Wieś zajmuje ważne miejsce wśród renesansowych tematów. Wydaje się że to właśnie w tej epoce stworzony został mit spokojnej wsi podjęty później przez Mickiewicza w Panu Tadeuszu. Obraz wsi w epoce renesansu kształtuje Mikołaj Rej w „Krótkiej rozprawie między trzema osobami” i „Żywocie człowieka poczciwego”.
„Krótka rozprawa między trzema osobami” zaczyna się rozmową Pana z Wójtem. Pan krytykuje postępowanie księdza, który nie odprawia nabożeństw należycie, mówi o odpustach które są właściwie jarmarkami. Ludzie znoszą księdzu kury, świnie, jaja, za co otrzymują odpust. Następnie włącza się do rozmowy Pleban, który zaczyna krytykować urzędy świeckie. Mówi, że na stu urzędników, jeden jest sprawiedliwy i nieprzekupny. Sędziowie nie chcą odprawiać swych procesów, chyba że za dodatkowe świadczenia. Ksiądz krytykuje również Sejm i jego bezowocne obrady. Wójt słuchając tego sporu włącza się i przedstawia smutny los chłopa. „Ksiądz Pana wini Pan Księdza, a nam prostym zewsząd nędza”. Okazuje się, że chłopa ciągną wszyscy: Urzędnik, Wójt, Pleban. Chłop pod przymusem musi wykonywać pańszczyznę, oddać dziesięcinę, kury lub gęsi. Chłop krytykuje postępowanie szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiększanie pańszczyzny. Mówi również o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek życia ponad stan. Chłop jest zadowolony ze swego losu. Jest człowiekiem uczciwym i nie żal mu żywota. Natomiast Ksiądz i Pan nie są zadowoleni. Utwór ten jest obrazem rzeczywistości, obrazuje trudy życia na wsi.
W „Żywocie człowieka poczciwego” zawarł Rej wskazówki dotyczące przebiegu życia szlachty na wsi. W młodości zaleca ćwiczenia związane z obyciem towarzyskim i rzemiosłem wojskowym. Nie zaleca studiować, twierdzi że języka można się nauczyć bez studiów. Gdy młody szlachcic dorośnie, powinien zająć się gospodarstwem i ożenić się. Związek małżeński trzeba zawierać z osobą równego stanu i majętności. Do urzędów nie należy pretendować. W ciągu roku przewidział również Rej zajęcia dla młodego niedoświadczonego gospodarza: wiosną należy sadzić drzewa i krzewy w ogrodzie, szczepić gałęzie, obcinać, mszyce zbierać, krzaki okopać, przygotować grzędy z truskawkami itp. Latem można z tych przygotowanych wiosną krzewów i drzewek mieć owoce i pożytek. Są już wtedy jabłuszka, gruszeczki, śliweczki, ogóreczki, malineczki. Latem gospodarstwo daje także: masełko, serek, jajka świeże, są też kurki, jagniątka, ryby. Wszystko dla użytku gospodarza. Zima niesie największe rozkosze. W lasach polowania z przyjaciółmi, a także łowienie ryb w przeręblach, zastawianie sideł. W domu wszystko przygotowane jest to biesiady. Całoroczne zapasy dają wreszcie pożytek. Widzimy, że Rej dba o wygodę szlachcica. Nie zajmuje się już całością gospodarki narodowej, wobec chłopów zachowuje humanitarny stosunek, a korzyści widzi dla szlachty.