PRZEPIS PRAWA: To zdaniokształtny zwrot językowy wskazujący bądź narzucający sposób postępowania (a więc będący regułą postępowania) formalnie wyodrębniony w tekście prawnym jako artykuł, paragraf, ustęp lub jako zdaniokształtny fragment artykułu, paragrafu lub ustępu.
Przepisy prawa nie są zdaniami w sensie logicznym, gdyż przepisom prawa nie możemy przypisać wartości prawdy lub fałszu, przepisy prawa nie są zdaniami opisującymi, że tak jest a tak nie jest. Przepisy prawa natomiast mówią, że tak należy się zachować, a tak zachować się nie należy.
STUKTURA PRZEPISÓW PRAWA Najogólniej przepis prawa składa się z poprzednika i następnika. 1.poprzednik - wymienia, wskazuje, określa „okoliczności” z którymi należy wiązać skutki prawne inaczej okoliczności, które rodzą skutki prawne. 2.następnik - ustala skutki prawne jakie powinny być związane z okolicznościami wymienionymi w poprzedniku.
FAKTY PRAWNE: To wszystkie te okoliczności wymienione w przepisach prawa, które pociągają za sobą ,wywołują czy rodzą skutki prawne, które inaczej mówiąc stwarzają, zmieniają lub wygaszają uprawnienia bądź obowiązki albo uprawnienia i obowiązki i często zamiennie używa się określenia „zdarzenia prawne
Skutki prawne - to wszelkie następstwa prawne, jakie przepisy prawa wiążą z faktami prawnymi, następstwa jakie powinny nastąpić (lub mogą nastąpić) gdy zaistnieje fakt prawny.
Wyróżniamy następujące skutki prawne: 1.obowiązek prawny- który polega na tym, że przepis prawa ustanawia dla danej klasy adresatów, nakaz lub zakaz określonego zachowania się (działania lub zaniechania). W ramach obowiązku prawnego wyróżnia się 2 grupy przypadków, gdy niewypełnienie obowiązków powinno lub może pociągać skutki prawne. 2.sankcje - nazywamy nimi ujemne skutki prawne polegające na zastosowaniu represji w postaci przymusu państwowego jakie powinny nastąpić jeżeli adresat nie zastosuje się do nakazu lub zakazu przepisu prawa, a więc gdy nie wypełnia swojego obowiązku.
Sankcje dzielimy na: - sankcję represyjną czyli zło, dolegliwość, przykrość wyrządzane tytułem odpłaty za zachowanie niezgodne z nakazami lub zakazami przepisów prawa. Obejmuje również sankcje wymierzane w postępowaniu administracyjnym i w postępowaniu dyscyplinarnym.
Polskie przepisy prawa karnego przewidują kary i środki karne: - kary dożywotnie, terminowe pozbawienia wolności - środki karne np. zakaz zajmowania określonych stanowisk.
Sankcja represyjna może być bezwzględnie, względnie albo alternatywnie oznaczona: - bezwzględnie - rodzaj kary i zakres jej stosowania (np. taka kara za zabicie - bezwzględnie tyle..) - względnie - rodzaj kary i zakres (przedział kary) - alternatywnie - do wyboru rodzaj kary i zakres jej stosowania.
- sankcję egzekucyjną - polega na zmuszeniu adresata zachowującego się niezgodnie z nakazami lub zakazami przepisu prawa do osiągnięcia takiego stanu rzeczy jaki powinien mieć miejsce w wyniku dobrowolnego zastosowania się do postanowień owego przepisu.
Sankcja egzekucyjna może być realizowana poprzez:
Prawo karne procesowe - normuje tryb rozstrzygania spraw karnych, właściwość sądów karnych oraz prawa i obowiązki stron występujących w procesie karnym.
Prawo karne wykonawcze - normuje sprawy wykonywania orzeczeń wydanych w postępowaniu karnym oraz w postępowaniu w sprawach o wykroczenia.
Prawo rodzinne i opiekuńcze - zaliczane niekiedy do prawa cywilnego obejmujące przepisy o małżeństwie, pokrewieństwie, opiece, kurateli o stosunkach między małżonkami, rodzicami a dziećmi itp.
Prawo handlowe - normujące stosunki wynikające z czynności handlowych.
Prawo wekslowe i czekowe - ustalające warunki ważności weksli i czeków oraz normujące obrót nimi.
Prawo pracy - normujące całokształt tzw. stosunków pracy między pracownikami a pracodawcami oraz kwestie związane z zatrudnieniem takie jak ubezpieczenie społeczne, rozstrzyganie sporów ze stosunków pracy, ochrona i bezpieczeństwo pracy .
Prawo rolne - regulujące własność i użytkowanie ziemi na cele rolnicze i pozarolnicze.
Prawo międzynarodowe prywatne - normujące stosunki z prawa cywilnego z prawem rodzinnym włącznie oraz prawa pracy w którym występuje element obcy.
Prawo międzynarodowe publiczne - regulujące stosunki między suwerennymi państwami, między państwami i organizacjami międzynarodowymi oraz między organizacjami międzynarodowymi zarówno w czasie wojny jak i pokoju.
Prawo kanoniczne - obowiązujące w Kościele, reguluje obowiązki wiernych, hierarchiczny ustrój władz Kościoła i kwestie kar stosowanych przez Kościół oraz tryb rozstrzygania spraw spornych.
