KAPITAŁ SPOŁECZNY wiejskich wspólnot - próba diagnozy

Kapitał społeczny - (w odniesieniu do społeczeństwa) oznacza umiejętność współpracy międzyludzkiej w obrębie grup i organizacji w celu realizacji własnych interesów. Jest niezbędnym elementem społeczeństwa obywatelskiego. - Francis Fukuyama.

Kapitał społeczny odnosi się tu do takich cech organizacji społeczeństwa, jak zaufanie, normy i powiązania, które mogą zwiększyć sprawność społeczeństwa ułatwiając skoordynowane działania: > Tak jak i inne postaci kapitału, kapitał społeczny jest produktywny, umożliwia bowiem osiągnięcie pewnych celów, których nie dałoby się osiągnąć, gdyby go zabrakło [...] Na przykład grupa, której członkowie wykazują, że są godni zaufania i ufają innym będzie w stanie osiągnąć znacznie więcej niż porównywalna grupa, w której brak jest zaufania [...] We wspólnocie rolników [...], w której rolnikowi inni pomagają ułożyć w stogach siano i gdzie narzędzia są powszechnie pożyczane, kapitał społeczny pozwala każdemu z farmerów na wykonywanie swojej pracy z mniejszym nakładem kapitału fizycznego w formie narzędzi i wyposażenia<. Spontaniczna współpraca jest łatwiejsza dzięki społecznemu kapitałowi.

Mówiąc o kapitale społecznym trzeba podkreślić rolę:

1. zaufania społecznego. Tak więc: między rokiem 2004-2006 poziom ten w skali kraju nie zmienił się, natomiast wśród rolników uległ dalszemu obniżeniu ( z 9% do 5%).

2. aktywności członków omawianej wspólnoty. W Polsce zjawisko to stabilizuje się, jednakże mieszkańcy wsi i rolnicy okazują się zbiorowością stosunkowo aktywną na tle całego społeczeństwa.

Rodzaje kapitału społecznego:

• „kapitał wiążący”- tradycyjny kapitał społeczny wsi, zbudowany na silnych więziach rodzinnych sąsiedzkich

• „kapitał pomostowy”- szukanie partnerów spoza najbliższych sąsiadów i rodziny

• „kapitał łączący”- zdecydowane przekraczanie granic własnego środowiska oraz łączenie wspólnot z różnych sektorów i poziomów struktury władzy

POZIOM ZAUFANIA SPOŁECZNEGO

	Która opinia jest bliższa Pana(i) poglądom?
		Ogólnie rzecz biorąc większości ludzi można ufać	W stosunkach z innymi trzeba być bardzo ostrożnym	Trudno powiedzieć
Polska 2002	19	79	2
Wieś 2002	1	83	2
Rolnicy 2002	16	84	0
Polska 2004	17	81	2
Wieś 2004	14	83	3
Rolnicy 2004	9	91	0
Polska 2006	19	79	2
Wieś 2006	15	82	3
Rolnicy 2006	5	94	1

ZAUFANIE DO SĄSIADÓW, WŁADZ GMINY I PARTII POLITYCZNYCHĄ

	Czy, ogólnie rzecz biorąc ma Pan(i) zaufanie , czy też nie ma Pan(i) zaufania do sąsiadów, władz gminy, partii politycznych?
		Mam zaufanie do sąsiadów	Mam zaufanie do władz gminy	Mam zaufanie do partii politycznych
Polska 2002	72	43	15
Polska 2004	74	53	13
Polska 2006	75	56	-
Wieś 2002	74	56	17
Wieś 2004	72	62	12
Wieś 2006	81	53	-
Rolnicy 2002	76	52	13
Rolnicy 2004	73	70	20
Rolnicy 2006	87	66	-

Zaufanie do UE:

Polacy (ogółem) - 66%

Mieszkańcy wsi - 55%

Rolnicy - 44%

POCZUCIE WPŁYWU NA RZEZCZYWISTOŚĆ

Poczucie wpływu na rzeczywistość wyrażające się gotowością członków danej wspólnoty do współpracy w rozwiązywaniu problemów własnego środowiska

GOTOWOŚĆ WSPOŁDZIAŁANIA I POCZUCIE WPŁYWU NA RZECZYWISTOŚC SPOŁECZNĄ

	Która z opinii dotyczących życia społecznego jest bliższa pana(i) poglądom? Ludzie tacy jak ja:
		…działając wspólnie z innymi mogą pomóc potrzebującym lub rozwiązać niektóre problemy swojego środowiska	…nawet działając wspólnie z innymi nie są w stanie pomóc potrzebującym ani rozwiązać problemów swojego środowiska	Trudno powiedzieć
Polska 2002	50	38	12
Wieś 2002	43	45	12
Rolnicy 2002	41	50	9
Polska 2004	54	35	11
Wieś 2004	52	34	14
Rolnicy 2004	55	34	11
Polska 2006	63	26	11
Wieś 2006	63	23	14
Rolnicy 2006	75	15	10

ZAANGAŻOWANIE W PRACĘ SPOŁECZNĄ POLAKÓW WEDŁUG GRUP SPOŁECZNO-ZAWODOWYCH W 2002, 2004 i 2006 ROKU (w %)

