Zasoby lokalne 2

Zasoby lokalne 2

Kapitał społeczny

Kapitał społeczny

O czym dzisiaj będzie mowa?

O czym dzisiaj będzie mowa?

1)

1)

R. Putnama klasyczne badania nad kapitałem

R. Putnama klasyczne badania nad kapitałem

społecznym

społecznym

2)

2)

Z czego się składa kapitał społ., jakie może

Z czego się składa kapitał społ., jakie może

mieć formy

mieć formy

3)

3)

Dlaczego „kapitał” – jakie są z niego korzyści

Dlaczego „kapitał” – jakie są z niego korzyści

4)

4)

Badania kap społ. w Polsce – oj, jest bardzo

Badania kap społ. w Polsce – oj, jest bardzo

źle…

źle…

5)

5)

Rola w rozwoju lokalnym – między

Rola w rozwoju lokalnym – między

determinizmem a potrzebą budowania

determinizmem a potrzebą budowania

6)

6)

Koreferat i dyskusja: wątpliwa ideologia,

Koreferat i dyskusja: wątpliwa ideologia,

grubiańska metodologia, kolonizacja nauk

grubiańska metodologia, kolonizacja nauk

społecznych przez ekonomię

społecznych przez ekonomię

„

„

Odkrycie” kapitału społecznego:

Odkrycie” kapitału społecznego:

badania

badania

R. Putnama „Demokracja w działaniu”

R. Putnama „Demokracja w działaniu”



20 lat po reformie samorządowej we Włoszech – bardzo duże różnice w

sprawności instytucjonalnej samorządów (maks: Emilia-Romania,

Umbria, min: Sycylia, Apulia)



Miary sprawności: m.in.: stabilność gabinetu, sprawność finansowa,

przedszkola, kliniki



Testowana hipoteza modernizacyjna (PKB/capit, str. przemysłu) nie

wyjaśnia różnic



wniosek Putnama: czynnikiem decydującym o sprawności instytucji jest

kapitał społeczny (a więc określone społeczne otoczenie instytucji)



Wskaźniki:



Liczba stowarzyszeń (bez związków zawodowych i organizacji religijnych)



Czytelnictwo gazet



Frekwencja podczas referendów



Brak preferencyjnego głosowania



Nie: bogactwo  sprawność samorządu, ale: kapitał społeczny  bogactwo i

sprawność



Kapitał społ. wywodzi się z tradycji lokalnej, sięgającej nawet państw-miast z

XIV w.



„Członkostwo w zorganizowanych poziomo grupach, takich jak kluby

sportowe, spółdzielnie, towarzystwa wzajemnej pomocy (…) powinno być

dodatkowo sprzężone z dobrym rządem (…) Dobry rząd jest we Włoszech

produktem ubocznym amatorskich zespołów muzycznych i klubów

piłkarskich…”

Kapitał społeczny w znaczeniu

Kapitał społeczny w znaczeniu

ogólnym to:

ogólnym to:

osadzony w międzyludzkich powiązaniach

osadzony w międzyludzkich powiązaniach

i społecznych normach

i społecznych normach

potencjał współdziałania,

potencjał współdziałania,

który może przynosić korzyści

który może przynosić korzyści

osobom, grupom i społeczeństwom.

osobom, grupom i społeczeństwom.

2 sposoby rozumienia kapitału

2 sposoby rozumienia kapitału

społecznego – ujęcie J. Colemana i

społecznego – ujęcie J. Colemana i

R. Putnama

R. Putnama



R. D. Putnam

R. D. Putnam

,

,

Demokracja w działaniu

Demokracja w działaniu

(1995):

(1995):

„

„

K

K

apitał społeczny odnosi się do takich cech

apitał społeczny odnosi się do takich cech

organizacji społeczeństwa, jak zaufanie, normy i

organizacji społeczeństwa, jak zaufanie, normy i

powiązania, które mogą zwiększyć sprawność

powiązania, które mogą zwiększyć sprawność

społeczeństwa ułatwiając skoordynowane

społeczeństwa ułatwiając skoordynowane

działania.”

działania.”



