

- zimno i długi dzień powoduje wybijanie w pędzie kw.

- gleby zasolone na lekkich - nawożenie organiczne

- przedplony : groch na zielono, ziemniaki wczesne, cebula

Metody uprawy :

Na zbiór wiosenny:

- siew wprost na pole, 1-2 kg nasion punktowo

- z rozsady doniczkowanej - częstsza

Na zbiór jesienny :

- siew w 2 lub 3 dekadzie VII

• odchwaszczanie ostrożnie bo słaby system korzeniowy

• przerywka 12 roślin / m²

• zbiór po 50-70 dniach od siewu czy wysadzenia rozsady

Podobna uprawa i zastosowanie Kapusty Chińskiej (selerowatej)

• część użytkowa - białe ogonki liściowe

• obie rośliny bardzo łatwo gromadzą azotany (bo lubią się gromadzić w ogonkach i nerwach)

WARZYWA KORZENIOWE :

• 
  Marchew

• Pietruszka

• Seler korzeniowy Apiaceae

• Pasternak

• Burak ćwikłowy

• 
  Scorzonera

• Salsefia Asteraceae

MARCHEW - Daucus Carota

- 3 miesiące w areale uprawy

- warzywa korzeniowe - dość łatwe w uprawie, polskie warunki sprzyjają

- doskonale się przechowuje

- uniwersalna do przemysłu - suszenie, mrożenie

Skład chemiczny :

• 32-42 kcal

• białka 0,9-1,2

• błonnik pok. 1,0 - 3,1 - przeciwdziała miażdżycy, siedlisko bakterii, wzbogacają org. w witaminę B

• pektyny

• karotenoidy - gł. beta karoten (prowitamina)

• sole mineralne - K, Ca, Fe

• lekko strawne

Woda - tendencja do gromadzenia NO₃ (gł. młode rośliny), kumulacja metali ciężkich : Pb (źródłem może być tez nawożenie mineralne)

• najwięcej NO₃ w rdzeniu się kumuluje, dla dzieci użytkuje się tylko korę

• metale ciężkie - w dolnej części korzenia - odcinać

Kształt korzeni : od kulistych - przez walcowate - do klinowatych

• spożycie 10 kg / mieszk.

• przemysł 20% zbiorów

Wymagania i uprawa :

- typowa roślina klimatu umiarkowanego (pochodzi z Azji)

- wytrzymuje -1 - -2⁰C, dłuższe chłody - jarowizacja

- istnieje metoda uprawy jesienią pod grudą - częściowe uleganie jarowizacji

- wysokie wymagania świetlne

- umiarkowane wym. wodne (50-60mm), najwięcej w okresie formowania korzenia, 2 miesiące przed zbiorem

- uprawa na zbiór pęczkowy (niecałkowicie wykształcone korzenie spichrzowe wraz z liśćmi)

- w młodym wieku - nawadniać

- średnie wym. glebowe - dość zasobne, próchniczne

- nie wymaga rejonizacji

- na glebach ciężkich - rozwidlenie korzeni

- Nie uprawiana w I roku po oborniku bo :
> rozwidla się
> obornik zwabia połyśnicę marchwiankę (muchówka)

- nie kwaśne

- nie lokalizować w pobliżu dróg szybkiego ruchu i zakładów

- nie uprawiać po innych korzeniowych psiankowatych i motylkowatych gruboziarnistych (nicienie)

- dobry przedplon - dyniowate, zboża, motylkowate drobnoziarniste

- gleba pulchna - orka zimowa - 20cm, uprawa na redlicach

Gatunek	Termin siewu sadzenia	Norma siewu nasion kg/ha	L.rośl. m^2/ha	Rozstaw. rzędów	Termin zbioru	Plon t/ha
Marchew	późna jesień, wczesne wiosna do k. V	3-8	100-200	35-40(rz) 5-10(w)	mł.od VI (1,5cm Ø) -na pęczki -późna IX (2,5-6 Ø) korz.wyrośnięte	30-40
Pietruszka	późna jesień z rozsady od II (naciowa) IV-V	4-6	100-200 20 z rozsady	30-45 (rz) 5-10 (w)	mł. na pęczki IV korzenie wyrośnięte (późna X i XI 2-7 Ø)	20-30
Seler korzeniowy	poł. II od pocz. III sadz. w poł. V	4g/m^2 skrzynki wysiewnej na 1 ha 100-200g	20	30-45	młody od VII (10 liści), korzenie - k. X	20-30
Pasternak	kwiecień	6-10	100	30-45 20-25x45-50	koniec X - XI lub wiosną	30
Burak ćwikłowy	IV-na pęczki V-na lato VI- do przechowywania	12-20	100-200-2500	25-45	od k. V , korzenie IX/X (2,5 Ø dla przetwórstwa, 4-8 - do spożycia	20-30

Nawożenie mineralne:

N - im więcej w glebie substancji org. - tym mniejsza
P₂O₅ - 60 - 80 kg - dzieci

K₂O - 150-200 kg - przemysł 80-120 kg

Dopuszczalna zawartość azotanów w korzeniu :

400 mg NO₃ / kg ś.m.

Col - 0,08 mg/kg dla dorosłych i dzieci powyżej 3 lat

Rh - 0,1 mg/kg

Dla niemowląt :

NO₃ - 200mg

Col - 0,01 mg / kg ś.m.

Rh - 0,1 mg

Nawożenie N - ⅔ przedsiewnie i ⅓ pogłównie.

Niewrażliwe na chlorki.

• wym. gł. zasobnych w Mg (wapno Mg, siarczan Mg)

Zbiór :

1. Wczesny zbiór pęczkowy

siew - późnoletni (k. VIII - poł. IX) - ale słabo zimuje
- przedzimowy - pod grudę IX - k. XII - wrzucenie nasion do gleby
- wczesnowiosenny - k. II - p. IV, stosujemy płaskie osłony, - włóknina i folia perfarowana

2. Zbiór późnoletni i jesienny

Metody uprawy :

1. Uprawa na płasko -

• siew pasowo rzędowy dla marchwi paczkowanej i dla przetwórstwa (małe korzenie konserwowane w całości), 5 rzędów w pasie 135 cm tj. 20+20+20+20+55cm

• siew pasowo rzędowy dla marchwi zbieranej jesienią, 4 rzędy w pasie 135 cm, tj. 27+27+27+54cm lub 3 rzędy w pasie 135 cm tj. 40+40+55cm

2. Uprawa na redlinach -

• siew w rzędzie, podwójne odległe co 8 cm lub wstęgowo (wstęga szerokość 6-8cm) przy odległości redlin 67,5cm.