Zasady systemu prawa: Czyli takie reguły, które uznajemy za podstawowe ze względu na cały system prawa. Wyróżniamy je następująco: 1.ethos - czyli zasady systemu prawa wynikające z nigdzie w tekstach prawnych nie wyrażonych wprost założeń, zasad ustroju. 2.zasady lex - czyli normy istniejącego prawa oceniane jako zasadnicze, fundamentalne.
Dla funkcjonowania systemu prawa niezbędne jest spełnianie, respektowanie 4 podstawowych zasad jedności systemu prawa:
1.socjologiczna - rozumiana jako jedność systemu prawa ze względu na uwarunkowanie przez czynniki społeczno-ekonomiczne (bazę ekonomiczną) 2.teologiczna - jedność ta polega na tym, że normy obowiązujące w danym państwie służą interesom społecznym jakim służy państwo. 3.materialna (rzeczowa) - polegająca na tym, że ogół norm prawnych tworzą spójną całość w sensie związków rzeczowych (materii którą regulują). 4.formalna, logiczna, techniczna - związana z tym, że prawo obowiązujące w danym państwie, nauka prawa charakteryzuje jako system rozumiany jako zbiór norm obowiązujących w określonym państwie w określonym czasie.
Sposób powstawania prawa: Źródła prawa można ujmować następująco:
1.poznania prawa - czyli wszystkie czynniki mogące dostarczyć informacji o prawie, które muszą posiadać cechy autentyczności, pierwotności, wierności i autorytatywności. Materialny - związany z tym, że dotyczy materii którą się zajmuje. Trwały - że nie idzie na emeryturę, nie może ujawniać tego co wie.
3.Czasowy (temporalny) - obowiązywanie normy obejmuje okres, w którym jej adresaci powinni postępować zgodnie z jej postanowieniami. W ramach temporalnego zakresu obowiązywania prawa wyróżniamy kwestie nabycia mocy obowiązującej i utraty mocy obowiązującej.
Nabycie mocy obowiązującej: -przepisy prawa same określają od kiedy obowiązuje akt prawny czy przepis prawa (norma prawna). Można wyróżnić 2 sposoby określania przez prawo od kiedy norma prawna obowiązuje:
1.mocą aktu prawnego zajmującego wysokie miejsce w hierarchii. 2.każdy normatywny akt prawny mocą własnych postanowień sam określa od kiedy obowiązuje. -można wyróżnić następujące sposoby oznaczania chwili od której obowiązują przepisy *akt prawny zyskuje moc obowiązującą „z dniem ogłoszenia” *akt normatywny stanowi, że wchodzi w życie po upływie określonej liczby dni od jego ogłoszenia *akt normatywny podaje datę kalendarzową od której nadejście uzyskuje moc obowiązującą *w przypadku gdy akt prawny sam nie określa chwili od której obowiązuje zastosowanie znajdują postanowienia innego aktu prawnego, mocą których akty prawne same nie określające chwili swego wejścia w życie zyskują moc obowiązującą (14 dni po ogłoszeniu) *akt prawny zyskuje moc obowiązującą z chwilą wystąpienia wskazanego faktu prawnego np. po wejściu do UE (przyp. Wykładowcy)
Utrata mocy obowiązującej: -większość aktów prawnych nie zawiera postanowień do kiedy obowiązują. Obowiązują dopóty, dopóki nie zostaną uchylone mocą późniejszych aktów normatywnych (derogatio) delegacja prawa.
* Klauzule derogacyjne mogą mieć różną postać. Mogą wyliczać całe akty prawne i lub poszczególne przepisy które tracą moc obowiązującą z dniem wejścia w życie nowego aktu prawnego. * Niektóre akty prawne same postanawiają do kiedy obowiązują np. poprzez wskazanie daty kalendarzowej z której nadejściem dany akt prawny traci swą moc obowiązującą lub poprzez wymienienie okresu podczas którego dany akt prawny obowiązuje. * Desuetudo - czasami mamy do czynienia z sytuacją w której pewne przepisy prawa nie są ani przestrzegane ani stosowane. Przepisy takie uważa się za nieobowiązujące, utraciły one moc obowiązującą poprzez zwyczaj negatywny.
Kolizje norm prawnych - przez nie rozumiemy sytuację, w której dany przypadek jest unormowany przez więcej niż 1 przepis prawa a przepisy te wyznaczają adresatom wyłączające się sposoby zachowania (skutki prawne). - Na użytek takich sytuacji judykatura (orzecznictwo) i doktryna (nauka) wypracowała pewne zasady ujmowane w postaci dyrektyw zwanych regułami kolizyjnymi.
I Lex superior derogat legi inferiori - systemy prawa są zbudowane hierarchicznie. Przepis prawa wyższego rzędu uchyla przepis prawa niższego rzędu. II Lex posterior derogat legi priori - przepis prawa późniejszego uchyla przepis prawa wcześniejszego zajmującego to samo miejsce w hierarchii. III Lex specialis derogat legi generali - przepis prawa szczególnego uchyla przepis prawa ogólnego w tym zakresie w którym wprowadza unormowanie odrębne.
określenie miejsca jakie dany przepis zajmuje i wypełnia w systemie prawa lub w grupie przepisów do których należy. Opiera się na założeniu, że miejsce przepisu w danym akcie prawnym nie jest przypadkowe lecz wynika z racjonalnego działania prawodawcy.