Ta koncepcja: nacisk na normy współpracy

Ta koncepcja: nacisk na normy współpracy

obywatelskiej

obywatelskiej



J. S. Coleman,

J. S. Coleman,

Foundations of Social Theory

Foundations of Social Theory

(1990):

(1990):

„

„

Kapitał społeczny jest cechą struktury społecznej,

Kapitał społeczny jest cechą struktury społecznej,

która wspiera konkretne działania aktorów,

która wspiera konkretne działania aktorów,

podejmowane w ramach tej struktury

podejmowane w ramach tej struktury

.”

.”



Ta koncepcja: nacisk na struktury i powiązania oraz

Ta koncepcja: nacisk na struktury i powiązania oraz

brak elementów normatywnych

brak elementów normatywnych

Wymiary (elementy) kapitału

Wymiary (elementy) kapitału

społecznego

społecznego

I)

I)

struktury

struktury

II)

II)

normy

normy

III)

III)

działania

działania



grupy

grupy

społeczne

społeczne



sieci społeczne

sieci społeczne



normy

normy

współdziałania

współdziałania



zaufanie

zaufanie



solidarność

solidarność



doświadczenia

doświadczenia

współpracy

współpracy



komunikacja

komunikacja

Źródło: opr. własne na pdst.: Integrated Questionnaire for the Measurment of Social Capital, Grootaert Ch.,
Narayan D., et al., The World Bank 2003, s. 7 i nast.

Typy kapitału

Typy kapitału

społecznego

społecznego



Typologia oparta na rodzajach powiązań

Typologia oparta na rodzajach powiązań



Kapitał społeczny powiązań rodzinnych i towarzyskich

Kapitał społeczny powiązań rodzinnych i towarzyskich

(

(

bonding

bonding

)

)



Kapitał społ. typu pomostowego – oparty na poziomych

Kapitał społ. typu pomostowego – oparty na poziomych

więziach stowarzyszeniowych (

więziach stowarzyszeniowych (

bridging

bridging

)

)



Kapitał społ. pionowych powiązań (

Kapitał społ. pionowych powiązań (

linking

linking

)

)



Typologia oparta na celach wspólnot

Typologia oparta na celach wspólnot



Kapitał społ. zorientowany na szersze cele, dobro wspólne

Kapitał społ. zorientowany na szersze cele, dobro wspólne

(

(

outward-looking

outward-looking

)

)



Kapitał społ. zorientowany na partykularne cele, „wsobny”

Kapitał społ. zorientowany na partykularne cele, „wsobny”

(

(

inward looking

inward looking

)

)



Typologia oparta na promieniu zaufania społecznego

Typologia oparta na promieniu zaufania społecznego



Od braku zaufania (model „amoralnego familializmu”

Od braku zaufania (model „amoralnego familializmu”

Banfielda) do wysokiego poziomu zaufania zgeneralizowanego

Banfielda) do wysokiego poziomu zaufania zgeneralizowanego

Najważniejsze: z jakim typem kapitału

Najważniejsze: z jakim typem kapitału

społecznego

społecznego

mamy do czynienia?

mamy do czynienia?

Pożądane cechy kapitału społecznego w

Pożądane cechy kapitału społecznego w

środowisku lokalnym

środowisku lokalnym



Względnie

Względnie

gęste sieci

gęste sieci

powiązań w środowisku lokalnym i

powiązań w środowisku lokalnym i

istnienie norm współdziałania dla

istnienie norm współdziałania dla

wspólnego dobra

wspólnego dobra

i

i

wysoki poziom

wysoki poziom

uogólnionego zaufania

uogólnionego zaufania



Istnienie powiązań między

Istnienie powiązań między

różnymi

różnymi

podmiotami (w

podmiotami (w

sferze publicznej) i różniącymi się od siebie (np. pod

sferze publicznej) i różniącymi się od siebie (np. pod

względem zarobków, zawodu, poglądów, wieku) ludźmi

względem zarobków, zawodu, poglądów, wieku) ludźmi





tzw.

tzw.

