INTERWENCJONIZM PAŃSTWOWY
Zawodność rynku to przyczyna interwencjonizmu państwa. Opinie na temat tej sprawy są podzielone. Dlatego na samym początku warto zadać sobie pytanie, czy interwencjonizm państwa jest konieczny? Jakie są za i przeciw w tej sprawie? I co oznacza w ogóle samo pojęcie interwencjonizm.
Interwencjonizm państwowy to polityka aktywnego oddziaływania państwa na przebieg procesów gospodarczych. Przeciwieństwo liberalizmu gospodarczego. Zwolennicy interwencjonizmu wskazują na trzy główne jego cele: ograniczenie bezrobocia do poziomu uznanego za niezbędny, a nawet korzystny dla gospodarki, pobudzenie popytu globalnego, którego niedostateczny poziom uznaje się za jedną z przyczyn wahań koniunkturalnych oraz podniesienie tempa wzrostu gospodarczego.
Argumenty za interwencjonizmem państwowym
- konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego. Chodzi tutaj o stronę instytucjonalno - prawną,
- niedoskonałość rynku i konkurencji,
- występowanie negatywnych efektów zewnętrznych (przestępczość, kataklizmy, zanieczyszczenie środowiska),
- występowanie wielu zjawisk: niepełne wykorzystanie mocy wytwórczych, duże wahania aktywności gospodarczej, inflacja, bezrobocie,
- istnienie dóbr publicznych, np. autostrady,
- istnienie dóbr niekorzystnych np. narkotyki i dóbr korzystnie społecznych np. szczepionki,
- powstawanie dużych różnic dochodowych i majątkowych, które nie są akceptowane społecznie,
- regulacja tempa wzrostu gospodarczego, zmiany strukturalne,
*Argumenty przeciw interwencji państwa
- w wyniku regulacji państwowych mogą pojawić się stany nierównowagi na rynku, a także zniekształcone informacje,
- efektywność systemu gospodarczego może zostać zmniejszona na skutek biurokracji,
- wysoki koszt interwencjonizmu przy jednocześnie niewielkiej skuteczności działań,
- ograniczenie wolności jednostki i hamowanie oddolnej inicjatywy,
- nie działa ku dobru obywateli, lecz w swoim interesie.
Jedną stronę w sporze o interwencjonizm państwa zajmują liberałowie, którzy uważają, że najważniejsza jest efektywność, drugą reprezentanci ekonomii społecznej, którzy utrzymują , że sprawiedliwość.
W imię efektywności państwo zapobiega praktykom monopolistycznym. Monopol (czysty) jest wyłącznym sprzedawcą jakiegoś dobra lub usługi. Ponieważ monopol nie ma konkurentów, może spowodować ograniczenie produkcji poprzez zmniejszenie podaży, a także nałożyć wyższe ceny.
Państwo może nie dopuszczać do powstawania monopoli oraz zmowy między największymi producentami danego dobra oraz przeciwdziałać wspomnianym praktykom monopolistycznym, gdyby z jakichś powodów monopole powstały.
Powodem interwencji państwa w gospodarce są również pozytywne i negatywne efekty zewnętrzne.
Pewne działania gospodarcze są przyczyną występowanie efektów zewnętrznych, czyli dodatnich lub ujemnych skutków transakcji.
Skutki dodatnie uzyskiwane przez jakąś osobę trzecią nazywane są korzyściami zewnętrznymi. Przykładem korzyści zewnętrznych jest działalność oświatowa. Korzyść z kształcenia przeważnie odnoszą nie tylko osoby nabywające tą usługę ale i pozostali członkowie społeczności. Oświata wyposaża ludzi w bardziej produktywne umiejętności zawodowe i przygotowuje ich do pełnienia przez nich powinności obywatelskich. W przypadku gdyby za naukę płacili tylko uczący się, oświata byłaby niedoinwestowana (zasada równoważenia popytu i podaży). Państwo może przezwyciężać niedobór wykorzystując część swych wpływów podatkowych do zapewnienia subwencji dla rodziców mających dzieci w szkołach.