REDLINY - wypiętrzenia gleby, podwyższone zagony

Nasiona kupowane są na sztuki 100 tys. lub 250 tys. sztuk 1000000 - 0,7-2kg

Na zbiór pęczkowy : 200-250 szt./m²

Na grube korzenie : 80-100 szt.

Trajning - podkiełkowane nasiona i otoczone otoczką

Siew głęboki - do 2 cm

Zabiegi ;

1). niszczenie skorupy - lekka brona, chwastnik, na 2-3 dni

2). odchwaszczanie - nasiona wolno kiełkują - łatwo by się zachwaściła plantacja. Stosujemy herbicydy przed siewem i po siewie - do 5 dni Racer, Afalon,

do 10 dni Promeks, Afalon

3 dni przed wschodami - Rawers

3). nawadnianie

4). dokarmianie - tylko marchwi późnej (do VII)
5). walka z połyśnicą marchwianą - zaprawianie nasion - Marshal oraz

walka agrotechniczna :

• izolacja przestrzenna

• przewiewna lokalizacja

• niszczenie chwastów, które są bazą pokarmową dla muchówek;

• głęboka orka jesienią

walka chemiczna - tablice lepne

Zbiór i przechowywanie :

• do przechowywania, nie opóźniać, bo przemarza, wczesny zbiór (po buraku) - k. IX/p. X

• przechowuje się dobrze

• liście obcięte równo z głową

• kopcowanie

• przechowalnie, schładzanie powietrzem wilgotnym z zewnątrz

• duża wilgotność powietrza.

W przechowywaniu wilgoć 98% dla marchwi.

WYKŁAD VII - 23.11.2005rok.

PIETRUSZKA :

• w uprawie jest przeważnie korzeniowa i naciowa

• pietruszka naciowa nie tworzy korzenia spichrzowego lecz obfitą nać

• korzeniowa i naciowa nadaje się do pędzenia (przerwanie wieloletniego spoczynku w celu uzyskania organów użytkowych w roślinach 2-letnich i wieloletnich)

• pietruszka naciowa może mieć liście gładkie i kędzierzawe

• p. korzeniowa ma wyłącznie liście gładkie

• użytkujemy u pietruszki korzeń i liść

• znana w uprawie od starożytności

• w Polsce uprawa od XIV wieku jako rośl. przyprawowa

• w Polsce powierzchnia uprawy 4% ogólnej powierzchni uprawy warzyw

• stanowi surowiec dla przemysłu farmaceutycznego (nasiona - najwięcej oleju eterycznego, ze skł. apiol)

• jest warzywem , bo liście i korzeń zawierają : dużo cukrów - ogółem 4-6%, mało białek, błonnik pokarmowy do 6%, w liściach dużo jest witaminy C do 200mg/100 g ś.m.
  Zajmuje 2 miejsce w zawartości witaminy C w warzywach.

• w liściach są karotenoidy, roślina przyprawowa

• surowcem farmaceutycznym jest bo jej korzenie są komponentem wielu mieszanek ziołowych

Wymagania klimatyczne i glebowe :

• wytrzymała na niskie temp.

• uprawa z siewu wczesną wiosna i jesienią

• 2-3⁰C - kiełkowanie nasion

• -9⁰C - znoszą młode siewki

• odmiany późne zimują bez szkody pod śniegiem lub lekkim przykryciem

• nasiona otrzymywane metodą bezwysadkową (bez wykopywania korzeni, w 2 roku wydaje nasiona)

• bardziej wrażliwa na niedobory wilgoci niż marchew

• nie toleruje gleb słabych, muszą mieć dużo materii organicznej dobrze rozłożonej, bo materia org. nie rozłożona powoduje rozwidlenie korzeni

• gleby ciężkie, podmokłe - tworzy korzenie rozwidlone

Przyczyny rozwidlania korzeni pietruszki :

1). podatność odmian
- bardzo lub mniej podatna na rozwidlanie

- odmiany długokorzenne bardzo podatne na rozwidlenia niż krótkokorzeniowe

2). zwięzłość gleby
- gleby ciężkie i wilgotne - większe rozwidlanie

3). uwilgotnienie gleby

- gleby nadmiernie wilgotne ,nawet w krótkim okresie powoduje większe rozwidlanie korzeni niż na glebach optymalnie wilgotnych

4). pasożytnicze nicienie
- szpleczuk baldasznik i guzak będące w glebie w dużej ilości, przy złym lub braku zmianowania są groźnymi sprawcami rozwidlania korzeni

• stanowisko w 1 roku po oborniku wniesionym jesienią - na glebach słabszych

• nie można uprawiać po : selerze, marchwi, pasternaku

• najlepszy przedplon - zboża: pszenica, żyto - rośliny fitosanitarne (oczyszcza glebę z nicieni , jest to rośl. strukturotwórcza - głęboki system korzeniowy

• owies - nieodpowiedni przedplon a także bobik

• ogórek, rośl. psiankowate - b. dobry przedplon

• nawożenie na glebie dobrej klasy obornikiem w 2 roku ; nawożenie mineralne jest konieczne, suma N, P, K 400-600kg/ha

• bardzo wrażliwa na sadzenie gl. w trakcie kiełkowania. Nawozy P i K powinniśmy wnosić jesienią 200-250 kg K₂O - przedsiewnie

• P₂O₅ - granulowany 80kg

• N - przed wegetacyjnie 50kg

• w uprawie na zbiór pęczkowy nie można nawozić pogłównie N, bo bardzo kumuluje azotany

Metody uprawy :

• nie znosi przesadzania

• na skale produkcyjną siana jest wprost w pole

1). Na płasko

2). Na redlinach - rzadziej, gleba na redlinach zbyt się przesusza

• na pęczki - zagony przykrywamy włókniną lub folia preferowaną

• zawiera dużo Fe w naci pietruszki

Siew :

1. rzędowy co 45cm, koła ciągnika co 135cm

2. pasowo rzędowy co 28 cm, zostawiając na koła siewnika 51 cm od brzegów

• nasiona powinniśmy zaprawiać

• nasiona bardzo wolno kiełkują, mają gorszą żywotność w porównaniu do marchwi, wschody są gorsze gdy jest brak wilgoci

• herbicydy - Afalon, Racer - ale w obniżonych dawkach w porównaniu z marchwią.