„mosty”

„mosty”

w kapitale społecznym (

w kapitale społecznym (

bridging social

bridging social

capital

capital

)

)



Jeśli są silne powiązania w grupach, to

Jeśli są silne powiązania w grupach, to

nie powinny one

nie powinny one

służyć tylko prywatnym interesom członków grupy

służyć tylko prywatnym interesom członków grupy

, ale

, ale

szerszym korzyściom (problem tzw. „brudnego” kapitału

szerszym korzyściom (problem tzw. „brudnego” kapitału

społecznego)

społecznego)



Powiązania powinny wykraczać poza więzi rodzinne i

Powiązania powinny wykraczać poza więzi rodzinne i

towarzyskie: potrzebny

towarzyskie: potrzebny

obywatelski kapitał społ.

obywatelski kapitał społ.



Kapitał społeczny

Kapitał społeczny

nie powinien koncentrować się wśród

nie powinien koncentrować się wśród

osób zasobnych także w inne kapitały

osób zasobnych także w inne kapitały

(finansowy,

(finansowy,

kulturowy) (uwaga: w praktyce często taka tendencja)

kulturowy) (uwaga: w praktyce często taka tendencja)

Dlaczego „kapitał”?

Dlaczego „kapitał”?

Jakie zyski przynosi kapitał

Jakie zyski przynosi kapitał

społeczny?

społeczny?

Ekonomiczne:

Ekonomiczne:

-

rozwój gospodarczy

rozwój gospodarczy

-

substytuowanie innych postaci kapitału

substytuowanie innych postaci kapitału

-

zabezpieczenie społeczne

zabezpieczenie społeczne

-

ograniczanie problemu „

ograniczanie problemu „

free riding”

free riding”

-

Polityczne: w szerokim znaczeniu – w

Polityczne: w szerokim znaczeniu – w

odniesieniu do środowiska lokalnego:

odniesieniu do środowiska lokalnego:

-

Lepsze funkcjonowanie instytucji: tworzenie

Lepsze funkcjonowanie instytucji: tworzenie

otoczenia społecznego instytucji (organizacje

otoczenia społecznego instytucji (organizacje

pozarządowe, grupy nacisku, przepływ

pozarządowe, grupy nacisku, przepływ

informacji, zaufanie do instytucji oraz instytucji

informacji, zaufanie do instytucji oraz instytucji

do mieszkańców) oraz lepsza współpraca

do mieszkańców) oraz lepsza współpraca

instytucji lokalnych między sobą (partnerstwa

instytucji lokalnych między sobą (partnerstwa

publiczno-prywatne i prywatno-społeczne,

publiczno-prywatne i prywatno-społeczne,

wspólna diagnoza potrzeb i ustalanie celów)

wspólna diagnoza potrzeb i ustalanie celów)

Dlaczego „kapitał”?

Dlaczego „kapitał”?

Jakie zyski przynosi kapitał

Jakie zyski przynosi kapitał

społeczny?

społeczny?

Społeczne:

Społeczne:



Sfera zatrudnienia:

Sfera zatrudnienia:



Sieć kontaktów dostępnych jednostce wykorzystywana przy

Sieć kontaktów dostępnych jednostce wykorzystywana przy

poszukiwaniu pracy

poszukiwaniu pracy



M. Granovetter: siła „słabych” powiązań przy szukaniu pracy:

M. Granovetter: siła „słabych” powiązań przy szukaniu pracy:

80% badanych menedżerów otrzymało pracę dzięki

80% badanych menedżerów otrzymało pracę dzięki

znajomościom z osobami, które widują sporadycznie lub

znajomościom z osobami, które widują sporadycznie lub

bardzo rzadko

bardzo rzadko



Sfera zdrowia:

Sfera zdrowia:



Silny związek nieformalnych więzi z samopoczuciem osoby

Silny związek nieformalnych więzi z samopoczuciem osoby



Nieformalna opieka i afiliacja

Nieformalna opieka i afiliacja



Prozdrowotny wpływ wspólnoty lokalnej: casus Roseto

Prozdrowotny wpływ wspólnoty lokalnej: casus Roseto



Sfera edukacji:

Sfera edukacji:



Badania Colemana na temat odpadu szkolnego w szkołach

Badania Colemana na temat odpadu szkolnego w szkołach

katolickich i świeckich w USA

katolickich i świeckich w USA



Badania wyników testów szóstoklasistów w Polsce

Badania wyników testów szóstoklasistów w Polsce





W SPOŁECZNOŚCIACH LOKALNYCH: WYŻSZY STANDARD

W SPOŁECZNOŚCIACH LOKALNYCH: WYŻSZY STANDARD

I JAKOŚĆ ŻYCIA, SPRAWNIEJ ROZWIĄZYWANE PROBLEMY

I JAKOŚĆ ŻYCIA, SPRAWNIEJ ROZWIĄZYWANE PROBLEMY

SPOŁECZNE, LEPIEJ FUNKCJONUJĄCE INSTYTUCJE

SPOŁECZNE, LEPIEJ FUNKCJONUJĄCE INSTYTUCJE

Badania kapitału społecznego w Polsce na

Badania kapitału społecznego w Polsce na

poziomie kraju

poziomie kraju

– larum nad ogólnie niskim poziomem

– larum nad ogólnie niskim poziomem

Członkostwo w organizacjach
społecznych na najniższym
poziomie w UE

Podobnie z poziomem zaufania
zgeneralizowanego.

Inne niskie wartości wskaźników:
frekwencja wyborcza, angażowanie się
dla dobra wspólnego  „niepełna

transformacja”: demokratyczne
instytucje, ale słaby kapitał społeczny,
słabe społeczeństwo obywatelskie

Rola kapitału społecznego w koncepcjach

Rola kapitału społecznego w koncepcjach

rozwoju lokalnego (1)

rozwoju lokalnego (1)



Poziom kapitału społecznego jest jedną z

Poziom kapitału społecznego jest jedną z

najważniejszych zmiennych wyjaśniających

najważniejszych zmiennych wyjaśniających

różnice w sprawności instytucji i poziomie

różnice w sprawności instytucji i poziomie

dobrobytu w społecznościach lokalnych:

dobrobytu w społecznościach lokalnych:

Wysoki
poziom
kapitału
społecz-
nego

Sprawne
instytucje
przedstawicielski
e

Przedsiębiorczoś
ć

Ład społeczny,
samopomoc

Wysoki
standard i
jakość
życia w
regionie/
środowisku
lokalnym

Analogiczne do Putnamowskich badania w

Analogiczne do Putnamowskich badania w

Polsce: zespół P. Swianiewicza (

Polsce: zespół P. Swianiewicza (

Sprawność

Sprawność

instytucjonalna administracji samorządowej w

instytucjonalna administracji samorządowej w

Polsce

Polsce

, 2000)

, 2000)



Sprawność samorządów – wskaźniki m.in.: jakość obsługi

Sprawność samorządów – wskaźniki m.in.: jakość obsługi

administracyjnej, planowanie lokalne, stabilność polit. itd.

administracyjnej, planowanie lokalne, stabilność polit. itd.



weryfikacja hipotez: modernizacji, tzw. „nowej kultury

weryfikacja hipotez: modernizacji, tzw. „nowej kultury

politycznej” lokalnych samorządowców, młodości demograficznej

politycznej” lokalnych samorządowców, młodości demograficznej

i kapitału społecznego.

i kapitału społecznego.



