Ryszard Kapuściński Cesarz
Biografia - Ryszard Kapuściński, legenda polskiego i światowego reportażu, często określany jest jako "człowiek obdarzony absolutnym wyczuciem informacji, klimatu i wydarzeń". Posiada niesamowitą zdolność obserwacji i spostrzegania tego, co dla innych jest niewidoczne. Posiada instynkt reportera prowadzący go wszędzie tam, gdzie coś się dzieje. Potrafi doskonale obserwować i analizować otoczenie, szybko staje się częścią obserwowanego środowiska, a dzięki swojej neutralności potrafi w pełni obiektywnie ocenić to, co widzi. Ryszard Kapuściński, zawód - reporter. Urodził się 4 marca 1932 roku w Pińsku [zdjęcie domu...] ,na Polesiu (dzisiejsza Białoruś). W latach 1952 - 1956 studiuje na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Po studiach powraca do "Sztandaru Młodych" (pisał tam będząc jeszcze przed maturą). Praca w gazecie była prawdziwą szkołą dla pióra młodego i zdolnego dziennikarza. Już wtedy zauważono jego zdolności reporterskie. Jego reportaże z Nowej Huty bardzo podobały się ówczesnym władzom ( w nagrodę otrzymuje Złoty Krzyż Zasługi). Wkrótce po tym zostaje wysłany w podróż do Pekinu. Powraca jednak przedwcześnie (zamieszki w 1956), manifestując w ten sposób solidarność z redakcją "Sztandaru Młodych". Zostaje ukarany wydaleniem ze "Sztandaru". Wktótce po tym zostaje redaktorem działu krajowego w "Polityce". Tygodnik zapewnia mu warsztat pracy, Kapuściński dużo podróżuje, pisze. Jego reportaże krajowe zapewniają mu wielką popularność. Prawdziwą sławę przynoszą mu jednak relacje z ogarniętego wojną domową Konga w 1958 roku. Podróż do Afryki prawdziwie rozbudziła zamiłowania reporterskie Kapuścińskiego, zaczął On rozumieć, że to co szczególnie Go interesuje to: " zafascynowanie krajami budzącymi się do życia, nowymi kontynentami, gdzie wszystko dopiero staje się, gdzie nędza i głód splataja się z nadziejami na lepsze jutro". Debiut literacki znanego i cenionego już wówczas reportera to "Busz po polsku" z 1962 roku - czyli cykl reportaży o tematyce krajowej. W tym też roku zostaje pracownikiem Polskiej Agencji Prasowej. To właśnie z ramienia PAP-u zostaje wysłany aż na sześć lat do Afryki. Pobyt na czarnym lądzie był okresem szczególnie intensywnej i ciężkiej pracy reporterskiej. Kontynent podlegał bolesnym tansformacjom i ewolucjom, zmieniały się rządy, wybuchały rebelie i powstania. Wszędzie tam , gdzie działo się dużo, był Kapuściński. Potrafił On w doskonały sposób przewidzieć to, co ma się wydarzyć, potrafił przewidzieć i uprzedzić pewne wydarzenia. Ta zdolność wynikała z doskonałej znajomości i rozeznania w sprawach Afryki. Kapuściński potrafił wyczuć wewnętrzne napięcia, posiadał prawdziwy instynkt reportera. Powstała nawet pewna anegdota, w której to pracownicy pewnego przedstawicielstwa dyplomatycznego opowiadali z podziwem, jak to Kapuściński przyjechał i po czterech dniach kręcenia się po mieście wiedział lepiej, co się tam działo niż oni, którzy byli tam od dawna. Był wszędzie tam , gdzie inni bali się być. Już wtedy mówił o sobie, że pisze tylko o tym , co osobiście widział i przeżył. Często ryzykował własnym życiem i zdrowiem. Bez wątpienia było to jednym z powodów ogromnej popularności autora wśród cztelników. Bezpośrednim efektem tej podrózy były ksiązki "Czarne gwiazdy" (1963) i "Gdyby cała Afryka" (1969). W 1968 roku powraca do kraju na rehabilitację po malarycznym zapaleniu opon mózgowych i gruźlicy. Nie może jednak usiedzieć na miejscu, wkrótce wyrusza na Kaukaz podróżuje po południowych republikach ZSRR. Efektem tej podróży jest "Kirgiz schodzi z konia" (1968). W tym samym roku wyjeżdza na pięć lat do Ameryki Południowej, jest kolejno stałym korespondentem w Chile, Brazylii i Meksyku. Tam, podobnie jak w Afryce, staje się świadkiem krwawych zamieszek i zamachów stanu. Owocami tych obserwacji są książki "Chrystus z karabinem na ramieniu" (1975) i "Wojna futbolowa" (1978). Kapuściński jest niezwykle ruchliwy, nie potrafi ustać w miejscu, ciągle szuka tematów. Pobyt w