Cechy społeczno - demograficzne	Respondenci pracujący społecznie:
		Na rzecz swojego środowiska			W co najmniej jednej organizacji pozarządowej (lub w organizacjach obywatelskich)			Zbiorczy wskaźnik zaangażowania w pracę społeczną
		2002	2004	2006	2002	2004	2006	20002	2004	2006
Ogółem:	19	24	23	21	24	23	33	37	36
Wieś	24	33	30	23	21	24	39	41	43
Miasto 500 tys. i więcej	12	17	20	26	30	20	30	38	29
Kadra kierownicza, inteligencja	34	41	40	54	53	45	57	62	61
Pracujący na własny rachunek	31	33	41	18	35	42	38	47	62
Rolnicy	30	51	44	30	22	34	47	53	57

Dobrowolna i nieodpłatna praca na rzecz własnego środowiska (w %)

	Czy ubiegłym roku pracował Pan(i) dobrowolnie i nieodpłatnie na rzecz własnego środowiska,Kościoła,osiedla, wsi,miasta,albo na rzecz potrzebujących?
		Tak	Nie
Ogółem	23	77
Wieś	30	70
Miasto do 20 tys. Mieszkańców	18	82
Miasto 20-100 tys. Mieszkańców	18	82
Miasto 101-500 tys. Mieszkańców	21	79
Miasto 501 tys. I więcej	20	80
Kadra kierownicza, inteligencja	40	60
Pracownicy umysłowi niższego szczebla	24	76
Pracownicy fizyczno-umysłowi	13	87
Robotnicy wykwalifikowani	28	72
Robotnicy niewykwalifikowani	16	84
Rolnicy	44	56
Pracujący na własny rachunek	41	59

WIEJSKIE ELITY:

Elita - kategoria osób znajdujących się najwyżej w hierarchii społecznej, ekonomicznej lub politycznej, mających realny wpływ na kształtowanie postaw i idei w społeczeństwie. Jest to zazwyczaj mała grupa, która ukształtowała się wewnątrz dużych grup społecznych, takich jak naród, społeczeństwo czy klasa społeczna.

Wiejskie elity - złożone są z liderów wiejskich organizacji i stowarzyszeń, radnych, przedsiębiorców, rolników oraz inteligencji wiejskiej.

POCZUCIE WPŁYWU WŚRÓD PRZEDSTAWICIELI ELIT WIEJSKICH

	Czy Pana(i) zdaniem tacy ludzie jak Pan(i) mają wpływ na sprawy? (procent odpowiedzi - TAK)
		Własnej wsi	Własnej gminy	Powiatu i województwa	Kraju
Elity	73	61	30	20
Mieszkańcy wsi	54	33	9	9

ELITY A DZIAŁALNOŚĆ NA RZECZ INNYCH I CZŁONKOWSTWO W ORGANIZACJACH (w %)

	Działalność na rzecz innych i członkostwa w organizacjach:
		Dobrowolnie i bezpłatnie pracował na rzecz swojego środowiska	Należy do organizacji zrzeszającej rolników i mieszkańców wsi
Elity	83	23
Mieszkańcy wsi	71	9
Ogółem Polska	58	21
Ogółem wieś	60	23

	Elity	Mieszkańcy wsi
Deklaruje wiedzę o osobach piastujących w gminie ważne funkcje	88 %	68 %
Podaje nazwisko wójta	85 %	65 %
Podaje nazwisko przewodniczącego Rady Gminy	73 %	44 %
Gotowość podjęcia osobistej inicjatywy i zaangażowania	52 %	34 %
Potrzeba (zewnętrzna) podjęcia działania na rzecz własnej społeczności	17 %	58 %
Członkostwo w organizacji zrzeszającej mieszkańców wsi lub rolników zadeklarował	Co 4 przedstawiciel	Co 10 przedstawiciel

Podsumowanie: Polska wieś potrzebuje klimatu społecznego zaufania, dobrze pracujących samorządów oraz nowych umiejętności współpracy w zróżnicowanych, sformalizowanych organizacjach i stowarzyszeniach.

KAPITAŁ SPOŁECZNY WSI na rzecz edukacji wiejskich dzieci - przykład programu Mała Szkoła

Program Mała Szkoła - organizacja pozarządowa wyrosła z Forum Inicjatyw Oświatowych (FIO) powołanej do życia 9 września 1999 roku i zarejestrowanej w styczniu 2000 roku. Program miał być metodą ratowania szkół w społecznościach, w szczególności małych, wiejskich szkół przeznaczonych do likwidacji.

W zjawisku znanym jako program Mała Szkoła ujawniły się zarówno aspiracje edukacyjne, jak i zdolności działania na rzecz własnych interesów mieszkańców wsi, czyli dokładnie to, co socjologowie nazywają kapitałem społecznym wiejskiej wspólnoty.

„Rewolucja Edukacyjna”

Odnotowane w raporcie FDPA z 2004 roku procesy zmian na polskiej wsi, polegające na wyraźnym wzroście aspiracji edukacyjnych rodzin wiejskich oraz na zmniejszeniu się różnic między wsią a miastem w odsetku kształcących się zarówno na poziomie średnim, jak i wyższym, okazały się trwałe.

Tak więc:

Odsetek młodzieży korzystających z nauki w wieku:	Wieś		miasto
16-19 lat	2003		2005
		88	93	2003	2005
20-24 lata	39	51	89-94	90-94
20-24 lata kobiety	-	59	-	54-70
20-24 lata mężczyźni	-	42	-	59-76
Ogółem	-	27	-	-

Podsumowanie:

1. Okres edukacji trwa w mieście dłużej.

2. „Rewolucja edukacyjna” przychodzi w polskich wsiach wraz z pokoleniem ludzi młodych urodzonych po 1980 roku.

---