Kapitał

społeczny

Tomasz Skolimowski

Socjoekonomika

Definicje

• Putnam, Fukuyama

–

jest to zjawisko

kulturowe obejmujące

swoim obszarem sieć

zaufania (do drugiego

człowieka, do instytucji

publicznych), normy

społeczne, lojalność i

poszanowanie dla dobra

publicznego.

Przekazywany za

pomocą takich zjawisk

jak religia, spontaniczne

nawyki, tradycja.

• Bourdieau

–

indywidualne

inwestycje w sieci

związków społecznych.

Jest to dobro prywatne

będące

wyznacznikiem pozycji

społecznej jednostki.

Kapitał społeczny a

dobrobyt

• Zaufanie

– zjawisko oparte na założeniu, że innych

członków społeczności cechuje uczciwe i

kooperatywne zachowanie oparte na wspólnie

wyznawanych normach i wartościach.

• Spontaniczne zachowanie społeczne

– część kapitału

społecznego. Objawia się poprzez inicjatywę

społeczną (wspartą inicjatywą państwową) mającą

na celu zacieśnienie współpracy grup społecznych

(„społeczeństwo o wysokim poziomie zaufania

potrafi urządzić swoje środowisko pracy w sposób

bardziej korzystny i elastyczny niż społeczeństwa o

niskim poziomie tego zaufania”)

Czynniki składające się na

kapitał społeczny

• zaufanie interpersonalne;

• dobrowolną (niewymuszoną np. charakterem

samorządu zawodowego) przynależność do

organizacji i pełnienie w nich funkcji;

• udział w nieprzymusowych zebraniach

publicznych i zabieranie na nich głosu;

• dobrowolne działania i inicjowanie działań

wspólnych na rzecz społeczności lokalnej;

• udział w wyborach lub referendach

ogólnokrajowych lub lokalnych;

• pozytywny stosunek do demokracji.

Podział państw

(Fukuyama)

• Państwa „rodzinne”

– Chiny, Korea

Południowa, Francja, Włochy. Rodzina
jest podstawową komórką organizacji
gospodarczej, przez co inne dobrowolne
formy aktywności społecznej są słabo
rozwinięte. Aktywność zawodowa i
pozazawodowa często odnosi się tylko
do rodziny (rodzinne przedsiębiorstwa –
brak zaufania do osoby trzeciej)

Podział państw c.d.

• Państwa o wysokim poziomie zaufania

–

Niemcy, Japonia. Kultura obu państw
(solidarność społeczna, perfekcjonizm,
dyscyplina, organizacja życia prywatnego
i zawodowego) pozwala tworzyć sprawnie
działające przedsiębiorstwa nie oparte na
związkach pokrewieństwa (duże zaufanie
do osób spoza najbliższego otoczenia,
rodziny)

Keiretsu (Japonia)

Grupa spółek powiązanych za
pomocą zależności biznesowych i
kapitałowych. Dwa rodzaje Keiretsu:

- Pionowa

– zależności między

dostawcą i odbiorcą;

- Pozioma

– zależności między

przedsiębiorstwami powiązanymi ze
sobą finansowo;

Keiretsu c.d.

• Posiadanie wspólnych akcji;
• Ścisła współpraca

(różne szczeble);

• Transfer kapitału ludzkiego

(umiejętności poszczególnych
pracowników);

• Transfer kapitału informacyjnego

(wiedza).

Kryzys społeczeństwa

amerykańskiego

• Kryzys rodzinny

– niepełne rodziny (matka

samotnie wychowująca dziecko), rozwody.

• Wzrost przestępczości

– spadek zaufania (władza,

policja, obywatel).

• Procesowanie się

– niemożność rozwiązywania

konfliktów osobiście – odwoływanie się do władzy

sądowej („Sue the bastards!”).

• Izolowanie się społeczeństwa

– brak bliskich

przyjaciół i znajomych.

• Wpływ kultury masowej, pracoholizm i brak czasu

– telewizja, komputer, wydłużające się godziny

pracy + dłuższe dojazdy.