Wskaźniki kapitału społecznego:

Wskaźniki kapitału społecznego:



Liczba dobrowolnych organizacji społecznych

Liczba dobrowolnych organizacji społecznych



Obecność prasy lokalnej

Obecność prasy lokalnej



Udział samorządu gminnego w dobrowolnych stowarzyszeniach/

Udział samorządu gminnego w dobrowolnych stowarzyszeniach/

związkach międzygminnych

związkach międzygminnych



Intensywność międzynarodowych kontaktów samorządów

Intensywność międzynarodowych kontaktów samorządów



„

„

Historyczna spójność” województwa

Historyczna spójność” województwa



„

„

Ogólnie rzecz biorąc wydaje się, że

Ogólnie rzecz biorąc wydaje się, że

hipoteza społeczeństwa

hipoteza społeczeństwa

obywatelskiego oferuje bardziej przekonujące wyjaśnienie

obywatelskiego oferuje bardziej przekonujące wyjaśnienie

zróżnicowania sprawności instytucji samorządowych niż

zróżnicowania sprawności instytucji samorządowych niż

teoria modernizacji

teoria modernizacji

(…) Pozostałe dwie hipotezy przynoszą

(…) Pozostałe dwie hipotezy przynoszą

znacznie mniej zadowalające wyjaśnienia (…) Prowadzi to do

znacznie mniej zadowalające wyjaśnienia (…) Prowadzi to do

wniosku, że

wniosku, że

wsparcie dla rozwoju społeczeństwa

wsparcie dla rozwoju społeczeństwa

obywatelskiego – przy całej świadomości jak długi jest to

obywatelskiego – przy całej świadomości jak długi jest to

proces – może być jednym z najważniejszych sposobów

proces – może być jednym z najważniejszych sposobów

pomocy, jakiej można udzielić regionom w celu

pomocy, jakiej można udzielić regionom w celu

poprawienia ich długoterminowych perspektyw rozwoju”

poprawienia ich długoterminowych perspektyw rozwoju”

Rola kapitału społecznego w

Rola kapitału społecznego w

koncepcjach

koncepcjach

rozwoju lokalnego (2)

rozwoju lokalnego (2)



Instytucjonaliści – por. Putnam: teza o „path

Instytucjonaliści – por. Putnam: teza o „path

dependency” – zależności od szlaku – „zasada św.

dependency” – zależności od szlaku – „zasada św.

Mateusza” kontra

Mateusza” kontra



działacze na rzecz zmiany społecznej: można i

działacze na rzecz zmiany społecznej: można i

trzeba budować kapitał społeczny w

trzeba budować kapitał społeczny w

środowiskach lokalnych

środowiskach lokalnych

Rola kapitału społecznego w

Rola kapitału społecznego w

koncepcjach

koncepcjach

rozwoju lokalnego (3)

rozwoju lokalnego (3)



Specyfika lokalnego kapitału społecznego

Specyfika lokalnego kapitału społecznego

(nie tylko jego poziom)

(nie tylko jego poziom)



A) jest lokalnym zasobem, który powinien być

A) jest lokalnym zasobem, który powinien być

wykorzystywany w rozwoju lokalnym (por:

wykorzystywany w rozwoju lokalnym (por:

Lewenstein, Theiss,

Lewenstein, Theiss,

Kapitał społeczny in statu

Kapitał społeczny in statu

nascendi

nascendi

: koła gospodyń wiejskich i szkoła często

: koła gospodyń wiejskich i szkoła często

ważniejsze dla kapitału społ. niż nowoczesne

ważniejsze dla kapitału społ. niż nowoczesne

organizacje pozarządowe)

organizacje pozarządowe)



B) oddziałuje na charakter lokalnej polityki

B) oddziałuje na charakter lokalnej polityki

społecznej (Theiss,

społecznej (Theiss,

Krewni, znajomi, obywatele

Krewni, znajomi, obywatele

):

):

typ lokalnej polityki społecznej opartej na kapitale

typ lokalnej polityki społecznej opartej na kapitale

społecznym i) wewnętrznym oraz ii) zewnętrznym

społecznym i) wewnętrznym oraz ii) zewnętrznym

wobec lokalnego układu decyzyjnego

wobec lokalnego układu decyzyjnego