• dla przyspieszenia wschodów nasiona podkiełkowywujemy stratyfikujemy (w uprawach amatorskich )

Pielęgnacja :

• jak u marchwi

• wschody zbyt gęste - przerzedzamy rośliny do ok. 6 cm w rzędzie

Zbiór :

• do przechowywania - przełom X/XI

• może zimować w gruncie

Przechowywanie :

- wilgoć 98% kopcowanie lub w przechowalniach

- temperatura 0⁰C

PASTERNAK :

• ma dużą część korową, mały walec osiowy

• korzenie o podobnym kształcie do pietruszki

• lepie się przechowuje niż pietruszka, może zimować w gruncie

• w okresie renesansu znana w Polsce jako rośl. paszowa , oraz jako potrawa

• bardzo obficie plonuje

• nie posiada ważnych walorów przyprawowych (skł. kucharka itp) ma słodkawy smak

• duże wym. wodne

• roślina 2-letnia

• w Polsce w stanie dzikim - na mokradłach

• korzeń pokryty żółtawa skórką

• zawiera b. dużo suchej masy 19%, 45%, cukrów, 250 kJ, mało wit. C

• spożywamy tylko korzenie

• specyficzny smak nadają olejki eteryczne, zwłaszcza: fotokumaryna - ma wł. alergizujące, parzące

• pędy generatywne do 2 m wysokości

• nadaje się do mrożenia, jako dodatek do suszów, stosowany do przemysłu farmaceutycznego

• nie ma większego znaczenia gospodarczego

• małe wymagania temp :
  opt. Wzrostu 16-18⁰C
  siewki znoszą -9⁰C

• mało wrażliwy na przedplon, najlepszy na takich stanowiskach jak pietruszka

• b. długi okres weget. (nigdy jako poplon)

• nawożenie bardzo obfite P, K i N, 150 kg czystego składnika

• późny zbiór X/XI

• zdolność kiełkowania nasion - 2 lata

• uprawa roślin na 1m²/ 100szt

• dobrze zimuje pod śniegiem

Pielęgnacja :

• jak u pietruszki

• herbicydy : Racer - 3 dni przed siewem

• nawadnianie - w razie suszy

Przechowywanie :

• w kopcach , w chłodni

• dobrze się przechowują korzenie, lecz rzadko się je przechowuje, przerabiamy od razu po zbiorach

SELER KORZENIOWY :

• w uprawie jest system korzeniowy i naciowy (nie tworzą zgrubienia korzeniowego)

• system naciowy - rozeta liści o zmięśniałych ogonkach liściowych, korzeń jest łykowaty - tworzy tzw. brodę

• system naciowy - znany w Polsce, Niemczech, Węgrzech

• najbardziej wymagający ze wszystkich warzyw korzeniowych

• w Polsce produkcja amatorska selera naciowego ; Włochy, Hiszpania - duża produkcja selera naciowego, mała korzeniowego

• w Polsce brakuje specjalistycznych przechowalni - nie można go długo przechowywać (3 tygodnie - 1 miesiąc)

• system korzeniowy - przyprawa, warzywo na surówki, jako komponent, zawiera dużo olejków eterycznych

• cenny surowiec do konserwowania i suszenia

• pochodzi z basenu Morza Śródziemnego

• na bardzo duże wym. wodne, roślina błotna

• produkcja trwa od II do X

• nadaje się na zbiór pęczkowy (zalecany od VII, gdy wykształci 7-10 liści)

• jedyne warzywo korzeniowe uprawiane z ROZSADY :
  > b. długi okres wegetacji
  - 3-4 liście właściwe - sadzimy na miejsce stałe
  - b. długi wzrost
  > nasiona bardzo drobne 1g = 2 000 sztuk
  - kiełkują na świetle
  - b. trudne otoczkowanie
  > rośliny bardzo łatwo się jarowizują
  - pojawiają się pośpiechy już w 1 roku uprawy
  - sadzenie w pole po 15 V
  - 3-4⁰C - temp. jarowizacji
  - rośliny w formie 3-4 liści kończy okres juwenilny (nie może w nim przejść do fazy
  generatywnej
  - w szklarni podlewana zimną wodą może się jarowizować

• najlepsze podłoże do siewu nasion - substrat torfowy

• rozsada produkowana w wielodoniczkach

• wysiew 2-3g nasion do skrzynek wysiewnych

• długi okres wschodów - 2 tygodnie

• nasiona nie mogą być przykryte grubą warstwą gleby

• pikowanie, gdy tworzy się 1 właściwy liść

• rozsadę podlewamy

• rozsada na zbiór pęczkowy sadzona w rozstawie 25-30cm między rzędami, w rzędzie 15-20cm, sadzimy pod koniec IV lub na początku V

• na zbiór jesienny sadzimy - poł. V - VI w rzędzie 20-30cm

• na 1 ha / 80-90 tys. szt. rozsady

• przedplonem może być szpinak, sałata sadzona z rozsady wczesną wiosną, cebula z dymki sadzona jesienią, rzodkiewka

• przedplonem mogą być rośliny motylkowe oprócz tych , które są porażone przez nicienie

• gleba bogata w substancję organiczną

• wytwarza bardzo silną brodę korzeni włóknistych, zajmują dużą powierzchnię korzenia spichrzowego

• choroba - SEPTORIOZA - występowanie objawów na liściach, nawadnianie sprzyja rozpowszechnianiu się tej choroby

• herbicydy jak u marchwi

• dobrze sobie radzi z zachwaszczeniem

Zbiór :

• uciążliwy, trudny do zmechanizowania,

• ogławiamy ręcznie (odcinamy korzeń i wszystkie liście)

Przechowywanie :

• jak u marchwi i pietruszki

• warzywo do mrożenia, przemysłu.

WYKŁAD VIII - 30.11.2005rok

BURAK : Beta vulgaris

• rozpowszechniony 3-4 msc., 20-23 ha (połowa powierzchni kapusty)

• zbiór 450-500 tys. ton

• koncentracja upraw w Europie środkowo-wschodniej, w Europie zachodniej mała uprawa, spożycie liści

• surowiec do przetwórstwa

• cenny surowiec do pozyskiwania cennego barwnika - betanina

• skład chemiczny :
  <. m. - 12-13 (20%)
  < białka - 2%
  < cukry proste 4-8%
  < błonnik pokarmowy z pektynami
  < związki K, Fe
  < sok z buraka - czynnik krwiotwórczy, oczyszczanie

• bardzo łatwo kumuluje azotany

• wytwarza dużo szczawianów.