Negatywne skutki kapitału

społecznego (Portes)

• Wykluczanie osób nie należących do

grupy;

• Stosowanie przez grupę przymusu;
• Ograniczenie swobody osób

funkcjonujących w jej sieci kapitału
społecznego;

Kapitał

społeczny w

Polsce

„Pomiędzy poziomem grup

pierwotnych a poziomem

narodowej społeczności istnieje

[...] rodzaj próżni socjologicznej”

S. Nowak

Cechy polskiego kapitału

społecznego

• Rodzina

– najwyższy stopień zaufania i największa

skłonność do zawierania transakcji ekonomicznych i

nieekonomicznych;

• Naród

– silnie zakorzenione poczucie wspólnoty narodowej,

patriotyzm, zainteresowanie polityką (wstąpienie Polski do

NATO, „pomarańczowa rewolucja” na Ukrainie);

• Kościół

– „ideologiczny nadzorca państwa”, angażowanie się

w sprawy polityczne („stróż moralności”), blokada

niektórych zasad nowoczesnej demokracji (możliwość

dokonania wyboru – in vitro, aborcja itp.);

• Społeczeństwo obywatelskie

– źle funkcjonujące z powodu

niskiego zaufania do instytucji państwowych (korupcja,

afery medialne), „analitycy” medialni i prasowi głosem

społeczeństwa (paraliż inicjatyw obywatelskich) – brak

wiarygodnych ekspertów, brak dialogu społecznego

(kompromis).

Kapitał społeczny w Polsce

– liczby

• W Polsce z opinią, że "większości ludzi można ufać", zgadza

się według Diagnozy Społecznej zaledwie 10,5 proc.

respondentów w 2003 i 2005 roku - siedmiokrotnie mniej

niż w Norwegii, która w ostatnim rankingu poziomu życia

zajęła wśród 177 państw pierwsze miejsce (UNDP, 2005);

• W Polsce zarejestrowanych jest

36500 stowarzyszeń

i

ponad

5000 fundacji

; przy rozszerzonej definicji trzeciego

sektora jest

96000 zarejestrowanych organizacji

pozarządowych

; 58 proc. z nich prowadzi aktywną

działalność, 10 proc. nie prowadzi żadnych działań.

Skłonność do stowarzyszania się, gdy przynależność do

organizacji stała się po zmianie systemu w pełni

dobrowolna, gwałtownie spadła z 30,5 proc. w 1989 r. do

15,6 proc. w 1997.

Coraz bardziej szczęśliwy, wykształcony, zdrowy i

zamożny Polak w nieobywatelskim społeczeństwie

Odsetek gospodarstw domowych, w których stałe dochody wystarczają na zaspokojenie bieżących potrzeb, odsetek

studentów w grupie wiekowej 19-24 lata oraz procent osób niepalących, ufających innym i zadowolonych ze swojego

życia i ze stanu swojego zdrowia

(slajd pochodzi z prezentacji prof. J. Czapińskiego)

Źródło danych: dla wszystkich krajów, włącznie z Polską ESS — European Social Survey

2002, dla Polski DS – Diagnoza społeczna z 2003-2005 r.

(slajd pochodzi z prezentacji prof. J. Czapińskiego)

Odsetek osób ufających innym ludziom

Źródło danych: dla wszystkich krajów, włącznie z Polską ESS — European Social Survey

2002, dla Polski DS – Diagnoza społeczna z 2003-2005 r.

(slajd pochodzi z prezentacji prof. J. Czapińskiego)

Przeciętna liczba organizacji, do których

należą respondenci

R2=0,81

Żródło danych: European Social Survey 2002 i Rocznik Statystyczny GUS, 2004, oprac. własne (wskaźnik kapitału
społecznego stanowiła suma standaryzowanych wartości zaufania interpersonalnego, przynależności doi organizacji i
tolerancji dla mniejszości homoseksualnej)

(slajd pochodzi z prezentacji prof. J. Czapińskiego)

Kapitał społeczny a PKB na mieszkańca wg parytetu siły nabywczej w przekroju

międzynarodowym

-6,00

-4,00

-2,00

0,00

2,00

4,00

6,00

kapitał społeczny

10000,00

15000,00

20000,00

25000,00

30000,00

35000,00

40000,00

PK

B na

mie

szk

ań

ca

Austria

Belgia

Niemcy

Dania

Hiszpania

Finlandia

Francja

W.Brytania

Grecja

Węgry

Irlandia

Włochy

Holandia

Norwegia

Polska

Portugalia

Szwecja

Słowenia