W wykładni celowościowej i funkcjonalnej dostrzega się wyraźny wpływ kontekstu społeczno - politycznego na rozumienie przepisów.
Możemy również podzielić wykładnię na: 1.literalną (dosłowną) - która ma miejsce wtedy gdy spośród różnych znaczeń uzyskanych za pomocą odmiennych dyrektyw interpretacyjnych zostanie wybrane rozumienie ustalone za pomocą dyrektyw językowych. 2.rozszerzającą - która ma miejsce wtedy gdy porównując zakresy przepisu prawnego uzyskane za pomocą różnych dyrektyw interpretacyjnych wybieramy rozumienie wynikające z dyrektyw pozajęzykowych i jest ono szersze od rozumienia językowego. 3.zwężającą - gdy coś mniej (węższe niż to co znaczenie językowe).
Moc wiążąca wykładni:
Wykładnia ma moc wiążącą wówczas gdy kompetentny organ ustanawia dyrektywę nakazującą określonym adresatom wiązać z pewnymi przepisami ustalone przez ten organ znaczenie. Wyróżniamy więc: -wykładnię o mocy powszechnie obowiązującej -wykładnię o ograniczonej mocy wiążącej -wykładnię nie mającą mocy wiążącej
Wykładnia o mocy powszechnie obowiązującej:
- polega na tym, że wszyscy adresaci interpretowanego przepisu są związani znaczeniem tego przepisu ustalonym (narzuconym) przez interpretatora. W jej ramach wyróżniamy:
* wykładnię autentyczną czyli dokonywaną przez organ który dany przepis ustanowił. Interpretacja ta ma moc powszechnie obowiązującą co znajduje wyraz w postaci nowego aktu prawnego mającego taką samą moc jak interpretowany przepis. W prawie obowiązującym nie ma żadnych postanowień dot. wykładni autentycznej. * legalną czyli dokonywaną przez organ do tego specjalnie wyznaczony któremu przepisy prawa nadają kompetencje do ustalania wykładni o mocy powszechnie obowiązującej przy czym organem interpretującym nie jest ten który interpretowany przepis ustanowił.
Aktualna Konstytucja z 1997r. nie nadaje takich kompetencji żadnemu organowi Państwa.
Wykładnie powyższe wzbudzają podstawowe kontrowersje polegające na wątpliwościach czy jest to jeszcze wykładnia czy już tworzenie prawa.
Wykładnia o ograniczonej mocy obowiązującej: - polega na tym, że znaczeniem interpretowanego przepisu ustalonym (narzuconym) przez interpretatora nie są związani wszyscy jego adresaci lecz tylko pewne ich kategorie lub jedynie niektórzy spośród nich. Obejmuje ono: 1.wykładnię wiążącą w danej konkretnej sprawie a w jej ramach: a) wykładnię dokonywaną przez organ stosujący prawo b) wykładnię dokonywaną przez organ odwoławczy c) wykładnię dokonywaną przez Sąd Najwyższy w odpowiedzi na pytanie prawne 2. zasady prawne - Sąd Najwyższy podejmuje również uchwały mające na celu wyjaśnienie znaczenia przepisów budzących wątpliwości lub takich których stosowanie wywołało rozbieżności w |
- przymus osobisty - przymusowe wykonanie zastępcze
- sankcję nieważności - w niektórych przypadkach oznaczonych przez przepisy prawa - konsekwencją zachowań niezgodnych z prawem jest to, że dokonana czynność jest nieważna tzn. nie rodzi skutków prawnych.
Nieważność może być: - ex lega - „z mocy prawa” np. prawo rozporządzania nieruchomością (rozporządzanie nieruchomością pod warunkiem nieważności można tylko rozporządzać za pomocą aktu notarialnego) albo - w wyniku określonego postępowania (w wyniku działania pod wpływem błędu - należy udowodnić) np. kupno auta.
1.uprawnienie - polega na tym, że przepis prawa przewiduje możliwość pewnego zachowania się wywołującego skutki prawne ale zachowanie się to nie jest obowiązkiem.
2.kompetencje - czyli całokształt uprawnień dot. określonego zakresu spraw albo całokształt uprawnień i obowiązków dot. określonego zakresu spraw.
Rodzaje przepisów prawa:
1.ius cogens - bezwzględnie stosowane (przepisy karne) ius dispositivum - względnie stosowane (prawo cywilne) np. jeżeli strony nie umówią się inaczej to strona płaci czynsz np. raz w miesiącu czyli przepisy bezwzględnie stosowane i względnie stosowane.
2.przepisy nakazujące, zakazujące i uprawniające (inaczej dozwalające)
3.przepisy odsyłające i blankietowe: - odsyłające są ustanawiane w celu uniknięcia w tekstach prawnych dwukrotnego lub kilkakrotnego nawet powtarzania tych samych postanowień - blankietowe to takie, które same nie rozstrzygają, same nie wyznaczają danego sposobu postępowania lecz wydawane rozstrzygnięcie uzależniają od ocen lub uznania organu stosującego prawo.
4.lex generalis (reguła powszechna) i lex specialis typ kwalifikowany, uprzywilejowany np. eutanazja(reguła szczególna ustanawiająca wyjątki lub będąca wyjątkiem od reguły powszechnej np. dzieciobójstwo - uprzywilejowany przez matkę tylko nie przez ojca).
