9. TURCJA - OD KALIFATU DO REPUBLIKI

A. Sytuacja po kongresie wiedeńskim/berlińskim

1878-1909 - okres absolutyzmu Abdulhamida II

Kryzys i upadek prestiżu zewnętrznego. Przetrwała tylko dlatego, że na jej terenie krzyżowały się sprzeczne interesy mocarstw - bardziej zaborcze niż wcześniej dążenia do uzależnienia gospodarczego, eksportu, kapitału, podporządkowania sobie rynku (Anglia, Francja, Rosja, Austro-Węgry). Turcja była słaba wewnętrznie. Nie mogła spłacać pożyczek, ogłoszono jej niewypłacalność.

20 XII 1881 - Zarząd Długu Publicznego - na spłacenie długów miał pobierać opłaty z tytoniu, opłat stemplowych, napojów, soli, jedwabiu, ryb i opłat łowieckich. Pobieranie podatków - dziesięcina. Tak powstało państwo w państwie.

Charakter kapitalistów działających w Turcji był pasożytniczy. Monopole niszczyły miejscowy przemysł. Kolej żelazna, budowy dróg publicznych, tramwaje, elektryczne wodociągi i gaz - miał obcy kapitał. Były to ułatwione przez przywileje kapitalistów z okresu wojny, rozszerzone na wł. USA. Turcja była faktycznie półkolonią obcego kapitału.

Ekspansja terytorialna mocarstw:

Austria - okupacja Cypru 1878, 1882 - Egipt

Francja - Tunezja 1881

Grecja - 1881 Tesalia

Rumunia (?) wschodnia miała być autonomiczna, a wcielono ją do Bułgarii.

1896 - powstanie na Krecie, Grecja pomogła i wybuchła krótkotrwała wojna grecko-turecka 1897 pod Domokos (?) wojska Edhema Paszy Podbiły Greków. Mocarstwa narzuciły swoje pośrednictwa.

Poza korekcją granic, Grecja miała zapłacić Turcji 4 mln funtów kontrybucji. Kreta miała formalnie pozostać pod zwierzchnictwem Turcji, otrzymać miała jednak autonomię i gubernatorstwo z greckio … … (?) przy pewnej kontroli międzynarodowej.

Francja i Anglia zbliżyły się do Rosji z obawy przed Niemcami, malał ich wpływ na Turcję i zainteresowanie nią. … (?) antyrosyjskie wywołało zbliżenie Turcji i Niemiec.

To Niemcy stawały się głównym udziałowcem bankowości i instytucji koncesyjnych. Niemcy mieli w planach kolonizację Anatolii.

Abdulahamid II - „krwawy sułtan” - fanatyzm i despotyzm polityczny. Chciał wykorzystać religię muzułmańską do mobilizowania mas Bliskiego Wschodu do walki. Postanowił zdysk. Swoją pozycję namiestnika Proroka nadać nowego blasku i wystąpić w roli księcia wiernych. Chciał w ten sposób zahamować separatystyczne zapędy nacjonalistycznych ugrupowań i mobilizować fanatyzm przez panislamizm.

Abdulhamid II zamknął się w pałacu i stamtąd wydawał rozkazy. Najbardziej zasłużeni reformatorzy (Ahmed Pasza) byli skazywani na zesłanie lub śmierć.

1894 - 96 - pogromy Ormian wywołały …

Ucisk Greków na Krecie - wojna grecko-turecka 1897

Turcja coraz bardziej uzależniała się od zachodu. Przemysł upadał, ale inwestorzy zagraniczni się rozwijali. Linie kolejowe (np. z Muddai do Bursy) ożywiały życie gospodarcze. Nowe przedsiębiorstwa przetwórcze - zalążki produkcji miejskiej.

B. Podłoże przemian gospodarczych

Okres Abdulhamida II nie hamował poprzednich dążeń na polu … cywilizacyjnym. Realizowano początkowe przedsięwzięcia europeizacyjne i innowacyjne. Absolutnie potrzebni byli ludzie wykształceni. Nowe uczelnie - np. szkoła handlowa, szkoła inżynierii cywilnych. Nauka języka i literatury tureckiej. Uprzywilejowane były przedmioty religijne , ale nauki ścisłe i ogólne wprowadziły rozwój nowej myśli. Wzrosła liczba szkół świeckich. W nowej inteligencji znalazły oparcie idee buntownicze, patriotyzm, duma i ambicja narodowa. Wynikające z przykładów zachodnioeuropejskich (pod wpływem zjednoczenia Włoch i Niemiec), do Turcji zaczęły przenikać myśli europejskie. Rozpoczęły się idee demokratyczne.

C. Ruch Młodoturecki

Na … europeizacji, modernizacji, neoislamizacji

1889 - studenci szkoły medycyny wojskowej założyli tajne kółko - tzw. Jedność Osmańska.

Z kół powstały organizacje spiskowe dążące do obalenia tyranii, ujęcia władzy i przeprowadzenia reform.

Członkowie mniejszości narodowej Ormianie, … tureckiej.

Sympatyzowali też z niektórymi spiskowcami z prowincji arabskich.