Ameryce Południowej przerywa wyjazdem do Polski, aby po paru miesiącach znowu powrócić do Meksyku. W 1974 odwiedza Azję i Afrykę, w 1975 Bliski Wschód, w latach 1975/1976 - Angolę, co ma wyraz w książce "Jeszcze jeden dzień życia" (1976). Szczególnie ważne książki związane z tym okresem to "Cesarz" (1978) i "Szachinszach" (1982) . W książkach tych, Kapuściński zaskoczył wszystkich sposobem przedstawienia reportażu. Łącząc cechy reportażu z powieścią, dał się poznać jako doskonały pisarz. Książki te odbiły się światowym echem przynosząc laury uznania dla pióra Kapuścińskiego. Szczególnie głośno mówiono o "Cesarzu", książka ujawniającej kulisy dworu cesarza Hejle Sellasje. Postać cesarza obnaża powszechne mechanizmy porządku totalitarnego. Wysoki poziom książki odzwierciedlony został w trzydziestu przekładach językowych (m.in. na japoński i perski). Adaptacja teatralna z 1979 roku wywołała zachwyt w Toronto, Amsterdamie, Oslo, Budapeszcie. Lata 80-te to okres odpoczynku i wytchnienia. Kapuściński wydaje się zmęczony relacjonowaniem rewolucji i przewrotów. Z reportera staje się publicystą, pisarzem, poetą i myślicielem. Wyrazem tego jest zbiór wierszy "Notes" (1986) oraz "Lapidarium" (1990) - cykl aforyzmów i refleksji nad życiem. Jednak okres "reporterskiego oddechu" nie trwał długo. Już w 1993 wydaje "Imperium", książkę będącą relacją z podróży po byłych południowych republikach ZSRR. Książka jest opisem zmian, jakie zaszły po upadku ZSRR. Kapuściński porównuje to z obrazem republik z 1968 roku. "Imperium" doskonale opisuje współczesną Rosję. Przedstawia Gruzję, Afganistan, Kirgizję i inne republiki południowe , jako kraje o bogatej kulturze i tradycji. Kolejną książką Kapuścińskiego jest "Heban" (1998) ksiązka , która powraca do tematu afrykańskiego. W 2000 ukazuje się czwarta część Lapidarów Lapidarium IV . Jesienią 2000 wydany zostaje album fotograficzny Z Afryki zawierający zdjęcia z afrykańskich podróży Kapuścińskiego. Kolejną książką jest Lapidarium V (listopad 2002). W 2003 ukazuje się Autoportret reportera. W 2004 roku ukazują się Podróże z Herodotem zaś w 2006 tomiki poezji Prawa natury Ten inny. Ryszard Kapuściński zmarł 23 stycznia 2007 roku.
Streszczenie - każda z części rozpoczyna się kilkoma odrębnymi cytatami, np. pierwsza to fragment tanga cygańskiego, fragment przedwojennej piosenki warszawskiej albo cytat Junga, że człowiek przyzwyczai się do wszystkiego; druga to np. cytat z Jeremiasza „A chodząc za marnością, marnością się stali”; trzecia Marka Aurelisza, albo cytat, że niczyja świeca nie pali się do rana. Głównym bohaterem tego reportażu literackiego jest ostatni cesarz Etiopii, Hajle Sellasje. Zgodnie z wymaganiami gatunkowymi cesarz jest postacią historyczną. Panował w latach 1930-1936 i 1941-1974. Pierwsza część tekstu, Tron, opisuje życie dworskie. Kapuściński oddaje głos ludziom z najbliższego otoczenia cesarza, którzy opowiadają, co działo się na dworze. Wszystkie te relacje prowadzą do wniosku, że „czcigodny pan” wprowadził system rządów totalitarnych, siebie czyniąc niekwestionowanym autorytetem i jedynym wodzem. Hajle Sellasje prowadził bardzo wystawne życie, opływał w dostatki, podczas gdy jego poddani umierali z głodu. Służba pałacowa wspomina wystawne uczty, karmienie dzikich zwierząt płatami mięsa. Cesarz dopuszczał szerzącą się na dworze korupcję, wprowadził rozbudowany system donosicielstwa, popierał inwigilację i nepotyzm. Wysokie stanowiska obsadzał ludźmi niewykształconymi, z nizin społecznych, ponieważ nie liczyły się dla niego wiedza, wykształcenie i kompetencje, ale lojalność wobec władzy. Zresztą „rajski ptak” nie był także wykształcony, nie potrafił ani czytać, ani pisać. Gardził więc ludźmi, którzy cenili sobie naukę. Życie, które prowadził, zakrawało o absurd. Cesarz utrzymywał ludzi, którzy wykonywali wprost śmieszne zawody. Był na dworze człowiek zajmujący się wycieraniem butów dostojnikom po tym, jak ulubiony pies cesarza je skrupulatnie obsikiwał. Inny całe życie otwierał jedne