5.ze względu na kryterium nieważności zagrożenia karą wyróżniamy:
-regułę przewidującą zastosowanie sankcji karnej oraz powodującą nieważność dokonanej czynności -regułę przewidującą tylko nieważność dokonanej czynności -regułę przewidującą karę ale nie unieważniającą czynność -regułę przewidującą nie ustanawiającą sankcji karnej i nie powodującej nieważności.
6.przepisy proste i złożone: - proste to przepisy które określają skutki prawne jednego tylko stanu faktycznego inaczej jednego faktu prawnego - złożone nazywamy te które określają skutki prawne dwu lub więcej faktów prawnych
7.przepisy ogólne i jednostkowe zwane indywidualnymi
8.generalne i indywidualne
9.abstrakcyjne i konkretne: - abstrakcyjne to takie które normują zachowanie powtarzalne w rodzajowo określony sposób - konkretne to takie które wyznaczają w wyróżnionych okolicznościach jednorazowe zachowanie się. 10.przepisy I i II stopnia: 2.powstawania prawa - rozumiane jako źródła prawa w znaczeniu materialnym czyli wszelkie czynniki wpływające na ukształtowanie się takiej a nie innej treści przepisów prawnych oraz jako prawa w znaczeniu formalnym czyli działanie organów państwa w sensie prawotwórczym albo też efekty tej działalności w znaczeniu materialnym a w znaczeniu formalnym przyczyny obowiązywania normy. 3.obowiązywania prawa - czyli czynniki powodujące, że reguła zachowania zyskuje moc reguły prawa.
W Polsce : prawo stanowione. Przez stanowienie prawa rozumiemy określone działanie ciał jednoosobowych lub zespołowych, którym przyznano kompetencje do wydawania nowych przepisów prawnych. Każda decyzja stanowienia prawa nabiera mocy na podstawie normy kompetencyjnej ustanawiającej warunki, których spełnienie powoduje, że dana decyzja staje się prawem obowiązującym. Warunki te są formalne czyli określające procedurę zgodnie z którą powinno odbywać się stanowienie prawa i materialne określające rodzaj spraw, treść przepisu, który w danym trybie może być ustanowiony.
Podstawą tworzenia prawa w państwach o systemach prawa stanowionego jest ustawa zasadnicza czyli Konstytucja.
Konstytucja to akt normatywny, który zajmuje najwyższe miejsce w państwie w hierarchii aktów.
Ustawa to normatywny akt prawny wydawany przez uprawniony organ władzy zwierzchniej w Państwie w którym nadano taką nazwę.
Tryb ustawodawczy: -inicjatywa ustawodawcza -projekt trafia do marszałka który sprawdza go pod względem formalnym -I czytanie w Sejmie -trafia do właściwych komisji - kończy się sprawozdaniem -II czytanie -debata, dyskusja -poprawki -III czytanie -głosowanie -Senat jw. -do Prezydenta do podpisu lub weto.
Quorum - najmniejsza liczba członków w parlamencie niezbędna do tego, żeby podejmowane przezeń decyzje były ważne: „za”, „przeciw”, „wstrzymuje się”.
Wyróżniamy następujące rodzaje większości: 1.zwykła (względna) jeżeli „za” oddano większą liczbę głosów niż na każdą z pozostałych możliwości np. 199 (quorum+1) 2.bezwzględna jeżeli „za” wypowiedziała się ½ + 1 osoba z ogółu obecnych uprawnionych do głosowania 3.większość kwalifikowana (większa od bezwzględnej)
Rozporządzenia: Różnic między rozporządzeniem a ustawą dopatruje się w płaszczyźnie formalnej (chodzi o inną moc prawną) i przedmiotowej (ustawa reguluje stosunki mające charakter zasadniczy i trwały natomiast rozporządzenie odnosi się do tego co z istoty swej jest zmienne mając na celu wykonywanie przepisów ustawy w sposób odpowiadający aktualnym warunkom i okolicznościom).
Źródłem prawa są również akty wewnętrzne: Przepisy konstytucji upoważniają Prezydenta RP, Premiera, Radę Ministrów do wydawania aktów o charakterze wewnętrznym w formie uchwał.
Inkorporacja - to ułożenie i opublikowanie usystematyzowanego zbioru wydanych już uprzednio przepisów prawa.
Stosowanie prawa - ze stosowaniem prawa mamy do czynienia wtedy gdy jakiś podmiot na podstawie norm generalnych i abstrakcyjnych określa skutki prawne jakiegoś faktu wydając decyzję indywidualną w rozstrzyganej sprawie. - Niektórzy uważają, że podmioty stosujące prawo to organ posiadający swoiste kompetencje, a inni że każdy (osoba fizyczna) który stosuje normę prawną w indywidualnej sprawie.