1902 - Paryż - I zjazd młodoturków, ale niedługo nastąpił rozłam

Po 1905 wzrosła aktywność młodoturków - wydarzenia w Rosji.

Po raz pierwszy areszt. kraj - Japonia zwyciężyła kraj europejski

1907 - zjazd … - centrum przeniesiono z Paryża do Salonik.

D. I wojna światowa i rewolucja młodoturecka

Wzmagający się ruch partyzantów macedońskich. To wywołało niepokój wśród mocarstw.

1908 - w … - spotkanie Mikołaja II z Edwardem VII (Koburgiem) [kontrola Macedonii i … i wprowadzenie tam … wojsk. Miało to zapobiec przenikaniu tam wpływu Austro-Węgier]

To zaniepokoiło młodotureckich spiskowców.

Wiedzieli, że przegniły reżim sułtański niezdolny jest do podjęcia jakichkolwiek kroków.

3 VII 1908 w … Macedonii - Achmed Miali Bej - walka z reżimem o przywrócenie … . W jego ślady poszedł też Enver Bey (?), późniejszy Enver Pasza.

Jedność i Postęp wystąpieniami … domagali się przywrócenia konstytucji. Żądania odrzucono.

23 III 1908 - CK Jedność i Postęp ogłosił przywrócenie konstytucji i ultimatum.

100-tyś. Marsz armii na Stambuł

Abdulhamid przywrócił konstytucję z 1876 roku i obiecał przeprowadzenie powszechnych wyborów do parlamentu. Euforia i manifestacje. CK Jedność i Postęp uczcił pamięć Mickiewicza, zorganizował manifestację przed domem stojącym na miejscu tego, w którym zmarł polski wieszcz (inicjatorem był Tadeusz … … )

Abdulhamid II usuwał zniechęconych ministrów i nie oddawał władzy.

2 XI 1908 - zebrał się parlament - 150 miejsc młodoturcy na 230. Nie przeprowadzono reform. … … z agenturami państw imperialistycznych (Anglia) założyły niby liberalną partię Ahrar z księciem Sabaheddinem na czele, a koła zachodnie z otoczenia sułtana - stronnictwo Zjednoczenie Muzułmanów - wykorzystano fanatyzm religijny do walki z członkami Jedności i Postępu.

E. Kontrrewolucja i ujędzie młodotureckich …

13 IV 1909 - pucz opozycji popartej przez … koła religijnych żołnierzy. Zamordowano wielu deputowanych i żołnierzy. Nowy rząd był złożony z przeciwników starego porządku - nie trwał jednak długo. Po 2 tygodniach utworzono w Macedonii tzw. Armię Ruchomą (…) - jej szefem był kapitan Mustafa Kemal.

24 IV 1909 - Armia wkroczyła do Stambułu

25 IX 1909 - ogłoszono detronizację Abdulhamida II

Sułtanem został jego niedołężny brat Mehmed V

… (1909-18) wówczas wyszła na jaw bezprogramowość Młodych Turków. Sądzili, że hasła wolnościowe zaspokoją wszystkie pragnienia.

Osjanizm był jednak programem wyłącznie tureckim. Inne narodowości dążyły do zabezpieczenia przemian równości lub oddzielenia się. Utrzymanie tak niejednolitego państwa stało się mrzonką. Płonne były nadzieje na odzyskanie narodowości. Osjanizm nie miał wielu zwolenników w prowincjach arabskich. Młodoturcy byli zawiedzeni.

F. Europa a rewolucja młodoturecka. Wojna włosko-turecka. Przewrót reakcyjny w Stambule.

Nie było poparcia państw europejskich. Oceniano rewolucję pozytywnie, ale obawiano się utraty przywilejów. Wykorzystano sytuację wewnętrzną do umocnienia swej pozycji na Bałkanach.

X 1908 - Austro-Węgry ogłosiły aneksję … - dotąd były jedynie pod okupacją

Również książę Bułgarii pod wpływem Niemiec ogłosił się nienawistnym królem i zrzucił nominalne zwierzchnictwo Turcji. Turcja się sprzeciwiała, ale za wstawieniem Rosji uznała nową sytuację Bułgarii.

W zamian za rezygnację Rosji z resztek kontrybucji, które Turcja była winna po 1878, ogłosiła przyłączenie Krety do Grecji.

Kryzys i widmo wojny dla Europy

24 IX 1911 - Włochy chcąc powiększyć swe zamorskie posiadłości zażądała od Turcji … … i 25 IX 1911 zaatakowała Turcję wysadzając wojska w Trypolis. Ciche poparcie Anglii i Francji. Ostrzelano … i Bejrut. Niepowodzenia wzmocniły pozycję Turcji i ugrupowanie Wolność i Zgoda (sympatyzowało z Anglią). W XII 1912 dokonano przewrotu i przejęto rządy.

18 X 1912 - traktat w … przyznał władzom … z …. tzw. Libię. Włosi pozostali w praktyce w Trypolisie do 1943.

G. Wojny bałkańskie. II powrót młodoturków do władzy.

Kraje bałkańskie wykorzystały ten fakt, aby zdobyć część terytorium zamieszkiwanego przez ludność nieturecką.