BETANINA - produkowana w proszku, do barwienia produktów spożywczych (wody, cukierki)

Wymagania :

• umiarkowane

• optymalna temp. 15-18⁰C

• poniżej 10⁰C przez kilkanaście dni - pośpiechowatość

• wrażliwy na temp. ujemne

• łatwa jaryzacja we wczesnej fazie wzrostu - już w fazie podkiełkowania nasion - bardzo krótka faza juwenilna (trudny okres młodociany kiedy roślina nie może się zjarowizować) Więc nie wysiewać zbyt wcześnie

• zbiory na przetwórstwo - już we IX, bo uszk. chłodowe już od 0⁰C

• przechowywanie buraka - co najmniej +1 - +2⁰C (P,M - 0⁰C)

• nie długi okres weget

• małe wymagania glebowe i pokarmowe( najmniejsze z korzennych) ale odmiany o wydłużonym korzeniu - lepsze gleby

• optymalne pH 6,5-7,0

Odmiany :

Glop Polan F₁ - pierwsza odmiana F₁

Opolski - najbardziej wydłużony

- odmiany o wydłużonych kształtach - bardziej podatne na kumulacje azotanów

Stanowisko :

• w 2,3,4 roku po oborniku

• nie uprawiamy po korzeniowych, kapustnych, ziemniakach

• dobry przedplon : groch, cebulowe, por

Dopuszczalna zawartość NO₃ - 1500 mg/kg św.m. - więc nie przekraczać nawożenia azotowego : 100 - 120 kg/ha
150 - 250 kg K₂O
80 - 100 kg P₂O₅

- wrażliwy na brak boru - sucha zgnilizna korzeni, zgorzknienie liści

Uprawa :

- k. IV / p. V - na bezpośrednie spożycie - botwina
- k. V - połowa VII - na przechowywanie
- p. VII - do przetwórstwa - na małe korzenie Ø 2,5 - 3,0 cm (do konserwowania w całości)

Im mniejszy korzeń - mniej wybarwiony.

Sposób siewu :

- 4 rzędy
- 6 rzędów między kołami ciągnika - regulacja wielkości korzeni
- 3 rzędy
Norma siewów kłębków wielonasiennych (owocostan)

• 12-24 kg/ha

• jednonasiennych 6-9 kg/ha
  > zbiór jesienny - 23 nasiona / m² ( 500 000szt)

Odległości w rzędzie :

przemysł 3-4 cm

spożycie i przechowanie 6-10 cm

• zaprawianie nasion

• herbicydy - Flint, Forte

• okrywanie folią perforowaną - w celu : na zbiór pęczkowy

Plony :

- przemysł 20-30 ton

- spożycie i przechowanie 40 ton

Przechowywanie - dobre (najlepsze z warzyw)

• 1-2⁰C

• wilgotność względna 95-98%

Do obrotu handlowego i przechowalniczego - sprzedaż z częścią korzeniową

SALSEFIA

SKORZONERA - (czarne korzonki, Wężymord)

W Europie dziko, M. Śr., w Europie do uprawy XVI-XVII wiek

• 
  skorzonera - jasnozielone liście, owalne
  salsefia - zielonomorski, liście wydłużone

• kolor części okwiatu : niebieski - skorz. różnice
  żółte - salsefia

• łatwo się jarowizują - głównie skorz.
  u salsefii - korzeń traci wtedy wartość odżywczą

• skorzonera - gdy usuniemy kwiatostany, korzeń nie traci właściwości

Zimowanie - skorzonera - dobrze zimuje, wznawia wzrost wiosną - liście na sałatkę (salsefia też)

Gł. zw. korzeniowy - inulina (do kilkunastu %)

• rozłożone cukry - bardzo ważny środek dietetyczny. W niskich temp. Rozkłada na cukry proste, przywabia myszy, nornice

> antyrakowo, obniża poziom cholesterolu

• dużo soli mineralnych Fe, Mg, K - głównie u młodych liści

ROŚLINY AMATORSKIE bo :

1. trudności w wysiewie - długie niełupki i siewniki nie są przystosowane do siewu, łamie

2. materiał siewny szybko traci żywotność - do 2 lat

3. brak rodzimych odmian

• zastosowanie - do konserwacji, gotowanie, na surowo nie

Wymagania klimatyczne :

• niewielkie - rośliny klimatu umiarkowanego

• umiarkowana wilgotność, ale nadmierna ilość wody powoduje rozwidlenie korzeni, na suszę bardzo odporna salsefia

Wymagania glebowe :

• piaszczysto-gliniaste

• dużo materii organicznej ale nie świeżej

• nie znoszą gleb kwaśnych

Zbiór :

• nie da się zmechanizować zbioru

• zbiór ręczny - późna jesień ( bo nie wrażliwa na chłód)

Plon 20 ton / ha

WARZYWA RZEPOWATE :

RZODKIEWKA

RZEPA

RZODKIEW

BRUKIEW

RZODKIEWKA :

• różny kształt i kolor - są też całe białe (sopel lodu)

• wiosną to nowalijka

RZODKIEW :

• roślina 1 roczna lub 2 letnia

• jesienna późna (Murzynka), (Agata) - całoroczna

• rzodkiew japońska - (daikon) - prawie całe zgrubienie nad powierzchnią gleby, masa do 1 kg

• nie uprawiana

RZEPA :

• roślina rolnicza - pasza

• roślina popularna

BRUKIEW :

• roślina 2 letnia

• głównie na paszę, ale też warzywna- spożycie młodych liści i zgrubień

• zawsze poplonowa

Rzodkiewka

Wartość odżywcza :

• zgrubienia jadalne - to łodyga (brak kory)

• gromadzi dużo azotanów

Biologia wzrostu :

• roślina dnia długiego - nie może być uprawiana w VI - VII

• roślina 1 roczna, brak jarowizacji

• stymulatorem wydawania kwiatostanów jest długi dzień

• uprawiana jako przedplon lub poplon

• głównie zimne nie ogrzewane tunele

• do uprawy polowych - Karmen

• siew : nasiona szybko kiełkują

• nie stosujemy NIGDY herbicydów - zbyt krótki okres wegetacji 40-50 dni

• bardzo umiarkowane nawożenie, głównie N a na działkach w ogóle

• na glebach ciężkich rozgałęziają się korzenie

• siew gęsty : pasowo rzędowy, pasy 40cm, w pasie 10-20cm, w rzędzie co 3 cm

• siew punktowy lub tradycyjny

• sprzedawana w pęczkach - po minimum 10 sztuk

• bardzo wrażliwa na więdnięcie - po zbiorach schłodzić natychmiast ,oczyścić lecz nie odcinać, umyć wodą w temp. 0⁰C, ewentualnie zapakować w folię

Rzodkiew :