Przebieg procesu stosowania prawa I.ETAP -wybór przepisu prawa wyboru tego dokonuje się spośród obowiązujących w danej dziedzinie przepisów prawa. II.ETAP -interpretacje wybranego przepisu prawa (wykładnia prawa) III.ETAP -zebranie materiału dowodowego ustalenie stanu faktycznego za pomocą przeprowadzenia wniosków dowodowych aby dążyć do prawdy obiektywnej -udowodnienie tego faktu (z którym mają być wiązane skutki prawne) jest wymaganiem stawianym, wymaganym przez prawo. Od spełnienia tego wymogu zależy czy z określonym faktem prawnym wiązane będą określone skutki prawne (przyp. okoliczniki i następniki). Nie wymagają jednak udowodnienia fakty powszechnie znane, fakty znane organowi orzekającemu z urzędu, fakty przyznane w toku postępowania przez stronę przeciwną jeżeli przyznanie nie budzi wątpliwości co do swej zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy oraz domniemania prawne.
W prawie polskim przyjęto zasadę swobodnej oceny dowodów: „Organy postępowania kształtują swe przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów ocenianych swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego” (art. 7 k.p.k oraz art. 233 § 1 k.p.c.)
Z legalną teorią dowodową mamy do czynienia wtedy gdy przepis prawa formułuje pewne reguły, które muszą być przestrzegane przez organy stosowania prawa w procesie dowodzenia faktów sprawy - w zakresie oceny dowodów.
Drugi sposób podziału dowodów: a)Osobowe i rzeczowe Osobowe (zeznania świadka, biegłego - protokół biegłego - nie zwłoki) Rzeczowe (narzędzia zbrodni, dokumenty rzeczowe) b)Bezpośrednie i pośrednie (poszlakowe) Bezpośrednie, które wprost służą wyjaśnieniom Pośrednie……… II.ETAP Subsumcja Polega na zakwalifikowaniu danego przypadku do pewnego rodzajowo określonego przez przepisy prawa zachowania się. Stan faktyczny = Stan prawny III.ETAP -ustalenie konsekwencji prawnych Stosowane przepisy mogą jednoznacznie ustalać następstwa prawne określonego faktu lub przy przepisach ogólnych wyznaczyć granicę konsekwencji górną lub dolną.
Stosowanie prawa w przypadkach nienormowanych -najczęściej możemy wypełnić lukę prawną poprzez stosowanie pewnych reguł wnioskowania. -Stosowanie tych reguł jest zakazane w prawie karnym
Wyróżniamy następujące reguły wnioskowania:
1. Per analogiam - przez analogię. Rozróżniamy analogię legis (analogię z ustawy) i analogię iuris (analogię z prawa).
orzecznictwie. Zasady wiążą jedynie składy orzekające w Sądzie Najwyższym a nie inne Sądy. Są one wpisywane do ksiąg zasad prawnych. 3. w poprzednim stanie prawnym istniały także wytyczne prawa i praktyki sądowej (jeszcze wcześniej zwane wytycznymi wymiaru sprawiedliwości) uchwalane przez Sąd Najwyższy. Obecnie Sąd Najwyższy nie ma kompetencji uchwalania wytycznych. Wykładnia nie mająca mocy wiążącej : - nazywana często wykładnią doktrynową lub naukową.
Podmioty prawa:
Podmiotowość prawna oznacza, że można posiadać prawa lub obowiązki. Podmioty prawne dzieli się na 2 grupy: 1.osoby fizyczne 2.osoby prawne niektórzy autorzy wyróżniają 3 grupę: 3.organy państwa
Osoby fizyczne - są to ludzie i tylko oni są nazywani osobami fizycznymi. Podmiotowość prawną nabywa się z chwilą urodzenia.
NASTITURUS - to dziecko poczęte a nie narodzone. Wyjątki: 1.dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą lub zapisobiercą jeżeli urodzi się żywe (art. 927 k. r i op) 2.można uznać dziecko nawet nie narodzone jeżeli zostało już poczęte (art. 75 k. r i op) 3.dla dziecka poczętego lecz jeszcze nie narodzonego ustanawia się kuratora jeżeli jest to potrzebne do strzeżenia przyszłych praw dziecka.
Podmiotem prawa jest do chwili śmierci.
Uznanie za zmarłego: Polski system prawa postanawia, że zaginiony może być uznany za zmarłego jeżeli upłynęło lat 10 od końca roku kalendarzowego w którym wg istniejących wiadomości jeszcze żył jednakże gdyby w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył lat 70 wystarcza upływ lat 5. Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego w którym zaginiony ukończyłby lat 23.
Zdolność do czynności prawnych: - to zdolność do składania oświadczeń woli, które będą wywoływały skutki prawne.
Osoby fizyczne mogą mieć: A) Pełną zdolność do czynności prawnych ma się w chwili ukończenia 18 lat. Wyjątek: jeżeli za zgodą sądu osoba niepełnoletnia zawrze związek małżeński to uzyskuje ona pełną zdolność do czynności prawnych i nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa. B) ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby które ukończyły lat 13 a nie ukończyły lat 18. Osoby te bez zgody przedstawiciela ustawowego mogą zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, mogą rozporządzać swoim zarobkiem, dysponować przedmiotami majątkowymi oddanymi im przez przedstawiciela ustawowego do swobodnego użytku. C) nie posiadają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat 13. Czynność prawna dokonana przez tę osobę jest nieważna. Jednakże gdyby osoba niezdolna do dokonywania czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego umowa ta staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociągałaby za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do dokonywania czynności prawnych.