Poszerzono sojusz z Serbią i Bułgarią o Grecję i Czarnogórę.

8 X 1912 - rozpoczęto walkę …

18 X 1912 - pod pretekstem reform w Macedonii i Tracji państwa bałkańskie …

Porażka pod … od Serbów. Zanegowała to Wielka Brytania.

3 XI 1912 - doszło za jej pośrednictwem do zawieszenia broni i zwołania w Londynie konferencji pokojowej. Turcja nie zgodziła się na oddanie całej Macedonii i Tracji z Adrianopolem

16 XII 1912 - zerwano koalicję i wznowiono działania wojenne.

21 I 1913 - Enver Pasza przeprowadził zamach stanu. Młodoturcy powrócili do władzy. Padły … Janusza … …

16 IV 1913 - zawieszenie broni i wznowienie obrad w Londynie

30 V 1913 - zawarcie traktatu [Turcję ograniczono do skrawka Tracji po linię Midye-Evas ze Stambułem]

30 VI 1913 - II wojna bałkańska; przyczyna: sojusznicy nie mogli się dogadać w sprawie podziału …

22 VII 1913 - Turcja odzyskała Edirne

Traktaty z Bułgarią (Stambuł) i Grecją (Ateny). Turcja utraciła prawie wszystkie posiadłości europejskie. Rozgoryczenie.

Pokój otwierał możliwości pewnych działań na polu wewnętrznym.

H. Rządy wewnętrzne triumwiratu młodotureckiego

Od 1913 - dyktatura triumwiratu: minister wojny, szef sztabu generalnego Enver Pasza … i przewaga komitetu Jedność i Pokój … Paszy i ministra marynarki Cemala (?) Paszy.

Ustawy:

- o poprawie rodzimego przemysłu

- o włączeniu dóbr podstawowych i funkcji religijnych do godnego dobrobytu towarowego

Wzrost zadłużenia na korzyść niemieckich kapitalistów

Ustawy o szkolnictwie (23 IX)

- szkoła obowiązkowa i bezpłatna

- zreformowanie szkół średnich … i utworzenie nowych

- wprowadzenie wydziału lekarskiego i prawnego

- liczne szkoły specjalistyczne

- szkoły dla mniejszości

Ożywione życie kulturalne, Osmańskie Towarzystwo Oświaty, …

dołączam też jakieś opracowanie podobnego tematu znalezione w necie - jeżeli uważasz, że się nada, możesz dołączyć je do wielkiego pliku

Rewolucja turecka 1908 roku

Na wielonarodowościowych obszarach imperium osmańskiego stosunkowo wcześnie rozwinęły się ruchy nacjonalistyczne, wymierzone przeciwko uciskowi narodowemu stosowanemu przez Turcję. Ruchy te posiadały wyraźnie zarysowane dwa nurty . Jeden ich odłam prowadził walkę o wyzwolenie narodowe, wprowadzenie konstytucji i reformy demokratyczne. Drugi nurt głosił hasła rewolucji.

W imperium osmańskim bunty ujarzmionych narodów były na porządku dziennym . Już w 1875roku miały miejsce krwawe powstania w Bośni i Hercegowinie a rok później w Bułgarii. W ruchach tych idee wyzwolenia narodowego splatały się z hasłami walki z obszarnikami, którymi zazwyczaj byli muzułmańscy bejowie. Narodowe cele powstania w Bośni i Hercegowinie oraz w Bułgarii przeplatały się z celami ekonomicznymi, a także stanowiły formę walki z uciskiem religijnym. Powstańcy w Bośni żądali zmiany obowiązujących praw, równości narodowej i religijnej , zniesienia pańszczyzny, wreszcie przyłączenia Bośni i Hercegowiny do Serbii.

W latach 1894-96 wybuchło powstanie Ormian. Tłumiąc powstanie wojska tureckie wymordowały około 60 tysięcy osób, spaliły 3 tysiące wsi ormiańskich, zorganizowały szereg pogromów. Ostatecznie powstanie utopione zostało we krwi i stłumione . Dało to Wielkiej Brytanii i Rosji pretekst do wzmocnienia ich dalszej ingerencji w sprawy imperium osmańskiego.

W 1897 roku wybuchło powstanie na Krecie, co stało się pretekstem do wojny turecko- greckiej. Wojnę tę wygrała Turcja, jednakże mocarstwa zmusiły ją do opuszczenia Krety, która uzyskała autonomię, faktycznie zaś znalazła się pod władzą Grecji.

Na przełomie XIX i XX wieku szczególnie ożywioną działalność powstańczą prowadzili chłopi macedońscy, którzy porzucając wsie i uciekając w góry., organizowali tam oddziały partyzanckie do walki z Turcją. Ich uczestników nazywano czetnikami . Oddziały te związane były z macedońską organizacją rewolucyjną, na czele której stał Jan Sandański. Czetnicy żądali oni narodowej, demokratycznych praw i podziału ziemi obszarników tureckich. Organizacja ta nie wykorzystała w pełni możliwości, jakie krył w sobie masowy ruch partyzancki, organizowany przez chłopstwo. Metodą jej działania był terror indywidualny.