cesarskie drzwi, a trzeci wybierał poduszki pod nogi wielmożnego pana. Cesarz miał też w zwyczaju w zasadzie oszukiwać swoich poddanych, ale czynił to za pomocą swoich ministrów i urzędników. Obiecywał np. biedakom pewne kwoty, ale nigdy nikt ich nie otrzymywał, ponieważ minister skarbu wypłacał znacznie mniejsze kwoty. Zadziwiająca w całej relacji jest wiara zwykłych Etiopczyków w moc, siłę i wielkość cesarza, któremu nic nie zarzucają, kochają go, szanują, uważają za wcielenie boga. Druga część książki, Idzie, idzie, mówi o nieudanym puczu w 1960 roku, który przeszedł do historii jako „Zamach grudniowy”. Był to spisek przeciwko cesarzowi, w którym brali udział jego najbliżsi współpracownicy, ludzie, którym pan ufał: Germame Neway (gubernator prowincji Dżidżigi), generał Mengistu Neway (dowódca gwardii cesarskiej), generał Tsigue Dibou (szef cesarskiej policji) oraz pułkownik Workneh Gebayehu (szef ochrony pałacu). Do puczu doszło 13 grudnia 1960 r., gdy cesarz przebywał z wizytą w Brazylii. Spiskowcy przejęli władzę nad stolicą kraju, aresztowali wiernych cesarzowi arystokratów, urzędników i następcę tronu Asfa-Wossen Asserate. Kiedy cesarz został poinformowany o zamachu, przerwał podróż i powrócił do kraju, ale nie spieszył się zbytnio. Cesarzowi udało się, z pomocą ludu i kilku wiernych generałów, pokonać spiskowców. Ich zwłoki zostały wywieszone na widok publiczny. Trzecia część, Rozpad, odnosi się już do upadku cesarstwa. Ludzie opowiadający o tych wydarzeniach mieli przede wszystkim pretensje, że w telewizjach europejskich pokazywało się zagłodzonych Etiopczyków i czcigodnego pana, atak świata Zachodu na Etiopię. Potem był już udany pucz, któremu towarzyszyły liczne strajki, wystąpienia licealistów i atak na pałac cesarski. „Dobrotliwy pan” próbował jakoś załagodzić sytuację, ale tak naprawdę przeczuwał własny upadek. Po aresztowaniu przebywał w towarzystwie żołnierzy, którzy oddawali mu pokłony, a on sam do końca wierzył, iż jest panującym cesarzem Etiopii.
Geneza - Cesarz Ryszarda Kapuścińskiego jest jedną z najważniejszych książek w twórczości pisarza i jednocześnie reportażem, który przyniósł mu światową sławę. Pierwsze wydanie nastąpiło w 1978 roku, a więc w trzy lata po śmierci głównego bohatera, czyli cesarza Etiopii, Hajle Sellasje. Potem książka ta stała się światowym bestsellerem, a w 1983 „Sunday Times” ogłosił Cesarza książką roku. Cesarz jest efektem podróży Kapuścińskiego po Afryce, gdzie pracował jako korespondent zagraniczny dla Polskiej Agencji Prasowej. Był więc świadkiem upadku systemu cesarskiego, a książka-reportaż jest dokumentem, w którym głos oddaje autor przede wszystkim ludziom z otoczenia cesarza.
Znaczenie tytułu - Tytuł książki, Cesarz, odnosi się do ostatniego cesarza Etiopii, Hajle Sellasje, który sprawował władzę w latach 1930-1936 i 1941-1974. Tak naprawdę zaczął panować, mając dwadzieścia cztery lata, w 1916 roku, kiedy to na tronie cesarskim zasiadła jego kuzynka, Menelika II. W czasie jej rządów Hajle Sellasje był regentem, potem królem, a po jej śmierci w 1930 roku został cesarzem. Przyjął wtedy następujące tytuły: Hajle Sellasje I, Zwycięski Lew Plemienia Judy, Wybraniec Boży, Król Królów Etiopii. Hajle Sellasje dość szybko przekształcił państwo z monarchii absolutnej na monarchię konstytucyjną, ale w praktyce konstytucja dawała mu w zasadzie nieograniczoną władzę. W 1935 roku na Etiopię napadły faszystowskie Włochy. Okupacja trwała do 1941 roku. Cesarz uciekł z kraju i w Wielkiej Brytanii powołał rząd etiopski na uchodźctwie. Wskutek interwencji wojsk brytyjskich w 1941 roku wyparto wojska włoskie, a Hajle Sellasje powrócił na tron. Jego rządy były tak naprawdę rządami totalitarnymi, a decyzje Hajle Sellasje o wydatkach pieniędzy ze skarbu państwa doprowadziły kraj do ruiny ekonomicznej. W 1974 roku zorganizowano pucz wojskowy, który obalił cesarza. Oficjalnie przyjmuje się, że zmarł w 1975 roku w szpitalu, ale historycy uważają, że tuż po aresztowaniu Hajle Sellasje został zabity.