Wyjątki: polegają na tym, że można mieć też ograniczoną lub brak zdolności do czynności prawnych w wyniku orzeczenia |
-I stopnia - to te przepisy mocą których z określonymi faktami wiązane są skutki prawne -II stopnia - to przepisy o innych przepisach, przepisy o przepisach I stopnia (np. od kiedy norma prawna obowiązuje albo że przestała obowiązywać albo mówi jak stosować przepis np. mienie znacznej wartości „co się przez to rozumie”)
System prawa: System prawa tworzą indywidualne i generalne akty prawne. Indywidualne akty prawne: 1.to rodzące skutki prawne decyzje organów państwa wydawane w sprawach jednostkowych (indywidualnych) na podstawie przepisów prawa obowiązującego (orzeczenia sądowe, decyzje administracyjne) które są aktami stosowania prawa 2.wszelkie czynności prawne, gdyż mają one doniosłość prawną rodząc skutki prawne. Wśród indywidualnych aktów prawnych wyróżnia się: -akty jednostronne -akty dwustronne
Normatywne (właściwie generalne) akty prawne czyli Konstytucje, ustawy, rozporządzenia wydawane przez kompetentne organy prawodawcze mocą których ustanawia się przepisy prawa.
Normatywność jest cechą aktów indywidualnych i generalnych.
Generalny akt prawny - w tytułowej części generalnego aktu prawnego nazywanej niekiedy nagłówkiem wymienia się: - nazwę rodzajową danego aktu prawnego (ustawa, rozporządzenie itp.) - po nazwie podawana jest data jego uchwalenia czy ustanowienia - oraz merytoryczny tytuł aktu prawnego określający normowaną materię (przedmiot normowania)
Rozporządzenia bezpośrednio po części tytułowej wskazują swą podstawę prawną, gdyż mają być wydawane na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania.
Ustawy nie wskazują swej podstawy prawnej, gdyż są wydawane na mocy ogólnego upoważnienia zawartego w Konstytucji (art. 120)
W niektórych generalnych aktach prawnych zwłaszcza o uroczystym charakterze lub donioślejszej treści umieszcza się tzw. arengę, preambułę, wstęp, wprowadzenie wskazujące cel wydania aktu prawnego, uzasadniające jego wydanie.
1.Zasadnicza część aktu prawnego składa się z przepisów oznaczonych w -ustawie - artykułami -w aktach wykonawczych - paragrafami 2.Przepisów końcowych i przejściowych 3.Akt prawny kończy się podpisem (Prezydent RP - ustawy, rozporządzenia - np. Ministrowie)
Akt generalny żeby stał się źródłem prawa musi być we właściwy sposób opublikowany np. Dziennik Ustaw, Monitor Polski
Hierarchia generalnych aktów prawnych: 1.Konstytucja 2.Ustawy i inne akty prawne z mocą ustawy 3.prawo wykonawcze: rozporządzenia i zarządzenia
Pomiędzy nimi istnieją zależności, zajmują różne miejsce w hierarchii: 1.powiązania formalne nie treściowe 2.powiązania gdy moc obowiązującą uzyskują tylko te generalne akty prawne, które mają swą podstawę prawną w postanowieniach aktu hierarchicznie nadrzędnego 3.powiązania materialne - treściowe (mają |
związek z treścią)
Gałęzie prawa (dziedziny prawa):
Prawo Konstytucyjne inaczej państwowe - obejmujące przepisy określające ustrój polityczny państwa, strukturę, kompetencje i reguły działania aparatu państwowego; rodzaje wydawanych w danym państwie normatywnych aktów prawnych, uprawnienia i obowiązki obywateli oraz zasady wyborów do organów przedstawicielskich.
Prawo administracyjne - normuje organizację i działalność organów państwowych, stosunki pomiędzy organami państwa a obywatelami, oraz stosunki pomiędzy samymi organami państwa, reguluje działalność wykonawczą w sposób władczy. Zaliczamy do niego: np. prawo wodne, budowlane, celne, łowieckie, prawo o aktach USC i inne.
Prawo cywilne - normuje stosunki pomiędzy podmiotami prawa i zawiera przepisy ogólne, przepisy o własności i innych rzeczowych prawach, o posiadaniu o spadkach i dziedziczeniu o księgach wieczystych i hipotece.
Prawo cywilne procesowe - określające tryb cywilnych spraw spornych i niespornych, właściwość sądów oraz innych organów rozstrzygających sprawy należące do prawa cywilnego oraz wykonywanie orzeczeń wydanych w sprawach cywilnych.
Prawo materialne karne - reguluje jakie zachowania są zabronione lub nakazane, jakie skutki w postaci represji poniosą Ci którzy do postanowień przepisów się nie zastosują.
Prawo karne procesowe - normuje tryb rozstrzygania spraw karnych, właściwość sądów karnych oraz prawa i obowiązki stron występujących w procesie karnym.
Prawo karne wykonawcze - normuje sprawy wykonywania orzeczeń wydanych w postępowaniu karnym oraz w postępowaniu w sprawach o wykroczenia związek z treścią)
Gałęzie prawa (dziedziny prawa):
Prawo Konstytucyjne inaczej państwowe - obejmujące przepisy określające ustrój polityczny państwa, strukturę, kompetencje i reguły działania aparatu państwowego; rodzaje wydawanych w danym państwie normatywnych aktów prawnych, uprawnienia i obowiązki obywateli oraz zasady wyborów do organów przedstawicielskich.
