I. Uwagi wstępne
1. Zdefiniowanie pojęcia antropologii ogólnej i antropologii biblijnej
Antropologia w znaczeniu ogólnym - to wiedza o człowieku, jego pochodzeniu i pozycji w świecie istot żywych. Antropologia w znaczeniu szczegółowym - to biologia porównawcza człowieka, traktująca o jego zmienności w czasie i przestrzeni, bada ona rozwój osobniczy i filogenetyczny oraz zróżnicowania rasowe. Filogeneza - to proces rozwoju wszystkich form organizmów żywych na ziemi. Antropologia biblijna to część doktryny chrześcijańskiej dotyczącej człowieka, jego pochodzenia, natury i stosunku do Boga. Nazwa pochodzi od dwóch wyrazów greckich: anthropos - człowiek i logia - nauka.
II. Pochodzenie człowieka
1. Nauka o człowieku w dogmatyce
Antropologia biblijna wchodzi w skład tzw. teologii systematycznej i występuje po teologii, czyli nauce o Bogu. Przejście z teologii do antropologii jest czymś naturalnym. Człowiek jest nie tylko koroną stworzenia, lecz także obiektem szczególnej troski ze strony Boga.
2. Biblijny opis pochodzenia człowieka
Biblia dostarcza nam podwójny opis stworzenia człowieka: Rdz 1,26-27 i 2,7.21-23. Pierwszy opis zawiera dane odnośnie do stworzenia wszystkiego w takim porządku, w jakim miało to miejsce; drugi opis natomiast grupuje wszystko w relacji do człowieka nie sugerując niczego, jeśli chodzi o chronologię. A oto szczegóły, które wyróżniają wyraźnie stworzenie człowieka od pozostałych stworzeń, (a) była to określona decyzja Boga; (b) bezpośredni akt Boga; (c) człowiek został stworzony wg Bożego wzorca; (d) wyraźne zróżnicowanie dwóch elementów natury ludzkiej, ciała i duszy; (e) człowiek od razu postawiony zostaje na wyniesionej pozycji [Rdz 1,18; Ps 8,4-9].
3. Teoria ewolucyjna pochodzenia człowieka
A. Sformułowanie teorii
Teoria ewolucji nie zawsze jest jednakowo formułowana. Niekiedy przedstawiona jest ona w postaci twierdzenia jakoby człowiek był bezpośrednim potomkiem jednego z gatunków małp człekopodobnych istniejących obecnie. Innym razem, jakoby człowiek i wyższe małpy posiadali wspólnego przodka. A więc chodzi o to, że człowiek pochodzi od istot niższego gatunku (zwierząt) zarówno ciałem jak i duszą drogą absolutnie naturalnego procesu.
B. Ewolucja teistyczna
Dla niektórych teologów wydaje się być do przyjęcia twierdzenie jakoby ewolucja była metodą działania Bożego. Niekiedy sprowadza się ona do twierdzenia, jakoby Bóg był jedynie potrzebny do wypełnienia przerw pomiędzy stworzeniami nieorganicznymi i organicznymi oraz bezrozumnymi a rozumnymi.
C. Zastrzeżenia pod adresem teorii ewolucji
(a) absolutnie sprzeczna ze Słowem Bożym; (b) brak oparcia w faktach.
4. Pochodzenie człowieka w jedności rasy ludzkiej
A. Świadectwo Biblii w jedności rasy ludzkiej
Biblia uczy, że cała rasa ludzka pochodzi od jednej pary ludzi. Rasa ludzka tworzy jedność nie tylko w sensie udziału w tej samej naturze, lecz także genetycznie i genealogicznie. [Dz 17,26; Rz 5,12.19; 1Kor 15,21-22].
B. Świadectwo nauki dotyczące jedności rasy ludzkiej
a) Argument historyczny
Tradycja rasy ludzkiej wskazuje zdecydowanie na wspólny początek i praprzodków w Azji Centralnej. Historia migracji ludów wskazuje, że rozchodzili się z jednego centrum.
b) Argument filologiczny
Studium języków ludzkich wskazuje, że miały one wspólne źródło. Języki tzw. judo-germańskie wywodzone są ze wspólnego prymitywnego języka, którego starożytne szczątki nadal przetrwały w sanskrycie. Język staro-egipski jest łącznikiem pomiędzy językami judeoeuropejskimi a semickimi.
c) Argument psychologii
Dusza stanowi najważniejszy element organicznej natury człowieka i psychologia wskazuje wyraźnie na fakt, że dusze wszystkich ludzi, niezależnie od plemienia czy narodu, są zasadniczo takie same.
d) Argument fizjologii
Rasa ludzka ma taką samą krew i jest ona różna od krwi zwierząt. Genetyka wskazuje, że rasa ludzka pochodzi od kobiety. Tylko u ludzi osobnicy rodzaju żeńskiego żyją dłużej niż trwa ich zdolność rozrodcza. Limit pracy serca u zwierząt wynosi ok. 800 milionów uderzeń i długość życia zwierząt jest zależna od tempa uderzeń na sekundę; u człowieka 80 letniego serce uderzyło 2.400 milionów razy.