• letnia uprawa cały rok - Agata

• jesienno-późna- uprawa poplonowa, Czarna Murzynka zgr. Ø 4-5 cm
  > duża wartość dietetyczna
  > olejki gorczyczne z siarką - antyseptyczne
  > działanie żółciopędne
  > antyłupieżowo, wzmacnia włosy

Rzodkiew japońska : daikon

• nie rozpowszechniona

• uprawiana w poplonie

• duża ilość świeżej masy, duża plenność

• brak rodzimych odmian, nasiona drogie

Brukiew :

• rzadko uprawiana

• amatorska, popularna

• krótki okres wegetatywny

• duże zgr. - kilka / kilkanaście cm

• dobra do przechowywania

WARZYWA CEBULOWE : Liliaceae

• bardzo duża grupa - niezwykle ważna

• 2 letnie lub wieloletnie

• najważniejsza cebula - szereg odmian botanicznych

• w PL - pow. upr. 32,5 tys. ha (jak marchew), największa powierzchnia w UE, ale np. w Holandii 20 tys. hektarów i większy plon

• por, cebula bez łusek, z nasad pochwy liściowej

• klasa jednoliścienne - budowa liścia z blaszki. Liść (zwana szczypiorkiem - oprócz czosnku i pora) i pochwa liściowa

• kiełkowanie epigeiczne (nadziemne) - liścień w kolanko

CEBULA :

Sposób uprawy :

• siew wprost na pole

• odmiana na zbiór jesienna - długodniowa

• wrażliwa na fotoperiodyzm - dzień długi sprzyja

Formowanie cebuli :

Krótkodniowe - znane na południu Europy a nie w Polsce.

• siew letni - zimuje w gruncie w fazie rozety - wiosną zawiązanie nasion

W Polsce bardzo wcześnie należy wysiewać cebulę bo:

1) długi okres wschodów
2) do momentu dnia długiego (k. VI) musi wytworzyć obfitą zieloną masę, bo w liściach są receptory bodźca świetlnego - FITOHROM

• wewnątrz - łuski zamknięte - całkowicie przekształcone są te liście w org. Spichrzowe, z nich nie wyrastają zielone liście.

Powierzchnia uprawy cebuli w Polsce - 30 tys. ha , 2-3 miejsce w Europie

Warzywa niezastąpione jako przyprawa i roślina lecznicza, przeciwdziała infekcjom bakteryjnym.

Skład chemiczny :

1. Olejki czosnkowe (lotne, wonne siarczki i disiarczki lub sulfotlenki alkilowe związane z obecnością aminokwasów siarkowych między innymi cysteiną)

- allina - sulfotlenek S-alkilocysteiny, jest związkiem bez zapachu , brak właściwości antybiotycznych;
allina alinaza a llicyna + kwas pirogronowy + amoniak

(przy (decyduje o ostrości smaku)

rozgnieceniu cebuli)

- allicyny - (monosulfotlenek disiarczku dialilowego) posiada silny zapach , wykazuje właściwości bakteriobójcze, przeciwkrwotoczne, normujące florę jelitową

- ajoeny - inhibitory agregacji płytek krwi, zapobiega miażdżycy

- smetylo - cysteinosulfotlenek

2. Flawonole (podklasa flawonoidów) oraz ich glikozydy

- kwercetyna - i jej glikozydy - właściwości przeciwutleniające, antyagregacyjne, przeciwzapalne, ochronne dla wątroby. Jest antyoksydantem - usuwa wolne rodniki, które są rakotwórcze

- kempferol - w formie glikozydowej

3. Sole mineralne : K, Zn, P, Mg, J, Se, Cu, Fe, Rd, Ce,

4. Witaminy : C (40-100mg % - głównie w szczypiorze), beta karoten, E, kwas nikotynowy B₁ i B₂.

5. Cukry proste
6. Pektyny : oczyszczają organizm

O ostrym smaku decyduje kwas pirogronowy

O łzawieniu - trioaldehyd propionowy.

Działanie :

• obniża ciśnienie cukrów

• poprawia płynność krwi i zapobiega zakrzepom

• zmniejsza poziom lipidów i cholesterolu

• zapobiega prostacie

• wygładza cerę, wpływa na włosy

• przeciwkaszlowo, wyksztuśnie

• na nie gojące się rany - okłady

Wymagania klimatyczne i glebowe :

Glebowe bardzo duże

Klimatyczne :

• umiarkowany klimat, dobrze znosi chłody nawet w okresie kiełkowania - minimum kilka stopni, znoszą przymrozki do -4⁰C

• optymalna temp. Do wzrostu to 18⁰C

• są też odmiany zimujące - uprawiane na wczesny zbiór wiosenny

• bardzo różne wymagania w różnych okresach wzrostu :
  > ciepło w II połowie lata - dobrze wpływa na formowanie cebul, zapobiega gąbczastości
  > wyższe temp. - ostrzejszy smak

Wodne : - duże (słaby system korzeniowy) - krytyczny okres

• wschody i wiązanie zgrubienia korzeniowego

• opady - opóźnienie w dojrzewaniu

Glebowe : bardzo duże, dużo próchnicy, najwyższe wymagania gdy uprawia się z siewu (słaby system korzeniowy) i klasa I, II, III a

• obfite nawożenie

• lubi gleby torfowe o uregulowanych stosunkach wodnych, ale łatwo się zachwaszcza

• nie mogą być zbyt zwięzłe, zaskorupiające

• nie znosi zakwaszenia gleby pH 6,5 - 7,0

• ważna konfiguracja terenu - bo zagłębienia stanowiska sprzyjają chorobom np. mączniak rzekomy - też sprzyja przestrzeń zamknięta

• można uprawiać w całej PL ale na towarowy zbiór jest rejonizacja( też ze względów ekonomicznych np. transport)

Przetwórstwo :

• głównie do mrożenia (ale obrana z łuski, pokrojona w plastry, kostki)

• suszarnictwo

Uprawa towarowa - rejonizacja:

• wymaga bardzo wczesnego siewu ( roślina dnia długiego - z jego nastaniem musi mieć dużą masę wegetatywną + fitochromy - impuls do wytworzenia zgrubienia)

• b. długi okres weget. 120-160 dni

• pogoda - izoterma VIII - 16,5⁰C, IV 7,5⁰C. Max ilość opadów 70mm

• 50% gleb klasy I, II, III

• okolice Warszawy, Błonie, Skierniewice, Łowicz, Kutno, Konin, na Lubelszczyźnie, Zamość, Tomaszów Lubelski

Uprawa :

1. Siew wprost na pole - największe wymagania

2. Rozsada

3. Dymka

1). Siewki bardzo delikatne i wrażliwe

Przedplon :