Zewnętrzne efekty ujemne określane są mianem kosztów zewnętrznych. Są to koszty produkcji i konsumpcji ponoszone przez ludzi nie uczestniczących bezpośrednio w produkcji, konsumpcji lub wymianie danego dobra. Na przykład zanieczyszczenie powietrza, hałas są skutkiem procesu z którego odnoszą korzyści producenci i konsumenci, ale koszty ponoszone są przez pozostałych mieszkańców danej okolicy. Państwo może pobierać opłaty od działalności powodującej zatrucie środowiska i hałas np. w postaci kar dla przedsiębiorstw, podatku od paliwa samochodowego.
Poprzez zakazy, nakazy, podatki i inne środki, państwo stara się skłonić przedsiębiorstwa do wytworzenia optymalnej ilości efektów zewnętrznych.
* Przyczyną interwencji państwa w gospodarce są również dobra publiczne, które nie są przedmiotem rywalizacji i nie da się ich zastrzec.
Definicję dobra publicznego, można zilustrować na przykładzie pokazu sztucznych ogni. Nie ma możliwości wyłączenia z ich konsumpcji, ponieważ jeżeli ktoś znajduje się w miejscu, z którego dobrze widać pokaz, wówczas organizująca go firma nie może zabronić mu go oglądać. Z drugiej strony, fajerwerki nie są konkurencyjne w konsumpcji, ponieważ oglądanie ich przez jedną osobę nie pozbawia innych możliwości oglądania tego samego pokazu. W konsekwencji efekt gapowicza sprawia, że prywatne przedsiębiorstwa nie produkują wcale lub produkują za mało dóbr publicznych. W takiej sytuacji państwo wytwarza je samo, zleca produkcję lub czyi dobra publiczne prywatnymi.
* Asymetria informacji, czyli sytuacja, w której jedna ze stron transakcji posiada więcej informacji od drugiej to kolejna przyczyna interwencjonizmu państwa w gospodarce. Państwo stara się zapobiec skutkom złego oceniania przez ludzi użyteczności dóbr pożądanych i dóbr niepożądanych społecznie różnymi sposobami poprzez zakazy, nakazy, podatki, subsydia nakłaniając tym samym obywateli do kupowania jednych i nie nabywania innych dóbr.
Bez udziału państwa w gospodarce nie można rozwiązać tak trudnych i brzemiennych w społeczne skutki problemów jak: masowe ubóstwo, nierówności w podziale bogactwa, nierównomierny wzrost demograficzny, regionalne dysproporcje gospodarcze. Dlatego państwo często zwiększa swoją ingerencję w sprawy gospodarcze aby zapewnić powszechny dobrobyt swoim obywatelom. Państwo realizujące takie zadanie nazywa się państwem dobrobytu lub państwem opiekuńczym (np. Niemcy, Szwecja). W państwach takich stosuje się szeroki zakres ubezpieczeń społecznych, zasiłki dla ubogich i bezrobotnych, unormowane warunki pracy i płacy a także rozszerza się społeczno-polityczną i budżetową działalność państwa. Dbając o sprawiedliwość państwo posługuje się również podatkami i płatnościami transferowymi (przepływy pieniężne bez wzajemnego świadczenia ze strony podmiotu, który otrzymuje środki pieniężne od innego podmiotu, np. emerytury, renty, zasiłki dotacje).
Rola państwa jest wciąż poważna dla polskiej gospodarki, społeczeństwa i pojedynczego obywatela tego kraju.
Cel ogólny państwa polega na zapewnieniu wzrostu gospodarczego, zapobieganiu nadmiernemu bezrobociu i dążeniu do wewnętrznej równowagi płatniczej.
Realizacja celu ogólnego możliwa jest poprzez rozwiązywanie problemów cząstkowych dotyczących poszczególnych dziedzin życia społecznego i ekonomicznego.
Państwo realizuje politykę interwencjonizmu w rolnictwie, przemyśle, na rynku pracy, finansuje i organizuje politykę socjalną, politykę regionalną, stymuluje badania naukowe.
Zakres interwencji państwa w poszczególne dziedziny jest różny i zmienia się, a decydują o tym ogólne założenia polityki społeczno - ekonomicznej oraz hierarchia celów.