Halje Sellasje - otaczany przez rastafarian czcią pod prawdziwym nazwiskiem (Ras Tafari Makonen) - był cesarzem Etiopii w latach 1935 - 1974. Ryszard Kapuściński, mistrz polskiego reportażu, wytrawny dziennikarz, ale również pisarz, poeta i podróżnik podjął się trudnego zadania przedstwienia Etiopii z czasów jego panowania.
" cesarz" ma cechy reportażu i powieści, ponieważ odpowiada faktom historycznym (swoją drogą jest to słabo znana historia, bo dotycząca kraju Trzeciego Świata) i zawiera w sobie kunszt literacki Kapuścińskiego. Został na stale wpisany w kanon polskiego reportażu.
Powieść składa się z opowieści naocznych świadków upadku monarchii absolutnej w Etiopii na drodze gwałtownej rewolucji. Nie chcą oni ujawinić swoich nazwisk ani nawet wyglądu ze strachu przed konsekwencjami. Kapuściński pojawia się jako narrator spajający zeznania, opatrując je swoim komentarzem i porządkując fakty historyczne, które zostały zniekształcone poprzez pryzmat poglądów i doświadczeń realnych świadków tamtych wydarzeń.
Halje Sellasje był otaczany absolutną czcią jako wybraniec boży na cesarza amharów (rdzenna ludność Etiopii). Przepych jego dworu w niesamowity sposób kontrastował z olbrzymią biedą i ciemnotą większości Etiopii. Utrzymywano służących do absurdalnych czynności i wyprawiano uczty, podczas gdy za drzwiami stał tłum żebraków. Mimo to, cały dwór dbał o podtrzymywanie mitu dobrego cesarza, rządzącego krajem sprawiedliwie i mądrze. Dzień cesarza był dokładnie rozplanowany. Zaczynał się od porannego spaceru i wysłuchiwania donosów siatek szpiegowskich rozpostartych w całym kraju, i trwał poprzez godzinę nominacji, gdy cesarz obdarzał i odbierał - stanowiska, zaszczyty i dobra, godzinę kasy, gdy dysponował budżetem państwa, godzinę sądu, gdy rozstrzygał spory. W ten sposób decydował o każdej najdrobniejszej sprawie w państwie. Wszyscy urzędnicy i służący byli całkowicie zdani na jego łaskę i niełaskę, stąd też najwyższą wartością w cesarstwie była lojalność wobec Pana. Cesarz nie pochwalał pisania i czytania, gdyż prowadziły one do myślenia, podczas gdy trudno byłoby rządzić zbyt inteligentnym narodem, zwłaszcza że była to monarchia absoloutna. Sam odznaczał się nieprzeciętną przenikliwością i doskonałą pamięcią. Największym problemem cesarza byli młodzi ludzie, którzy wróciwszy ze studiów zagranicznych załamywali się sytuacją w rodzinnej Etiopii.
Druga część książki ukazuje pierwsze symptomy nadchodzącego przewrotu, takie jak krwawo stłumiony pucz w roku 1960 i powstanie chłopskie z 1968 roku, jak równiez nasilające się niepokoje społeczne. W trzeciej części Kapuściński dociera do naocznych świadków ostatecznego rozpadu monarchii w Etiopii, rewolucji i detronizacji nietykalnego dotąd cesarza. Zarzewiem konfliktu był problem głodu, który cesarz traktował jako naturalne zjawisko, a który zbierał w Etiopii ponure żniwo setek tysięcy ofiar śmierci głodowej. Nie pomagała zagraniczna pomoc państw zachodnich, bo traktowano ją jako okazję do wzbogacenia się dla notabli, a nie wsparcie potrzebujących. W 1974 roku nastąpił udany pucz wojskowy, kiedy to zbuntowane wojska ruszyły na dwór cesarski, aresztując notabli i urzędników i detronizując Halje Sellasje. Cesarz zmarł z nieznanych na pewno przyczyn rok później, jako 82-letni staruszek, do końca życia trwając w przekonaniu, że jest otaczany czcią i szacunkiem. Pierwotnie ukazujący się w odcinkach w czasopiśmie "Kultura" pod roboczym tytułem "Trochę Etiopii...", "Cesarz" został wielokrotnie wznowiony, przetłumaczony na 30 języków i nawet wystawiony zagranicą w adaptacji teatralnej. Spotkał się z doskonałym przyjęciem na całym świecie ze względy na swój walor literacki i wartość świadectwa historycznego dziejów najnowszych.
Kapuściński, Cesarz
1