Prawo administracyjne - normuje organizację i działalność organów państwowych, stosunki pomiędzy organami państwa a obywatelami, oraz stosunki pomiędzy samymi organami państwa, reguluje działalność wykonawczą w sposób władczy. Zaliczamy do niego: np. prawo wodne, budowlane, celne, łowieckie, prawo o aktach USC i inne.
Prawo cywilne - normuje stosunki pomiędzy podmiotami prawa i zawiera przepisy ogólne, przepisy o własności i innych rzeczowych prawach, o posiadaniu o spadkach i dziedziczeniu o księgach wieczystych i hipotece.
Prawo cywilne procesowe - określające tryb cywilnych spraw spornych i niespornych, właściwość sądów oraz innych organów rozstrzygających sprawy należące do prawa cywilnego oraz wykonywanie orzeczeń wydanych w sprawach cywilnych.
Prawo materialne karne - reguluje jakie zachowania są zabronione lub nakazane, jakie skutki w postaci represji poniosą Ci którzy do postanowień przepisów się nie zastosują.
Kodyfikacja - to metoda polegająca na usunięciu z obowiązującego prawa nagromadzonych archaizmów, mnogości zwyczajów itp. Ma na celu zastąpienie licznych ustaw dot. danej sfery stosunków jednym aktem prawnym zwanym najczęściej kodeksem.
Prawo zwyczajowe - w Polskim systemie prawa nie jest źródłem prawa wewnętrznego RP a jego znaczenie podkreśla się głównie w prawie międzynarodowym i w handlu międzynarodowym.
Umowa - obecnie w prawie wewnętrznym rzadko występuje choć znane są umowy społeczne np. tzw. umowy sierpniowe. Umowa stanowi natomiast jedno z podstawowych źródeł prawa międzynarodowego.
Religia - w Polskim systemie prawa (prawo religijne, kościelne) prawem nie jest. Następstwem tego, że dana norma prawna jest obowiązująca jest wymóg by stosować się do danej normy. Ma to duże znaczenie praktyczne, ustalenie które z norm kwalifikujemy jako normy obowiązujące może odbywać się za pomocą następujących kryteriów:
1.behawiorystycznego - norma jest stosowana nie dlatego że obowiązuje lecz dlatego obowiązuje że jest stosowana 2.aksjologiczne - obowiązują te normy, które wyznaczają postępowanie oceniane dodatnio 3.tetyczne - za obowiązujące uznaje normy wydawane przez organy mające kompetencje do ich ustanawiania.
Wyróżniamy następujące zakresy obowiązywania prawa: -każda norma prawna (akt prawny, przepis prawa) obowiązuje w określonym czasie, określone osoby na określonej przestrzeni (terytorium), mówi się więc o zakresie obowiązywania prawa:
-terytorialnym (przestrzennym) -osobowym (personalnym) -czasowym (temporalnym)
Zakres obowiązywania prawa: 1.Zasadą jest, że normatywne akty prawne wydawane przez organy centralne obowiązują na całym terytorium danego państwa, chyba że same stanowią inaczej.
Przez terytorium rozumiemy obszar danego państwa, obszary lądowe, morskie wody przybrzeżne (prawo obowiązuje 5 mil morskich w głąb), wnętrze ziemi oraz przestrzeń powietrzna. Przedstawicielstwa dyplomatyczne, bazy wojskowe na terytorium danego państwa prawo danego kraju nie obowiązuje. Na pokładzie statków polskich pływających pod banderą Polską obowiązuje prawo polskie.
Prawo ziemi (w USA, Francji), Prawo krwi
Akty normatywne organów terenowych obowiązują na terytorium na którego obszarze organy te sprawują władzę.
2. Personalny (osobowy) zakres obowiązywania prawa - prawo danego państwa samo decyduje kogo obowiązuje. Zasadą jest, że obowiązuje wszystkie osoby, które znajdują się na jego terytorium bez względu na ich przynależność państwową. (W Polsce prawo obowiązuje obywateli polskich również za granicą).
Immunitet (czasowe lub stałe wyłączenie możliwości stosowania prawa danego państwa względem niektórych obywateli).
a)immunitet formalny - czasowy -poseł (przedawnienie zostaje zawieszone na czas sprawowania mandatu)
b)immunitet materialny - trwały -adwokaci, sędziowie, prokuratorzy. Wnioskowanie per analogiam polega na: a)ustaleniu, że jakiś fakt prawny nie jest normowany przez przepisy prawa b)ustaleniu zbieżności, podobieństwa między faktem nieunormowanym a jakimś faktem doń podobnym unormowanym przez przepisy prawa c)wiązaniu na podstawie stwierdzonego podobieństwa takich samych bądź podobnych skutków prawnych z faktem nieunormowanym jakie są wiązane przez przepisy prawa z faktem prawnym unormowanym.
2. a fortiori - występuje w 2 postaciach: - a maiori ad minus - podstawa, przepis uprawniający - jeśli ktoś jest uprawniony do czynienia czegoś większego to tym bardziej do czegoś mniejszego. - a minori ad maius - podstawa, przepis zakazujący - jeżeli jest zabronione coś mniejsze to tym bardziej nie wolno czynić czegoś co sięga jeszcze dalej - a contrario - jeżeli „a=b” to jeżeli nie „a” to nie (przez przeciwieństwo) równa się „b”.