W 1903 roku wybuchło powstanie w Macedonii, które Anglii i Francji dało pretekst do przedstawienia a następnie narzucenia rządowi tureckiemu planu reform. W rezultacie ich wprowadzenia Macedonia stała się strefą wpływów Austro- Węgier i Rosji. Pełnomocnicy obu tych państw, umiejscowieni przy odpowiednich, terenowych władzach tureckich nadzorowali ich działalność.

Ożywienie polityczne objęło także społeczeństwo tureckie. Żyło ono w warunkach niebywałego zacofania , 65,5 % gruntów znajdowało się w rękach feudałów, którzy stanowili zaledwie 5 % ogólnej liczby właścicieli gruntów.

W ruinie znajdowały się także miasta, z wyjątkiem portów, gdzie rozwijał się handel. Hamowało to rozwój przemysłu i handlu.

Na tym tle w Turcji rozwinął się masowy ruch w ramach którego w 1894 roku powstała organizacja „ Jedność i Postęp”. Organizacja ta zapoczątkowała ruch zwany młodotureckim. W jego programie wypisane zostały hasła likwidacji absolutyzmu, przywrócenia konstytucji z 1876 roku, prowadzenia polityki niezależnej od mocarstw, rozwoju gospodarczego kraju. Kierownictwo tej organizacji znajdowało się w Paryżu , na jej czele stanął znany publicysta turecki Ahmed Pasza.

W 1902 roku młodoturcy zwołali w Paryżu zjazd tureckich liberałów. W toku obrad doszło do poważnej różnicy zdań wśród emigracji młodotureckiej. Nastąpił rozłam w rezultacie którego powstała nowa organizacja pod nazwą Liga Decentralizacji i Wolnej Inicjatywy. Domagano się decentralizacji państwa. Na jej czele stanął książę Sabaheddin.

Do 1903 roku ruch młodoturecki działał w izolacji do ruchów rewolucyjnych innych narodowości zamieszkujących imperium osmańskie ( Ormianie, Macedończycy, Arabowie i inni). Zespoleniu się tendencji rewolucyjnych przeszkadzał fanatyzm religijny, nacjonalizm poszczególnych grup a także intrygi państw europejskich.

Duże znaczenie dla aktywizacji ruchu narodowowyzwoleńczego w Turcji miała rewolucja rosyjska 1905 roku.

W 1907 roku z inicjatywy organizacji „ Jedność i Postęp” w Paryżu odbył się zjazd wszystkich ugrupowań walczących z tyranią sułtana Abdul Hamida. Wzięły w nim udział organizacje :”Jedność i Postęp”, partia księcia Sabaheddina i inne ugrupowania emigracji ormiańskiej, macedońskiej i arabskiej. Zjazd proklamował hasła zbrojnego powstania i detronizacji sułtana w wypadku, gdy bierny opór władzom i niepłacenie podatków nie spowodują przywrócenia konstytucji.

Ugrupowania narodowe zjazdu paryskiego zrezygnowały z własnych aspiracji niepodległościowych, na rzecz udzielenia młodoturkom poparcia w ich walce przeciwko tyranii. Ustalono, iż wszystkie ugrupowania narodowe prowadzić będą wspólną walkę z tyranią, bez względu na swoje pochodzenie. Z chwila zdobycia niepodległości sojusz międzypartyjny zostanie zlikwidowany, a poszczególne organizacje przystąpią do odrębnej działalności. Młodoturcy obiecali ugrupowaniom rewolucyjnym innych narodowości częściową autonomię w ramach państwa tureckiego.

Rewolucja wybuchła 23 lipca 1908 roku. Wojsko w większości przeszło na stronę powstania, którego bazą wypadową stała się Macedonia. Pod naporem wydarzeń i groźby marszu na Stambuł przerażony sułtan w nocy z 23 na 24 lipca 1908 roku przywrócił konstytucję.

W ten sposób, przy niewielkiej liczbie ofiar, młodoturcy, przejęli władzę, nadając jej ramy konstytucyjne. Główną siłą rewolucji młodotureckiej stało się wojsko. W nowym parlamencie na 230 miejsc, 150otrzymali młodoturcy. Przewodniczącym parlamentu wybrano Ahmeda Paszę.. Jednakże do rządu młodoturcy nie weszli, przy władzy pozostawiono również sułtana.

W wypadkach poprzedzających rewolucję dużą aktywność wykazały zwłaszcza te organizacje polityczne, które w swojej działalności starały się wychodzić naprzeciw żądaniom i pragnieniom mas. Młodoturcy przyciągnęli do siebie chłopów, gdyż bez nich walka o władzę nie miała by szans powodzenia. W momencie rozpoczęcia rewolucji komitet młodoturecki w Newrokop, w Macedonii, podjął uchwałę o rozdaniu chłopom i wspólnotom ziemskim tych ziem rolnych, które znajdowały się w rękach sułtana. Zreformowano podatki, wprowadzając progresję. Pod ich naporem w programie z 1908 roku organizacji „Jedność i Postęp”, znalazły się punkty mówiące o uwłaszczeniu chłopów, zniesieniu aszaru, wprowadzeniu ustawodawstwa pracy itp.