- choć znosi uprawę po sobie KONIECZNE ZMIANOWANIE (ze względu na choroby, szkodniki, chwasty) bardzo groźny jest :
> nicień - niszczyk zjadliwy

> głownia cebuli

> mącznik rzekomy
> śmietka

> rzepicha leśna

- dobre przedplony : fasola, groch, koniczyna, ogórek, zboża: żyto, pszenica
- gorsze kapustne - wydzieliny korzeniowe niekorzystne

- unikać po : ziemniakach, bobiku, cebulowych, owsie, pietruszce, selerze

Nawożenie :

• bardzo wrażliwa na brak próchnicy w glebie- obornik jesienią poprzedniego roku - do 50 ton

• inne nawożenie organiczne - kompost, nawozy zielone (lato lub wczesna jesień)

• znaczne objawy przy braku składników pokarmowych, głównie na glebach torfowych - Cu, N - zahamowanie wzrostu, żółknięcie szczypioru, końce zeschnięte, P - rzadko, przejaśnienia, trudność w zasychaniu szyjki, K - obumieranie końców liści, cebula trudno dojrzewa, gorsza wartość przechowalnicza.

• przed siewem - K, P część N

• pogłównie niewielka ilość N w formie łatwo dostępnej ( cebula nie akumuluje azotanów)

• nie wolno stosować K w formie Cl, tylko siarczki
  NO₃ 100 mg / l 80-100 kg / ha
  P - 60 100-150 kg / ha
  K - 150 150-200 kg / ha

Gdy nawożenie N po połowie VI lub przenawożenie to grozi to :bączastość, tworzenie grubej szyjki nie skłonnej do zasychania.

Siew :

• zdolności kiełkowania - b. krótka - 2 lata. Używać tylko materiału siewnego o bardzo dobrej zdolności kiełkowania - od 80% - 90%
  zamknięta w hermetycznych opakowaniach - do 4-5 lat

• używa się nasion kondycjonowanych - pobudzanych, ale tylko na dobrą glebę

• na 1 ha - w zależności od siewu m² - 40 roślin
  < siew rzędowy 30cm lub 45
  < siew pasowo rzędowy - zagony 150 cm
  < w podwójne rzędy
  < zaprawianie nasion

Choroby przechowalniane :

• 
  czarna zgnilizna szyjki

• mokra zgnilizna (bakterioza szyjki) zaprawiać

• biała zgnilizna nasiona

• szara pleśń

Zaprawy : Śmietka : Marshal, Optanol, Funaben

Zwalczanie chwastów :

• bardzo wolne wschody 10-14 dni, konieczne stos. Herbicydów, wyjątkowo łatwo się zachwaszcza .

• krytyczny okres od wschodów do 2-3 liści właściwych

• 2-3 dni przed wschodami - Romandup, Avans

• po wschodach : Stomp, Goal

• skutek opóźnionego siewu - bączastość

• głębokość siewu 1,5 cm - gleby ciężkie, 2 cm - lekkie, przy stos. Herbicydów Stomp - głębiej

• siew punktowy - brak przerywki

Nawadnianie - w krytycznych momentach

Ochrona - czasem mimo stosowania zaprawy pojawia się śmietka

Zwalczanie mącznika rzekomego - szczególnie na uprawach z dymki lub wysadek.

Zbiór -

• do wykopywania - kopaczki, cebule zostawić na polu do podeschnięcia, inną maszyną się zbiera po kilku dniach

• oznaka dojrzenia - załamywanie szczypioru

• pogłębiamy spoczynek, bezwzględny oprysk Fazor - nie możliwy eksport

• przy uprawie na DYMKĘ zbiór p. VII, szczypiory się nie załamują

• norma wysiewu nasion - w pełni wykształcone , klasa I, II standardowe lub kwalifikowane

• na dymkę - nie stosujemy siewu punktowego

• norma siewu 100 kg / ha

• zabiegi agrotechniczne jak u cebuli

• nie stosujemy nawożenia mineralnego , gdy jest stosunkowo dobre

• siew bardzo gęsty

• nawożenie przedsiewne - ½ dawki, pogłównie - nie stosujemy

• zaprawianie nasion

• zagrożenia - niszczyk zjadliwy

• herbicydy i ochrona jak cebula

• wykopywanie jak cebula, suszenie na wiatach

• nie magazynować gruba warstwą

• uprawa dymki na wczesny zbiór cebuli konsumpcyjnej

• w okresie międzywojennym dopiero stosowany siew wprost w pole, ale wtedy nikt nie znał herbicydów, więc to się nie sprawdzało, więc wymyślono dymkę

• posadzenie z dużej dymki - może dojść do pośpiechowatości dlatego suszono je w dymiarniach - ta wyższa temp. zapobiega pośpiechowatości

• im mniejsza średnica - mniejsza podatność na jarowizację , bo są one w stadium juwenalnym. Czynnik ten działa na stożek wzrostu - dymka drobna jest pewniejsza - poniżej 10 mm

• przechowywalność - duża wilgotność powietrza, na 6 tygodni przed wysadzeniem - wysoka temp.

• sadzenie jesienią - duża dymka na szczypior

Uprawa z rozsady - podobnie jak z dymki

• cykl jednoroczny

• siew p. III - b. dobrze znosi chłody

• możliwe gdy brak dymki na wczesny zbiór

• niekorzystne ekonomicznie

• 5000 szt. / ha

• rozsada grupowa, sadzenie, gniazdowa

• z rozsady jest wyrównana

• konsumpcja koniec lata / początek jesieni

• nawożenie umiarkowane 2 tygodnie po przyjęciu rozsady

Przechowywanie :

- najlepiej 0⁰C , ale do -3⁰C

- wilgotność niska do 75% (marchew, kapusta 90%)

WYKŁAD IX - 14.12.2005rok

Zbiór wykonujemy gdy większość szczypiorów się załamuje

- zbyt późny zbiór - pogorszenie trwałości przechowalniczej

Plony - w Polsce dość niskie z ha w porównaniu z innymi krajami

- uprawa z dymki lub rozsady - wcześniejszy zbiór , większy plon o 20-30%, lepsze wyrównanie

CZOSNEK :

• bardzo stara w uprawie

• Grecy wierzyli, że ma dużą moc odstraszającą, walki z demonami

• bunt niewolników egipskich przy budowie piramidy Heopsa. Domagali się pora, czosnku, rzodkwi.