III. Organiczna natura człowieka
Biblia wyraźnie i jasno uczy, że człowiek stworzony przez Boga posiada naturę materialną i niematerialną. Materialna - to ciało (hbr. basar, gr. sarks). Niematerialna natura składa się z jego duszy (hbr. nefesz, gr. psyche) i ducha (hbr. ruach, gr. pneuma).
W Biblii pojęcie człowiek występuje ok. 4000 razy. W ST pod następującymi wyrazami hebrajskimi, adamasz - ok. 360 razy i pochodzi od słowa gleba, ziemia, czerwony, rumiany (Rdz 1,27; Wj 33,20); isz - ok. 2000 razy i ozn. człowiek, mąż (Rdz 2,24; Wj 35,29; Ps 43,1); enosz - ok. 480 razy, ozn. kogoś znikomego, słabego (Ps 8,4; 103,15); gibbor - ok. 150 razy, ozn. kogoś mocnego, bohatera (Hi 38,3; Wj 10,11). W NT, aner - ok. 200 razy i ozn. mężczyznę (1Kor 11,7; Mk 10,2); anthropos - ok. 550 razy i ozn. człowiek (Mt 4,4; Łk 6,22; J 2,25).
„Ukształtował Pan Bóg człowieka z prochu ziemi i tchnął w nozdrza jego dech życia. Wtedy stał się człowiek istotą żywą” (Rdz 2,7). „Pomnij, że uformowałeś mnie jak glinę i miałbyś mnie znowu w proch obrócić?” (Hi 10,19).
PATRZ DODATEK: PRZEJAWY NIEMATERIALNEGO WYMIARU CZŁOWIEKA
A. Konstytucja psychiczna
a) Teoria dychotomiczna
1. Zapis stworzenia człowieka (dwa kroki) (Rdz 2,7)
2. Fragmenty Pisma, w których dusza ludzka lub duch odróżniają się z jednej strony od boskiego ducha, z drugiej od ciała (Rdz 35,18; Lb 16,22; 1Krl 17,21; Kzn 12,7; 1Kor 2,11; Hbr 12,9; Jk 2,26)
3. Wzmianki o ciele i duszy (oraz duchu) tworzące razem całego człowieka (Mt 10,28; 1Kor 5,5; 2Kor 4,16; Jk 2,26; 3J 2).
b) Teoria trychotomiczna
Bóg na początku wymodelował nieczułą oprawę, a później tchnął w tę formę „dech żywotów” (pochodzenie ostatniego słowa jest w liczbie mnogiej). Słowo, które ma wspólny termin dla życia, jest raczej w liczbie pojedynczej, ale jeżeli pragniemy nadać znaczenie liczbie, to można nawiązanie do faktu, że tchnięty dech Boga tworzy podwójne życie, zmysłowe (duszewne) i duchowe. NT często mówi jakby o odrębnym działaniu każdej części, co często można odkryć w sobie przez ich przeciwieństwo.
[ZOBACZ ARTYKUŁ: DUCH CZŁOWIECZY]
B. Pochodzenie duszy
a) Preegzystencjalizm
Ta teoria była przyjęta w starożytności (Platon, Orygenes), i wg niej dusze ludzkie istniały w stanie pierwotnym i pewne wydarzenia, które w tym ich bytowaniu miały miejsce spowodowały, że są takie, jakie są. Orygenes np. wierzył, że grzech wkroczył do świata ludzkiego w tym przed-czasowym okresie i dlatego każdy człowiek jest grzesznikiem.
Sprzeciw do teorii preegzystencji:
1. Jeżeli dusza w tym preegzytencjalnym stanie była świadoma i osobowa, to jest niewytłumaczalne, że nie posiadamy zarejestrowanej w naszej pamięci takiej preegzystencji.
2. Sprawia, że ciało jest czymś zupełnie przypadkowym.
3. Brak podstaw biblijnych.
b) Kreacjonizm
Pogląd ten stwierdza, że każdą pojedynczą duszę należy traktować jako bezpośrednio stworzoną przez Boga. Nie można określić czasu tego stworzenia, ale gdzieś pomiędzy poczęciem a porodem. Dusza jest stworzona czysta ale łączy się z grzesznym ciałem i staje się grzeszna z powodu kontaktu z winą odziedziczoną przez ciało.