Rewolucja młodoturecka miała jednak charakter ograniczony. Objęła przede wszystkim górne warstwy społeczeństwa. Zlikwidowała formy ucisku feudalnego, ale nie zlikwidowała samego feudalizmu i nie zniosła zależności półkolonialnej Turcji od mocarstw.

Młodoturcy wycofali się wielu obietnic danych chłopom. Umocniono natomiast prawo własności prywatnej i zwiększono podatki. Rewolucja nie rozwiązała również losu narodów ujarzmionych. Młodoturcy wzmocnili jeszcze ucisk narodowościowy. Turcy uciskali Albańczyków, Bułgarów , Greków, Arabów i Ormian. Narodowe organizacje nie tureckie zmuszone zostały do działalności podziemnej. We wszystkich tych krajach rozwinęły się ruchy narodowowyzwoleńcze.

Państwa europejskie m.in. Francja, popierały niektóre ruchy narodowowyzwoleńcze, jak np.: arabski ruch wśród emigrantów we Francji i Anglii, gdyż zależało im na oderwaniu niektórych prowincji imperium tureckiego, by przekształcić je w swoje posiadłości kolonialne.

	Artykuł wydrukowany z studia.korba.pl
	Rewolucja turecka 1908 r   26-02-2002
	Copyright 2002-2007 Korba.pl

Pajewski:

Rozdział dwudziesty piąty: Turcja i Persja.

Turcja była krajem o gospodarce ekstensywnej i bardzo zacofanej. Gdy w latach 1875-1876 wybuchły powstania w Bośni i Hercegowinie, poparte przez Serbię i Czarnogórę, powstała grupa „nowych Osmanów”, którzy chcieli przeciwdziałać zacofaniu w oparciu o europejskie wzory, jej przedstawicielami byli Namik Kemal i Ziya pasza oraz Midhat.

Sytuacja w Turcji: + 1876 Midhat przyczynia się do abdykacji dwóch sułtanów i oddania korony Abdulowi Hamidowi + jako wielki wezyr Midhat ogłasza w tym samym roku konstytucję, która była bardzo liberalna, m. in. równość wobec prawa, wolność prasy, obowiązkowe nauczanie + po kongresie berlińskim sułtan jednak odsunął reformy i Midhata od rządów + 1880 Abdul Hamid wydaje nową ustawę, zreorganizowano wymiar sprawiedliwości, zarząd finansów i administrację, jednak nigdy nie weszła ona w życie + 1881 edykt muharremski (nazwa od nazwy miesiąca po turecku), który tworzył Zarząd Długu Publicznego Ottomańskiego, czyli wprowadzenia kontroli międzynarodowej nad finansami tureckimi + 1899 Niemcy dostają koncesję na budowę linii do Bagdadu.

Kwestie wewnętrzne osłabiające państwo tureckie: + sprawa Ormian, którzy zamieszkiwali północny-wschód Turcji, ale także mieszkali w Stambule, gdzie zajmowali się handlem, rząd turecki na wieść o ruchach narodowowyzwoleńczych pośród Ormian (głównie nad granicą rosyjską) zaczął od 1893 organizować masowe rzezie tej ludności + sprawa Greków, w 1896 wybuchło powstanie Greków na Krecie, w 1897 na wieść o mobilizacji Grecji, Turcja wypowiada temu państwu wojnę, tureckie wojska wcześniej ćwiczone przez oficerów niemieckich, pokonały Greków, w 1897 podpisano pokój w Stambule, który dał Turcji, tylko nieznaczną korektę granic i odszkodowanie, w 1899 cztery mocarstwa ustaliły, że Kreta stanowi państwo korzystające z autonomii + kwestia macedońska, w Macedonii walczyli ze sobą Bułgarzy, Serbowie i Grecy oraz Macedończycy, sprawa ta nie została uregulowana.

Ruch młodo-turecki: + zaczął się po 1905, kiedy to Rosja przegrała wojnę z państwem azjatyckim (Japonia) + przyczyną była także rewolucja w Rosji, która pobudziła nacjonalizm turecki i chęć zmian + jego początków należy szukać od tajnej organizacji założonej w 1889, była ona wzorowana na włoskich karbonariuszach + organizacją młodo-turecką była „Jedność i Postęp”, ona to sprawiła, że garnizony wojskowe w Macedonii podniosły bunt + 1908 sułtan Abdul Hamid nie mógł wykorzystać zbuntowanego wojska i ogłosił przywrócenie konstytucji z 1876 + 1909 sułtan próbuje dokonać zamachu stanu, ale nie udaje się to i musi abdykować, na tron powołano Mehmeda V + tak naprawdę władzę uchwycił triumwirat złożony z wezyra Talaata, Enwera i Dżemala + młodoturcy zaczęli głosić program panottomanizmu, czyli zespolenia w jeden naród wszystkich narodowości zamieszkujących Turcję + młodoturcy w polityce zagranicznej zaczęli opierać się na Niemcach.