Wnioskowanie per analogiam i a fortiori wykluczają się wzajemnie i nie mogą być stosowane łącznie.
Instytucje osoby prawnej (fikcji, substratu)
Wykładnia prawa. Zespół czynności zmierzający do ustalenia znaczenia i zakresu wyrażeń języka prawnego. Wykładnię stosuje się do wszystkich przepisów prawa nie tylko do tych, które budzą wątpliwości.
Rodzaje wykładni: 1. ze względu na dyrektywy interpretacyjne: -to pewne wskazówki, zalecenia dot. sposobów ustalania znaczenia i zakresu zwrotów języka prawnego.
Wyróżniamy dyrektywy: I i II stopnia.
I stopnia - zalecają, w jaki sposób powinny być interpretowane przepisy prawne.
II stopnia - m.in. wskazują: -jakimi dyrektywami I stopnia należy się posługiwać -ustalają kolejność posługiwania się tymi dyrektywami -ustalają kryteria wyboru jednego spośród rozbieżnych znaczeń uzyskanych za pomocą dyrektyw I stopnia.
Wyróżniamy następujące rodzaje wykładni: a)Językowa - polega na ustaleniu znaczenia i zakresu stosowania wyrażeń tekstu prawnego ze względu na język w którym został on sformułowany. W jej ramach stosuje się m. in. następujące dyrektywy szczegółowe:
1.gdy w stanie prawnym wiążąco ustalono znaczenie określonych zwrotów prawnych to należy ich używać właśnie w tym znaczeniu. 2.gdy brak powyższych wiążących ustaleń to interpretowanym zwrotom prawnym nie należy nadawać znaczenia odmiennego od potocznego, chyba że istnieją dostateczne racje przypisania im odrębnego znaczenia prawnego. 3.bez motywowanych racji nie należy nadawać identycznym sformułowaniom w tym samym akcie prawnym różnych znaczeń. 4.należy ustalać znaczenie tekstów prawnych w taki sposób by żadne ich fragmenty nie okazały się zbędne. B.Poza językowa. W jej ramach wyróżniamy: 1.wykładnię celowościową - gdy cel a nie brzmienie ustawy stanowi podstawę wykładni. 2.wykładnia funkcjonalna - gdy ustalając znaczenie jakiegoś przepisu uwzględnia się różnorodne skutki jego zastosowania, a więc funkcje danego przepisu. 3.wykładnia systemowa (systematyczna) - gdy ustalając znaczenie jakiegoś przepisu dokonuje się wykładni przez sądu w zakresie ubezwłasnowolnienia całkowitego lub częściowego.
PRAWO KARNE: Młodociany - to osoba która popełniła czyn zabroniony przed ukończeniem 21 roku życia, a orzekanie sądu I instancji miało miejsce przed ukończeniem 23 roku życia. Nieletni - to wg ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich z 26.10.1982r. osoba: - w zakresie zapobiegania i zwalczania demoralizacji nie ukończyła lat 18 - w sprawach o czyny zabronione (karalne) osoba która popełniła ten czyn po ukończeniu 13 roku życia a przed ukończeniem 17 lat. - w zakresie wykonywania orzeczonych środków wychowawczych lub poprawczych osoba do 21 roku życia.
Art. 10 § 2 k.k. przewiduje iż w pewnych opisanych w tym artykule przypadkach można względem nieletniego stosować kodeks karny w przypadku gdy czy nieletniego miał miejsce po ukończeniu przez niego 15 lat. Zawiera dużo warunków.
Osoby prawne - to korporacje i zakłady. Korporacje - to związki lub stowarzyszenia które powstają w wyniku zorganizowania się pewnej liczby osób fizycznych zmierzających do osiągnięcia określonego wspólnego celu lub celów przy czym osoby te stają się członkami tej organizacji. Zakładem - zwana jest osoba prawna, której powstanie, cel, rodzaj i sposób działalności określa założycieli w statucie i ponadto niezbędnym elementem jest wyodrębnienie i przeznaczenie przez założyciela określonego majątku stanowiącego podstawę działalności danego zakładu.
Tryb powstania (tworzenia) osób prawnych normują przepisy prawa. Zazwyczaj wyróżnia się 3 sposoby tworzenia osób prawnych: 1.erekcyjny - polegający na tym, że osoba zostaje powołana mocą odpowiedniego aktu erekcyjnego wydanego przez odpowiedni organ Państwa. 2.koncesyjny - osoba prawna powstaje z inicjatywy tzw. założycieli ale warunkiem koniecznym do powstania nowej osoby prawnej jest zezwolenie inaczej koncesja właściwego organu Państwa na utworzenie danej osoby prawnej. 3.rejestracyjny - który polega na tym, że akt normatywny z reguły ustawa - określa warunki jakie muszą być spełnione aby powstała osoba prawna.
Przepisy prawa określają również tryb likwidacji osób prawnych, w wyniku których osoba prawna traci swój byt. Możliwe są następujące sytuacje: 1.gdy kompetentne organy danej osoby prawnej same mogą zadecydować o jej rozwiązaniu. 2.poprzez ogłoszenie upadłości. 3.poprzez upływ czasu. 4.poprzez decyzje organu państwa.
Byt osób prawnych można tłumaczyć za pomocą teorii fikcji i teorii substratu (substratu osobowego albo nieosobowego). Str. 195-200. |