• starożytny Rzym - podnosi męstwo, właściwości lecznicze, magiczne amulety

• nacieranie ciała, bakteriobójczo

• allicyna w czosnku to gallicyna

• działanie przeciw miażdżycowe, obniża poziom cholesterolu, ciśnienie krwi, na pracę serca

• zapobiega pasożytom przewodu pokarmowego

• działa zewnątrz gojąco na rany i oparzenia

• przyprawa w kuchni Dalekiego Wschodu, Afryki, Ameryki, Europy

Dla zniwelowania zapachu - zaleca się picie czerwonego wina, spożywanie liści pietruszki, selera, kopru.

Zawiera wiele substancji siarkowych (aminokwasów, właściwości bakteriobójcze - gallicyna)

- K, Mg, Co, Rad, German

Uprawa :

W Polsce jako roślina jednoroczna jara lub ozima.

• ojczyzna Azja (Bliski i Daleki Wschód)

• wymagania umiarkowane

• wytrzymały na niskie temperatury - może zimować
  > typy zimujące - wydają pędy kwiatowe, posadzone przed zimą
  > typy jare - nie wydają pędów kwiatowych , tylko główkę

• rozmnaża się TYLKO WEGETATYWNIE , brak nasion a te które wytwarzają baldachy tworzą tam nie nasiona, lecz CEBULKI POWIETRZNE (siew)

Główka - cebula złożona, zbudowana z drobnych cebulek zwanych ząbkami. Ząbki to forma użytkowa. Każdy ząbek posiada tak zwane piętki, są to liście spichrzowe okryte łuską.

Rola liści :

• asymilujące

• spichrzowe

• ochraniające - całą główkę i pojedynczy ząbek

Odmiany ozime - mniejsza liczba ząbków, ale dużych, ułożone w okółku

Odmiany jare - ząbki mniejsze i liczniejsze, malutkie wewnętrzne

Odmiany : Orlik, Orkan, Harnaś, - zimowe

Cyryl, Jarys - jare

Odmiany lokalne - często jest trudny w hodowli (nie w uprawie) -bo brak nasion. Bazuje się nawet in-vitro - są pozbawione wirusów

Warunki do wytwarzania główek:

• niskie temp. przez dłuższy okres 1-2 msc. temp. 0-10⁰C (traktujemy materiał mnożeniowy w przechowalni) , 20⁰C - nie wytworzy główek

• rośliny dnia długiego - wtedy musi mieć już obfity przyrost wegetatywny, siew najpóźniej do 2 dekady

• wrażliwy na brak wody

• gleby dobra kultura, organiczne - wrażliwe na brak próchnicy. Gleby żyzne - mady, czarnoziemy, słab. syst. - dużo składników pokarmowych.

Choroby :

• głównie grzybowe - Fusarium, Sclerofinia

• brunatna plamistość - bakteria

• zielona zgnilizna czosnku - Poenicillium

• Czarna zgnilizna czosnku - Aspergillus niger

Szkodniki :

• niszczyk zjadliwy

• śmietka cebulanka

• poskrzypka cebulanka

Trzeba zaprawiać - Aplon, Sumilen

Odpowiednie zmianowanie - dobre zboża (bez owsa)

Złe : motylkowe, truskawki - nicienie

Dobre : dyniowate, pomidor

Nawożenie :

- obfite, dużo obornika 40-50 ton (jesienią)

- N P K - 400-600 kg/ha, przenawożenie - słaba łuska, opóźnienie weget.

Sadzenie :

• ozime jesienią - na bardzo dobrze uprawiona glebę i nawożoną (dość dużo S). Źle się przechowuje 1-2 dek. X , później wymarza

• wiosną jak najwcześniej - k. III - 2 dek. IV

TECHNOLOGIA - wysadzanie ząbków mechanicznie, w siewnikach

250 - 300 kg / ha - 100 kg - dużych
200 - 250 - powietrznych
300 - małych

• zagłębione na 5 cm aby nie wymarzły

• nie stosujemy materiałów izolacyjnych bo zwabiają szkodniki

Pielęgnacja i zabiegi :

- niszczenie skorupy gleby

- niszczenie chwastów - Afalon, Sadecit, Ramrot

- ściółkowanie - międzyrzędzia - czarna folia, trociny, słoma - głównie chodzi o wilgoć - lepsze plonowanie

- ogławianie - uszczykiwać pędy kw. - wytwarza gł.

• większej masie

Faza dojrzałości zbiorczej :

Gdy nie jest zebrany może się powtórnie ukorzeniać i główki są wciągane na kilkanaście cm w glebę - łuska krucha i pęka - źle się przechowuje i traci wartości handlowe.

Optymalny termin : ozimy - poł. VII lepiej wcześniej
jary - poł. VIII niż za późno

Oznaka dojrzałości :

- gdy są pędy generatywne - początek , zamieranie liści, wyczuwanie ząbków w główce

- początkowe stadium pękania łuski na baldachu i pokazują cię cebulki powietrzne

Plony niższe niż cebuli :

10 - 15 ton - to dość dobry plon

- bardzo plenne są czosnki ozime.

Przechowywanie :

• cienką warstwą - do 20 cm, nie znosi leżeć w pryzmie

• przewiewne wiaty, stelaże

• splatane warkocze

• temp. 0⁰C, wilgoć względna 65-70% (niższa od cebuli)

• jary dobry do przechowywania, ozimy raczej na bezpośrednie spożycie.

SZALOTKA : Allium ascalonicum

• cebula gniazdowa - wytwarza gniazdo cebul

• bardzo słabo tworzy nasiona i tylko niektóre odmiany, rozmnażanie przez cebulki przybyszowe z rozdzielenia gniazda

• zwykle 3-4 cebulki w gnieździe ale są też do 20

• na przekroju widoczne stożki wzrostu, każdy ze stożków tworzy odrębną cebulkę - tworzy się gniazdo

• gniazdo tworzy też cebulka perłowa i wielopiętrowa

• rozmnażanie wegetatywne, choć można z nasion (niektóre wydają) - z rozsady

• roślina amatorska, we Francji najwięcej produkowana

• sadzenie jesienią (jak czosnek) lub wiosną

• bardzo dobra trwałość przechowalnicza, nie wyrasta w szczypior

• wiele walorów zdrowotnych - dużo kwercetyny, antyutleniacze

• krótszy okres weget. - już na początku VII

• mniejsze wymagania - znosi każde warunki jak chwast

POR :

• roślina z natury wieloletnia ale w Polsce uprawiana jako 2-letnia

• obok cebuli głównie często pojawiają się też przybyszowe cebulki wydłużone

• liście równowąskie, płaskie, siedzące

• cebule zmięśniałe pochwy liściowe, bez łuski okrywającej

• kształt cebul : zaokrąglona, walcowata

• organ użytkowy : cała roślina

• bardzo silny system korzeniowy (odwrotnie do cebuli i pora) , mniejsza wrażliwość na warunki środowiska

• pochodzenie - M. Śr.