Turcja w XIX wieku - Bazylow

• Turcja

Od koń XVII państwo nieustannie słabnące - pokój karłowicki 1699 (z Ligą Św, Austria uzyskała Węgry, Polska Podole, Rosja Azow, Wenecja Dalmację), aż do upadku podczas I wojny św. Upadek władzy sułtana, republika, granice etnogr.

Pocz XIX imperium składało się: Azja Mn, Syria, Palestyna, Egipt, Mezopotamia, Tunis, Algieria, a w E - Płw Bałkański.

Tylko muzułmanie mogli piastować urzędy, posiadać ziemię. Eksploatacja chrześcijan, nakładanie podatków.

Janczarowie - od XIV początkowo formacje z rekrutów chrześ, w wolnych chwilach zajmowali się handlem.

Już sama struktura geogr świadczy o trudnościach utrzymania monarchii, walki wew, chaos, rywalizacja klik, przewroty. Władza często w rękach wezyrów.

Często paszowie (odp - generała), stawali się władcami samodzielnymi. Separatyzm.

Specyfiką - każdy mógł zrobić karierę, także obcokrajowiec po przejściu na islam.

Ali Pasza z Tepeleny 1741-1822, Albańczyk na służbie sułtań., próba samodzielności na Peloponezie, Epir i Płd Albania. Prowadził własną politykę z NB, Anglią, Rosją. 30 lat polityka separacji, ostatecznie pokonany przez wojska tur. i stracony.

Muhammad Ali, Mehmed Ali 1769-1849 - największa kariera, Albańczyk, jako tur namiestnik w Egipcie, 1798-1801 walczył jako dow janczarów z armią fr. 1805 mianowany przez sułtana namiestnikiem. Przeprowadził rzeź mameluków (początkowo żołnierze gwardii pałacowej w Egipcie utw z niewolników, sprawowali władzę w Egipcie), resztka w straży przybocznej NB. Usamodzielniwszy się usiłował podbić Sudan, Palestynę, Anatolię, co doprowadziło do konfliktu z Turcją. Popierany przez Prusy, Aus, Ros i W. Bryt. Mimo klęski i utraty Syrii 1841 utrzymał dziedziczne panowanie w Egipcie. Uznany za twórcę nowoczesnego Egiptu, popierał oświatę, plany gosp, nawadnianie Nilu, wprowadził europ doradztwo wojskowe, ochrona zdrowia. Rozwój manufaktur. Reforma armii - europeizacja szkoleniowcy z Fr, artyleria. Dzięki czemu podbija Sudan, powstrzymuje powst gr, ale interwencja mocarstw. Ośmielony sukcesami chciał hegemonii w świecie arabskim.

1831 rusza na Syrię (Turcja osłabiona wojną z Rosją). Jednak ingerencja Rosji. Wznawia wojnę w 1839 - interwencja Anglii.

1840 - konferencja w Londynie:

• Rosja, Prusy, Austria, chciały utrzymać jedność słabej Turcji

• Francja popierała Egipt

15 VII 1840 mocarstwa popierające Turcję podpisały traktat gwarantujący jej stan posiadania. Na konferencję nie zaproszono Fr, co spowodowało napięcie grożące wybuchem wojny w E. Pasza Egiptu Muhammed Ali zmuszony zwrócić Turcji zajęte tereny: Syrię, Kretę, Palestynę, Cylicję, ale utrzymał władze dziedziczną. Musiał zredukować armię. (1841 - nowa konwencja z udziałem Fr, Bosfor i Dardanele zamknięte dla okrętów wojskowych - co oznaczało hegemonie polit i gospod W Bryt na Bl. Wsch)

Wspierał fr plany budowy Kanału Sueskiego (1859-1869, 161 km, szer 160-200m, czas przepływu ok. 15 h). Wybitnym dow armii jego syn Ibrahim. 1848 abdykował na rzecz syna Abbasa Paszy.

W Turcji najsilniejsze wpływy duchowieństwa i janczarów.

Mahmud II sułtan 1808-1839 - zapoczątkował reformy, europeizacja Turcji. Krwawo stłumił powstanie greckie 1821-1825.

Od 1831 wojna z Egiptem. Niepomyślne wojny z Rosją 1806-1812, 1813 - interwencja w Serbii. 1815 - kolejne powstanie Milosza Obrenowicza, Serbia częściowa autonomia.

1826 - likwiduje korpus janczarów (osłabia armię, 1826 - środek pows w Gr)

1828/9 - zmuszony przyznać autonomię Serbii, Mołdawii i Wołoszczyźnie.

Klęski z Egiptem, stan posiadania Turcji ratują mocarstwa - konwencja londyńska 1840 i 1841.

Reformy: likwiduje lenna wojskowe tzw paszyłaki, jednostki terytorialne otrzymały zarząd cywilny. Paszałyk, paszalik - prowincja rządzona przez paszę. Pasza - generał. Wezyr - druga osoba po kalifie, szef rządu i dow armii. Kalif - tytuł świeckiego i duchowego przywódcy muzułmanów, uważany za następcę Mahometa. Sułtan - władca, król.

Po śm Mahmuda II 1939 wprowadzono reformy tzw - Tanzimat.