Argumenty za: (a) jest bardziej zgodna z Biblią niż traducjanizm (Lb 16,22; Hbr 12,9); (b) dusza jest niematerialna, więc nie może się przekazywać przez naturalne poczęcie; (c) chrystologia jest solidniejsza niż w traducjanizmie, Jezus był prawdziwym człowiekiem z prawdziwym ciałem, miał racjonalną, bezgrzeszną duszę, która zjednoczyła się z bezgrzesznym ciałem. Por. Kol 1,15; Iz 57,16; Za 12,1; Hbr 12,9.10.
c) Traducjanizm
Traducjanizm utrzymuje, że duszę dziedziczy się wraz z ciałem drogą naturalnych narodzin. Ten pogląd był zaproponowany przez Tertuliana i był utrzymywany przez Augustyna.
Argumenty za: (1) Wydaje się być opierana przez Biblię, (a) Bóg raz stworzył człowieka i pozostawił mu sprawę rozmnażania się; (b) stworzenie duszy Ewy odbyło się razem ze stworzeniem duszy Adama, bo jest ona „z męża” (1Kor 11,8); (c) Bóg odpoczął od dzieła tworzenia po stworzeniu człowieka (Rdz 2,2); (d) potomkowie są „w lędźwiach” ich ojców (Hbr 7,9); (2) analogie do życia roślin i zwierząt, w których wzrost liczby jest zabezpieczony przez naturalne pochodzenie nowych jednostek z rasy rodziców; (3) opiera się też na dziedziczeniu pewnych odrębności charakteru czy cech rodzinnych; (4) wydaje się dostarczać najlepszej podstawy do wyjaśnienia dziedziczenia moralnej i duchowej deprawacji, co jest raczej sprawą duszy niż ciała.
C. Konstytucja moralna człowieka
Chodzi o zdolność przedsiębrania dobrych lub złych działań. Człowiek posługuje się (a) umysłem, by rozróżnić między dobrem a złem, (b) uczuciami - by poddać się dobru lub złu; (c) wolną wolą - by wykonać dobro lub zło.
a) Boże podobieństwo w człowieku [Rdz 1,26; 9,6 Ps 8,5-7; Jk 3,9]
Najdoskonalszym podobieństwem i obrazem Boga jest Jezus Chrystus [Hbr 1,3 Kol 1,15] “Osobowość jest to całość względnie stałych cech psychicznych i mechanizmów wewnętrznych regulujących zachowanie się człowieka; indywidualność.”
b) Naturalna świętość [Kzn 7,29; Ef 4,24; Kol 3,10]
c) Naturalna sprawiedliwość. [Rdz 2,25 i 3,7-10]
“Sprawiedliwość jest to stan, w którym bez żadnej obawy możemy stanąć przed Bogiem.”
d) Sumienie [J 8,9; Dz 23,1; 24,16; 1Tm 1,5.19]
Sineidesis - współwiedza. Sumienie to zdolność pozwalająca odpowiednio oceniać własne postępowanie jako zgodne lub niezgodne z przyjętymi normami etycznymi; do jest dobre a co złe, słuszne i niesłuszne. To nie jest coś samodzielnego jak umysł, uczucia i wola. Jest to jak moduł, który określa funkcjonowanie.
e) Wola [J 8,31-36 ;Rz 6,15-23; 7,18].
Jest to zdolność dokonywania wyborów między motywacjami (racjonalnymi i emocjonalnymi) i ukierunkowywania człowieka do działań zgodnych z danym wyborem.
f) Wieczna egzystencja
Jedynie Bóg jest nieśmiertelny, wieczny. Egzystencja człowieka uzależniona jest od znajdowania się “w Bogu”. Nasze życie ukryte jest z Chrystusem w Bogu (Kol 3,3).
ST: Lb 16,30; 2Sam 22,6; Hiob 14,13; 17,13.16; 19,25.27; Ps 16,10; 49,14-15; Kzn 12,7;
NT: Łk 20,35-38
IV. Trzy poziomy życia,
(a) życie biologiczne: ciało złożone z komórek, układ nerwowy, zmysły, instynkty;
(b) życie psychiczne: osobowość, dusza, umysł, uczucia i wola, przetwarzanie wrażeń zewnętrznych, ta część wewnętrznego człowieka, która nakierowana jest na świat zewnętrzny;
(c) życie duchowe: najbardziej tajemna część wnętrza człowieka nakierowana na sprawy świata Bożego, duchowego, najgłębsza podświadomość.