• duże plantacje - przy aglomeracjach miejskich

Uprawa :

- z siewu - niskie plony, drogie nasiona ,odmian polskich brak ( tylko Bartek i Sebastian)

- dla dobrego plonowania uprawiana z rozsady, ale kłopotliwe wysadzanie, sadzić 3 msc. rozs. - mechanicznie

Skład chemiczny :

• s.m. dużo

• cukry

• wit. C 30+20 mg (mało) ale dużo się spożywa

• brak skłonności do akumulacji azotanów

• typowe warzywo do spożycia w okresie zimowym i wczesno wiosennym, brak znacz. W lecie

Pochodzenie - Zachodnia Azja i Morze Śródziemne

Wymagania :

• bardzo odporna na niskie temp. do -15⁰C - -20⁰C

• niewielkie wymagania cieplne w okresie weget. (jak jarmuż)

• rośliny dnia długiego, dużo światła

• duże wymagania wodne , duża wilgotność powietrza, dobrze na Wyspie Wolin i Pomorzu Zachodnim

• wymagania pokarmowe duże - gleby próchniczne, gliniasto piaszczyste, lessowe

• przedplon II , III rok po oborniku, kapustne, dyniowate natomiast gdy sadzimy w VI / VII (na zimę) - przedplon: wczesna kapusta, sałata

• pory to przedplon dla kapustnych, ogórka, pomidora

Terminy agrotechniczne uprawy :

	LETNI	ZIMOWY	WIOSENNY
Siew	I	15 III - 15 IV	1 - 15 V
Sadzenie	20 III - 15 IV	15 V - 15 VI	15 VI - 15 VIII
zbiór	VIII - IX	XI - XII	1 - 15 V (nast. roku)

Nawożenie :

• N P K - 300 - 500 kg/ha

• przy nawadnianiu 600-800 kg MPK

• nawożenie pogłównie N - nie dalej jak 2 miesiące przed zbiorem

• nie wrażliwy na formę K (może być KCl - mało wrażliwy na Cl - mniej od cebuli)

Siew :

- siew wprost na pole - k. III / k. IV - nie później , bo plon znikomy ( ale nie wpływa na obniżenie jakości)

- siew punktowy 2-3 kg / ha, nasiona mało żywotne

- zdolność kiełkowania do 2 lat

- na zbiór letni - w mnożarce, zimowy - tunele, im starsza rozsada tym lepiej się przyjmuje, 170-200 tys. sztuk rozsady / ha (1-3 kg nasion)

- regularne podlewanie ale nie obfite

- wieloletnie

- przykrywać agrowłókniną

Zbiór :

• w zależności od celu produkcji - od VII (na pęczki), do późnej jesieni

• pory pozostawione w polu wymagają wyższego obredlania

• w okresie weget. - obsypywanie w celu wybielania cebul

Różne metody sadzenia :

• dotychczasowe - na płasko

• obsypywanie

• w bruzdy

• w dołki do 20 cm

Odchwaszczanie :

• dozwolone herbicydy : Satecid, Rendt

• 3-4 tygodnie po posadzeniu - Afalon

• zbiór mechaniczny

Przechowywanie :

• pozostawione w polu - zbiór do połowy V

• ułożenie - całych roślin obok siebie w worku, rośliny bardzo gęsto i przykryć następną warstwą gleby. Można w nie ogrzewanych szklarniach, tunelach inspektach

• na własne potrzeby. Na otwartej przestrzeni nie zmarzną ale jeśli gleba jest zamarznięta to wydobywać w czasie odwilży

Plony :

• z siewu - niższe nawet o 50% , 20-25 t /ha

• z rozsady - 40-50 t / ha

SZCZYPIOREK :

- wieloletnia roślina ogródkowa

- powszechny do pędzenia na Zachodzie Europy

PĘDZENIE - przerywanie okresu spoczynku bezwzględnego i poddany pewnym zabiegom

- bardzo małe wymagania, bardzo łatwa uprawa, udaje się na każdej glebie tylko susza nie sprzyja wegetacji

- nasiona - drobniejsze od cebuli i pora, sieje się prosto nie punktowo

- roślina się krzewi już w I roku uprawy w kolejnych bardzo zbita

- podział kęp starej rośliny na sadzonki

Nawożenie : jak u cebuli

Pielęgnacja : w I roku - tylko odchwaszczanie herbicydami

LIOFILIZACJA szczypioru - odwodniony szczypior ale nie suszony. Stosujemy suszenie na zimno w niskim ciśnieniu. Szczypior pokrojony i odwodniony.

Skład chemiczny :

• dużo Fe

• cebulowy smak - olejki eteryczne

• właściwości zdrowotne - jak cebulowe ale delikatniejszy

Plantacje : z siewu od wczesnej wiosny do lata (połowa VII) bo gorzej zimuje

- siew 4 - (20) kg / ha - może być duże zagęszczenie

Wymagania :

- mrozoodporne

- stos. jako nowalijka, ale użytkowanie cały rok

Wada : już w II roku pojawiają się fioletowe baldachy - trzeba ścinać całą plantację - czekać aż odbiją liście. Każda roślina wydaje tylko 1 pęd kwiatostanowy - miododajny, pachnący.

Jesienią I - II roku wykopać dołki i sadzić XI - XII

- ciepłe kąpiele - przerwanie spoczynku bezwzględnego - zanurzenie cebul w temp. 36⁰C.

SIEDMIOLATKA :

• wieloletnia

• pochodzi z okolic Rosji u nas uprawiana amatorsko

• podobna do cebuli ale węższe cebulki

• w 2 roku - pędy kwiatostanowe wyrastają na szczycie - brak tkanki mechanicznej, kilkanaście pąków kwiatowych na roślinie ( z każdego odrostu)

• roślina typowo ogródkowa

• należy do nowalijek

• pędzenie - w połowie zimy, bo szybko wychodzi z okresu spoczynku

• uprawa z siewu i rozsady

• przykrywać włókniną - szybszy zbiór - połowa IV

• po kilku latach plantacje odnawiać

• łatwo przystosowuje się do każdych warunków

• szczypior nie tak delikatny jak u szczypiorku , wypełniane galaretkowatą substancją

• wymagania małe, doskonała do każdych warunków (system korzeniowy do 30 cm)

24

---