Tanzimat, tanzymat - z tur dobroczynne reformy. Oznacza sam termin, czyli lata 1839-1876 oraz system reform mających za zadanie europeizację Turcji. Unowocześnienie państwa na wzór gł fr. Reformy objęły wszystkie dziedziny życia: prawo, adm, sąd, gospod, edukację, armie, podatki. Swobody obywatelskie niezależnie od wyznania, likwidacja systemu dzierżaw podatków, skrócenie służby wojskowej. Równouprawnienie chrześcijan. [tanzymat - por do okcydentalizm]

Abdul Medżid, Abulmecid 1839-1861 - wprowadzał stopniowo reformy w życie przełamując opór zwł konser. duchowieństwa.

• Kocioł bałkański

Mustafa Reszid Pasza 1839-1857 wielki wezyr, min spr zagr, ogłosił tanzimat - reformy: zakaz handlu niewolnikami, reformy adm i wojska (pobór przymusowy do wojska), wzory europ poboru do wojska, przeciwnik Rosji (wojna krymska 1853-1856). Bank pańswowy. Chrześcijanie swobody obywatelskie. Zwyciestwo w wojnie krymskiej.

Turcja coraz bardziej uzależniona ekonomicznie (zaciągano pożyczki) od mocarstw.

Nowi osmanowie - 1865 org polit w Konstantynopolu dążąca do monarchii konstytucyjnej. 1866 - spisek wykryty przez policję.

Wydarzenia polit: rzeź chrześcijan w Salonikach, powstanie w Bośni i Hercegowinie, 1876 w Bułgarii.

Nowi osmanowie - in młodoturcy. Młodoturcy i stroturcy jedna rzecz wspólna - nacjonalizm. Obawa przed Europą.

Staroturcy - wyraziciele reakcji społecznej i religijnej, przeciwnicy europeizacji.

Młodoturcy - ruch polit, zjednoczenie państwa na gruncie osmanizmu - równouprawnienie narodów i wyznań w ramach imperium, reformy na wzór europ. 1889 org Jedność i Postęp. 1908 rewolucja młodoturecka, zmusili Abdulhamida II do przywrócenia konstytucji z 1876, 1909 osadzili na tronie Mehmeda V i przejęli władzę. Problemy wew i klęska w wojnie z Włochami 1911 przyczyniły się do rządów dyktatorskich 1913, tzw triumwirat: Cemal Pasza, Enver Pasza, Talat Pasza. Polityka nacjonalistyczna, zaostrzenie konfliktów narodowościowych, represje i eksterminacje Ormian, przystąpienie Turcji do I woj. św zakończyło się klęską i rozpadem imperium 1918. Nowy rząd procesy młodoturków 1919.

Abdulhamid II 1876-1909, ustanowił konstytucję mithanowską 1876,

• 2 izbowy parlament: Senat (członków mianował sułtan dożywotnio) i Izba niższa (deputowanych wybierano - cenzus).

• Wolność prasy

• Równość obywatelska, równouprawnienie rel, przy czym islam nadal rel państw a j tur - językiem państwowym.

• Niezawisłość sądów

• Powszechne nauczanie

którą zawiesił 1878 wprowadzjać despotyczne rządy. Prześladował Macedończyków i Ormian 1895/6, zwany krwawym sułtanem. Prowadził polityke proniem. Zdetronizowany w wyniku rew młodotur 1909. Największy z tyranów.

Wojna z Rosją 1877-1878, wykorzystał do zaiweszenia konstytucji. Pomoc niem armii dla reżimu.

W latach 80 duże straty terytorialne: Egipt dla Anglików, Tunis dla Fr, Tesalii do Grecji, Kreta.

1895 - eksterminacja w Armenii, Ormian. 1897 rzeź Grekwó na Krecie. Powstanie 1903 w Macedonii stłumione.

W Turcji krzyżowały się prądy okcydentalistyczne i antyzachodnie, nacjonalistyczne i kosmopolityczne.

W Macedonii doszło do rewolucji młodotureckiej 1908 pod hasłem przywrócenie konstytucji z 1876. Ludność przyjęła przyjaźnie, przyłącza się wojsko. Abdulhamid zgadza się na przywrócenie konstytucji. Rewolucja młodotur nie była ludową ani internacjonalistyczną - zaraz odezwał się nacjonalizm.

• nie było ustępstw dla innych języków

• własność ziemsa nie uległa zmianie

• 1908 straty terytorialne na rzecz Aus-Węg, aneksja Bośni i Hercegowiny - osłabiło rew młodotur

1909 detronizacja Abdul Hamida i osadzenie brata Mehmeda V - marionetka. Od 1909 młodoturcy w rządzie, jednak bez reform.

Dalej wiązano się z Niemcami.

Panturkizm - tendencje do zjednoczenia wszystkich ludów tureckich.

1911- wojna włoska, tracą Trypolitanię i Cyranejkę - resztę posiadłosci afryk. 1912 tracą władzę. Ale wojna bałańska i powrót.

1912 - wojna bałkańska, powrót młodoturków do władzy. Wciągają Turcję do I woj. św.