1. Funkcje ciała: (a) odbiór informacji poprzez zmysły; (b) reagowanie poprzez słowa i czyny; (c) wyrażanie siebie poprzez twórczość.
2. Funkcje duszy: (a) umysł, (b) uczucia, (c) wola, (d) sumienie, (e) pamięć, (f) wyobraźnia, (g) dociekliwość, (h) postrzeganie.
3. Funkcje ducha człowieczego: (a) objawienie od Boga, (b) modlitwa do Boga, (c) jedność z Bogiem, (d) wspólnota z ludem Bożym, (e) służba ludziom, (f) walka duchowa, (g) zmysły duchowe, (h) rozsadnik duchowego owocu, (i) rozdzielnia darów duchowych.
4. Podobieństwa i różnice między funkcjami duszy i ducha.
1. Poznanie naturalne i nadnaturalne.
2. Modlitwa umysłem i duchem.
3. Przeżywanie Boga naturalne i nadnaturalne.
4. Przyjaźń i miłość.
5. Usługiwanie naturalne i nadnaturalne.
6. Pokonywanie przeciwnika.
Należy oczywiście unikać mieszania ducha człowieczego z Bożym Duchem (Rz 8,16). Por. Prz 20,27; 1Kor 2,11; 1Tes 5,23-24; Hbr 4,12; Jk 4,5 oraz zapominania o tym, że człowiek stanowi całość, jedność.
V. Upadek w grzech człowieka
A. Wystawienie człowieka na próbę
Rdz 2,8-17 (okres próby) Hbr 2,18; 4,15 (konieczność próby)
Cel próby, przemiana świętej natury w święty charakter; osiąga się go jedynie dzięki próbom. Człowiek nie dzięki samemu stworzeniu miał mieć świętą naturę i charakter. Bóg dał prawo, Rdz 2,16-17.
B. Kuszenie człowieka. [2Kor 11,3; 1Tm 2,14]
C. Upadek w grzech
a) Co Biblia mówi o upadku w grzech. [Rdz 3,6; Rz 5,12; 1Tm 2,14]
To nie alegoria czy mit, to FAKT.
b) Istota upadku w grzech
(1) akt woli, swobodny wybór; (2) sprzeciw, bunt wobec woli Boga; (3) przekroczenie Bożego prawa, ograniczenia, linii demarkacyjnej; (4) niewiara, brak zaufania Bogu, zawierzenie Szatanowi; (5) ten sam wzorzec kuszenia: Mt 4,1-11; 1J 2,15-17].
c) Skutki natychmiastowe upadku w grzech (Rdz 3)
(1) wstyd, reakcja sumienia; (2) zakrywanie się; (3) strach zrodzony przez poczucie winy; (4) ukrywanie się przed Bogiem; (5) usprawiedliwianie się; (6) oskarżanie, obwinianie innych.
d) Konsekwencje prawne upadku w grzech
1. Boży sąd [Rdz 3,14-19] (a) nad wężem, (b) nad kobietą, (c) nad ziemią.
2. Oddzielenie [3,22-24] (a) od drzewa życia (mądrość Prz 3,18, Jezus = mądrość 1Kor 1,24.30, drzewo - obraz Jezusa (Ap 2,7; 22,14); (b) od Ogrodu Eden, (c) od osobistej i widzialnej obecności Boga.
3. Śmierć (a) duchowa - oddzielenie ducha człowieczego od Boga; ozn. to ból sumienia, utratę pokoju, mękę duchową; Rdz 2,17 + J 11,26. [Mt 8,22; Łk 15,32; J 5,24; 8,51; Rz 6,23; Ef 2,1; 5,14; 1Tm 5,6; Jk 5,20;; 1J 3,14; Ap 3,1]; (b) fizyczna [Lb 16,29; 27,3; Ps 90,7-9.11; Iz 38,17-18; Rz 4,24-25; 6,9-10; 8,3.10.11; 1Kor 15,21-22; Ga 3,13; 1P 4,6]; (c) wieczna śmierć, druga śmierć, gehenna [2Krl 23,10; Mt 10,28; 25,41; 2Tes 1,9; Hbr 10,31;12,29; Ap 14,11; 20,14].
VII. Zależności między duchem, duszą i ciałem.
01. Chrześcijanin zrównoważony
02. Chrześcijanin cielesny.
03. Chrześcijanin o usposobieniu mistycznym.
04. Chrześcijanin przeintelektualizowany.
05. Chrześcijanin lekceważący intelekt.
06. Chrześcijanin lekceważący ciało.
pastor Kazimierz Sosulski Biblijna nauka o człowieku Konspekt
3