Od XIX Turcja cofa się z Europy:

• niepodległość Grecji 1830, królem ks bawarski Otton I po nim z dyn duńksiej Jerzy I (syn Chrystiana IX) 1863-1913, 1864 W Bryt oddaje Grecji Wyspy Jońskie, wykorzystuje wojnę ros-tur 1881 otrzymuje Tesalię i cz Epiru. 1897 wojna tur-grecka poprzedzona powstaniem 1896 na Krecie, klęski Greków, pokój i odszkodowanie dla Turcji.

• 1830 wasalne ksęstwo Serbii pod zwierzchnictwem Turcji (Jerzy Czarny i Miłosz Obrenowicz)

• od wojny krymskiej traci zwierzchność nad księstwami naddunajskimi

• 1876 - Serbia i Czarnogóra wojna z Turcją, klęski Serbów uratowało ultimatum ros wobec Turcji, pokój 1877.

• po wojnie tur-ros 1877-1878 Serbia w 1878 niepodległość (Milan Obrenowić królem 1881-1889 zrywa z Rosją i w zamian za protektorat Austrii zostaje królem, 1885-1886 nieudana wojna z Bułgarią, zamach stanu 1903-1921 Piotr Karadziordziewić - zmienia orientacje na proros. Po proklamowaniu 1918 Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców królem nowego państwa, aby zatrzeć różnice zmienił nazwę na Jugosławia. SHS oraz Bośnia i Czarnogóra.

• 1878 zerwana zależność Turcji nad Czarnogórą, Serbią i Rumunią, autonomia Bułgarii, (ale pod zwierzch sułtana, musiała płacić haracz, nie chcieli silnej Bułgarii osłąbiającej Turcję - chcieli rónowagi na Bałkanach), z płd cz Bułgarii (Wschodnia Rumelia, zależna od Turcji). Zwycięstwa wojenne ograniczone między San Stefano a Berlinem. Bośnia i Hercegowina pod okupacją Austrii. 1879 w Bułgarii konstytucja, królem został ks heski Aleksander Battenberg. 1881 zamach stanu, zawiesz konstytucję na 7 lat. 1885 Bułgarzy w Rumelli Wschod obalili władze gen-guber tur i proklamowali połącznie z Bułgarią. Stanu nie uznaje Ros, uderza Serbia. Kleska Serbów. Jednak Alesander zmuszony do abdykacji przez cara Ros A III. Po nim Zgromadzenie Narodowe obsadza na tronie ks Ferdynanda sasko-koburskiego 1887-1918. Prosustriacka polityka premiera Stefana Stambołowa (wróg Ros), po zamachu 1895 na premiera proros polityka, ochrzcił syna w obrz prawosł. Przy poparciu ros 1908 - odrywa się Bułgaria od Turcji, niepodległość.

• 1881 Tesalię i cz Epiru oddają Grecji

Kemal Atatürk, do 1934 Mustafa Kemal Pasza (Mustafa Kemal Paşa) (ur. 12 marca 1881 w Salonikach - zm. 10 listopada 1938 w Stambule) - wybitny turecki polityk i wojskowy.

W latach 1908-1909 uczestniczył w rewolucji młodotureckiej, w latach 1911-1912 brał udział w wojnie turecko-włoskiej, w latach 1912-1913 w wojnach bałkańskich. Podczas pierwszej wojny światowej był dowódcą dywizji, a w roku 1916 uzyskał stopień generała i tytuł paszy. W czasie wojny wyróżnił się skuteczną obroną półwyspu Gallipoli przed inwazją wojsk angielsko-australijsko-nowozelandzko-francuskich. W 1921 roku uzyskał stopień marszałka. W latach 1921-1922 zdołał wyprzeć z Anatolii wojska greckie.

W 1922 roku stanął na czele ruchu nacjonalistycznego i obalając sułtanat zakończył epokę Imperium Ottomańskiego. Po proklamowaniu republiki przeniósł stolicę kraju ze Stambułu do Ankary. W 1923 roku został wybrany na pierwszego prezydenta kraju, którym pozostał aż do śmierci w 1938 roku, wprowadzając w kraju autorytarne rządy i modernizację oraz europeizację kraju.

Wśród przeprowadzonych reform prawnych i społecznych na uwagę zasługują m.in. wprowadzenie kalendarza gregoriańskiego, alfabetu łacińskiego, oczyszczenie języka tureckiego ze słów pochodzenia arabskiego i wprowadzenie nazwisk, sam Mustafa Kemal wybrał dla siebie nazwisko Atatürk, czyli Ojciec Turków, którego nie wolno było nosić żadnemu innemu Turkowi. Znacznie ograniczył ingerencję islamu w politykę państwa wprowadzając Kodeks Karny. Wprowadzono obowiązkowe nauczanie kobiet a także ustawy gwarantujące kobietom równość społeczną i polityczną. Lansowano też zachodni styl ubierania się.

Mustafa Kemal Pasza zmarł w Białym Pałacu w Stambule o godzinie 9:05 (wszystkie zegary w tym obiekcie zatrzymano by oddać hołd ukochanemu wodzowi i ojcu narodu tureckiego). Jest pochowany w ogromnym mauzoleum w Ankarze, gdzie znajduje się też jego muzeum. Dał początek prądowi filozoficznemu o nazwie Kemalizm.

---